TÜRKİYE’de BESLENME SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

1. TÜRKİYE’de BESLENME SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU

2. GRUPLARA GÖRE BESLENME SORUNLARI 0-5 YAŞ çocuklarda • Anemi, • PEM, • Raşitizm, • Diş çürükleri

3. Okul Çağı ve Gençlerde • Zayıflık veya şişmanlık, • Avitaminozlar, • Anemi, • Basit guvatr, • Diş çürükleri

4. Yetişkin Kadınlarda • Şişmanlık, • Anemi, • Basit guvatr, • Avitaminozlar

5. Yetişkin Erkeklerde • Şişmanlık, • Zayıflık,

6. Gebe ve Emzikli Kadınlarda • Anemi, • Basit guvatr, • Avitaminozlar • Osteomalasi

7. Yaşlılarda • Zayıflık, • Avitaminozlar ( A, B 12, C, D, E), • Mineral eksiklikleri (Ca, P, Fe) • Kronik hastalıklar -Osteoporoz (K % 9, E % 0.6) - Kalp-damar hastalıkları - Hipertansiyon - Diyabet - Kanser

8. 0-5 Yaş Grubunda PEM Sıklığı (%)

9. Okul Öncesi Çocuklarda Raşitizm Sıklığı

10. Okul Öncesi Çocuklarda Anemi Sıklığı

11. TNSA’na Göre 15-49 Yaş Kadınların BKİ Değerleri Dağılımı(%)

12. BESLENME SORUNLARININ NEDENLERİ • Tarım ve gıda üretimi ile ilgili faktörler • Besinlerin işlenmesi, dağılımı, pazarlanması ile ilgili faktörler • Gelir düzeyi ile ilgili faktörler • Genel eğitim düzeyi ve alışkanlıklarla ilgili faktörler • Çevre Sorunları • Demografik Faktörler • Yiyecek ve beslenme ile ilgili mevzuatların yetersizliği

13. Tarım ve gıda üretimi ile ilgili faktörler • Kullanılan alanların endüstri, sanayi alanına dönüşmesi • Nadasa bırakma veya anız yakma gibi ilkel uygulamalar • Bilinçsiz gübre kullanımı • Sulama olanaklarının yetersizliği • Usulsüz krediler, gerektiği gibi kullanılmaması • Tarımsal üretimin ticari-sanayi bitkilerine kayması

14. Sonuçta; • Hayvansal besin üretimi yetersiz (özellikle et, balık). • Tahıl, meyve, sebze, yağ, kurubaklagil üretimi yeterli düzeyde, • Süt sınırda.

15. Çeşitli Besinlerin Yıllık Üretim Miktarları

17. Buğday, şeker ve meyvelerin net kişi başına arz rakamları gelişmiş ülkelerdekinin üzerinde • Avrupa Birliği ülkelerinde kişi başına et üretimi domuz eti hariç 45-50 kg, bizde 7.9 kg • Avrupa Birliği ülkelerinde kişi başına süt üretimi 200-240 kg iken bizde 157 kg

18. Türkiye’de Enerji ve Besin Öğeleri Tüketim Durumu • Temel besin ekmek ve diğer tahıl ürünleridir. Enerjinin % 50’sini sağlamakta • Ekmek, süt-yoğurt, et, taze sebze-meyve tüketimi giderek azalmakta; kurubaklagil, şeker, yağ ve yumurta tüketimi artmaktadır. • Toplam enerji ve protein tüketimi yeterli olup bitkisel proteinler %85-90, hayvansal proteinler % 10-15 kadardır.

19. Yıllara Göre Enerjinin CHO,Protein,Yağ oranları Dönemler CHO Protein Yağ 1984-86 66.6 12.1 21.3 1989-91 65.4 11.7 22.8 1996-98 64.3 11.5 24.2

20. Hane Halkı Tüketim Harcamaları Araştırmasına göre; • En yüksek meyve tüketimi Ege’de • En yüksek balık tüketimi Karadenizde, en az Güneydoğu Anadoluda • En yüksek kola tüketimi Akdenizde • Meyve suyu tüketimi tüm bölgelerde sıcak içeceklerden düşük oranda • Kümes hayvanı tüketimi yalnız Ege bölgesinde koyun ve kuzu eti tüketiminden fazla • Güneydoğu Anadolu’da yoğurt sütten daha fazla tüketiliyor.

21. Türkiye’de Kişi Başına Günlük Enerji ve Besin Öğelerinin Sağlandığı Kaynak

22. Besinlerin işlenmesi, dağılımı, pazarlanması ile ilgili faktörler • Üreticiden tüketiciye gelene kadar arada çok el olması • Bazı grupların tekelinde bulunması • Gıdalara uygulanan işlemlerin etkileri - Paketleme ile fiyat yükselmesi, - Katkı maddeleri eklenmesinin sağlığa olumsuz etkileri, - Aşırı saflaştırmanın besin değerine olumsuz etkisi gibi • Mevsimsel kıtlıklar

23. Gelir düzeyi ile ilgili faktörler • Kişi başına düşen gelir az • Gelir dağılımı çok dengesiz • Hayvansal besinler pahalı, dar gelirliler tahıla yöneliyor. • Ailedeki kişi sayısının çok olması da geliri olumsuz etkiliyor.

24. Türkiye’de % 20’lik gelir gruplarının 1987 ve 1994 yılı payları incelendiğinde; • En yoksul % 20’lik hane halkı gelir payı % 5.24’ten 4.86’ya düşmüş, • En zengin % 20’nin payı ise % 49.9’dan 54.9’a yükselmiştir. • Minimum gıda harcaması yöntemiyle yapılan yoksulluk çalışmalarına göre fertlerin % 8.4’ü yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Kır ve kentte bu oran 11.8 ve 4.6’dır. Güneydoğu Anadolu kırsalı % 19.3 ile en yüksek yoksulluk oranına sahiptir.

25. 2003 Yılı verilerine göre; • Yüzde 20'lik hanehalkı dilimlerinin toplam kullanılabilir gelirden aldıkları paylar, 2002 yılı verileri ile kıyaslandığında; ilk dört % 20'lik dilimin gelirden aldığı pay artarken, beşinci % 20'lik dilimin gelirden aldığı pay azalmıştır. • Buna göre; 2002 yılında beşinci % 20'lik dilimde yeralan hanehalkları, birinci % 20'lik dilimde yeralan hanehalklarının yaklaşık 9.4 katı gelir elde ederken, bu 2003 yılında 8.1 kata düşmüştür.

31. Yerleşim Yerlerine Göre Gıda Harcamalarının Gelire Oranı • Türkiye 43 • Kent 37 • Kır 51 • Marmara 35 • Ege 38 • Akdeniz 42 • İç Anadolu 41 • Karadeniz 48 • Doğu Anadolu 54 • Güneydoğu Anadolu 56

32. Genel eğitim düzeyi ve alışkanlıklarla ilgili faktörler • Ülke genelinde eğitim düzeyi düşük. Özellikle kadınlarda eğitim düzeyi çok düşük. • Beslenme eğitimi alan gruplar az. • Annelerin aile ve çocuk beslenmesi konusunda bilgileri yok. • Çocuk beslenmesinde yanlış uygulamalar yaygın • süte uzun süre su katılması, • çocukların güneşe çıkarılmaması, • yararsız besinlerin verilmesi, • ayrı tabaktan yemek yedirilmemesi gibi.

33. 1998 TNSA’YA göre; • 0-3 ay tek başına anne sütü alan % 9.4 olup giderek azalıyor. • 4-6 ay tek başına anne sütü alan % 1.3 • % 49.3’üne ilk 1 ay ek besin başlanıyor ve ilk verilenler şekerli su, mamalar vb gibi yararsız besinler

34. 3 Yaş Altı Çocuklarda Yaşa Göre Beslenme Şekli(%)-2003 TNSA)

36. Besinleri satın alırken yanlış seçimler yapılıyor. Örneğin • Pekmez yerine bal, • Küçük elma yerine muz veya gösterişli elma, • Süt-ayran yerine meşrubat, • Yumurta fiyatına gofret, bisküvi, • Mercimek yerine şehriye, • Yaprağı bol marul yerine göbekli marul, bulgur yerine makarna, • Mevsimlik sebze yerine turfanda sebze, • Hamsi yerine lüfer vb gibi

37. “ • Ailede yemekleri hazırlama, saklama, pişirmede yanlışlıklar yapılıyor. Örneğin • Sebzelerin önce doğranıp sonra yıkanması, kesildikten sonra bekletilmesi, uzun süre pişirilmesi, haşlama sularının dökülmesi, • Tarhananın güneşte kurutulması, • Yoğurdun suyunun süzülmesi, • Sütün uzun süre kaynatılması veya hiç kaynatılmadan peynir yapılması, • Mayalanmamış ekmek tüketimi, makarna-erişte-kurubaklagillerin haşlama sularının dökülmesi, kurubaklagillere soda eklenmesi, yağların yakılması gibi.

38. Demografik Faktörler • Nüfus artış hızı yüksek. Şu andaki uygulamalarla artış hızı yavaşlama eğiliminde. • Üreten nüfus daha az (% 42.6). 15-64 yaş grubu nüfusa üreten nüfus, 0-14 ile 65+ yaş grubuna da tüketen nüfus denir. • Endüstrileşme ile oluşan sorunlar • Çalışan kadınların durumu • Plansız şehirleşme. Alt yapısı olmayan gecekonduların hızla artması. • İşsizlik

39. Çevre sağlığı koşullarının uygunsuzluğunun yol açtığı sorunlar • Su ve yiyeceklerin kirliliği • Enfeksiyonların fazla oluşu • Parazitlerin fazla oluşu

40. Yiyecek ve Beslenme İle İlgili Mevzuatların Yetersizliği • Gıda Kontrol Mevzuatı • Çocuk Mamaları ile ilgili mevzuatlar • Reklamlarla ilgili mevzuatlar • Hassas gruplar ile ilgili mevzuatlar (Kreş – Yuva- Çocuk işçi)

41. BESLENME SORUNLARININ ÇÖZÜMÜ İÇİN ÖNERİLER I- Örgütlenme Konuyla ilgili bakanlıkların temsilcilerinden oluşan bir kurul oluşturularak ülkenin beslenme politikalarının işbirliği ile düzenlenmesi Milli Eğitim, Sağlık,Tarım, Ticaret ve Sanayi, Maliye Bakanlığı + DPT Müsteşarları  Ulusal Beslenme Kurulu  Başbakan veya Devlet Bakanı

42. II- Üretimin Arttırılması, Bulunmanın Sağlanması • Süt-Et-Su ürünleri üretiminin arttırılmasının teşvik edilmesi • Risk gruplarına ucuz dağıtılması • Sütün pastörizasyonunun sağlanması

43. III- Halkın Satınalma Gücünün Arttırılması • İşsizliğin önlenmesi • Gelir dağılımında denge sağlanması

44. IV- Halkın Beslenme Konusunda Eğitimi • Eğiticilerin eğitimi, görevlendirilmesi • Kitle iletişim araçlarının kullanımı (özellikle televizyonlarda filmler) • Eğitimin sürekliliğinin sağlanması

45. V- Aile Planlaması Herkesin etkin yöntemlerle korunmasının sağlanması, sorunların giderilmesi için düzenlemeler yapılması=Aile planlaması danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi

46. VI- Yasal Önlemler • Çalışan kadınların doğumdan sonra 6 ay ücretli izin alabilmeleri, • kreş vb. olanakların sağlanması, • gıda güvenliğinin sağlanması • gıda güvencesi konularında gerekli yasal düzenlemelerin yapılması

47. VII- Çevre Sağlığı Koşullarının Düzeltilmesi Sağlık örgütü ve diğer örgütlerin (özellikle belediyeler) işbirliği

48. VIII- Gıda Zenginleştirilmesi • Ekmeklik unlara Fe, Soya unu, Riboflavin katılması • Tuzun iyotlanması • Süte D vitamini eklenmesi • Sulara Flor eklenmesi