BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA VERİ TOPLAMA

1. Doç. Dr. Alper AYTEKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA VERİ TOPLAMA

2. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Bu bölüm sonunda; • İkincil verilerin tespiti ve kullanımı • Birincil verilerin gereği • Anket, mülakat ve gözlem yöntemleriyle veri edinme gereği • Yöntemlerin uygun kullanım alanları • Bu yöntemlerin üstünlük ve zayıf yönleri Hakkında bilgi edinmiş olacaksınız.

3. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Giriş • Bir araştırmadan sağlıklı sonuçlar elde edilmek isteniyorsa, değişkenlere ait bilgilerin (verilerin) sağlıklı (güvenli) olması gerekmektedir. • Eğer bilgiler sağlıklı değilse analiz tekniği veya kuramsal yapı ne kadar güçlü olursa olsun sağlıklı sonuçlara ulaşmak mümkün değildir. • (Kirli suyla elinizi temizleyemezsiniz!)

4. Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil veriler • Daha önceden üzerinde çalışma yapılarak elde edilen verilere ikincil veriler denir. • Bu veriler; • Kamu kurumlarından (TÜİK, DPT, Bakanlıklar vb.gibi) • Mesleki kuruluşlardan (TÜSİAD, TOBB, İSO • Uluslar arası kuruluşlardan (İMF, Dünya Bankası, Dünya Turizm Örgütü vb) • Şirketlerden, • Diğer kaynaklardan (Tezlerden, Kitaplardan vb) • Temin edilebilir.

5. Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil veri türleri

6. Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil verilerin Üstünlükleri • Daha az kaynak kullanımı • Periyodik çalışmalara imkan tanıması • Karşılaştırma ve sağlama yapma imkanı sağlaması

7. Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil verilerin zayıflıkları • Araştırmacının ihtiyacını karşılamayacak nitelikte olması • Verileri elde etmek için belli bir bedel ödenmesi gerekebilir • İkincil veriler, çalışmaları olması gerekenden daha kapsamlı (geniş) hale getirebilir.

8. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Birincil veriler • Araştırmacının, çalışması için ihtiyaç duyduğu özgün verileri değişik araçlar kullanarak kendisinin toplaması ile oluşan verilere birincil veriler denir. • Günlük hayatımızda farkında olmadan birincil veriler elde ederiz. Bir kazaya tanıklık etmek, bir maç izlemek gibi.

9. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Birincil veri toplama yöntemleri • Anket • Gözlem • Mülakat

10. Doç. Dr. Alper AYTEKİN ANKET • Cevaplandırıcının daha önce belirlenmiş bir sıralamada ve yapıda oluşturulan sorulara karşılık vermesiyle veri elde etme yöntemidir . • Elde edilen verilerin bilgisayar destekli istatistiksel programlar yardımıyla kısa sürede değerlendirilebilmesi anket yönteminin yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur.

11. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket Süreci • Problemin ifade edilmesi • Deneklerin seçimi • Soru formunun düzenlenmesi • Soru formunun geçerliliğinin sorgulanması (gereksiz soruların ayıklanması) • Anket yapılacak kişilere bilgi verilmesi • Formun dağıtılması (önceden bir pilot çalışma yapılır) • Takip çalışması yapılması

12. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket Türleri

13. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Geleneksel anket türleri • Anketin nasıl yönetildiği önemlidir. • Anketin doldurulmasında, hazırlayanın herhangi bir katkısı yoksa, cevaplayıcının yönettiği anket söz konusudur. • Posta, faks, elden anket bırakma gibi, • Diğer taraftan, anketörün gözetiminde doldurulan anketler ise araştırmacının yönettiği anketlerdir.

14. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Modern anket türleri • E-posta ve internet vasıtasıyla yapılan anketlerdir. • E-posta anketlerin Avantajları; • daha düşük maliyetlidirler • İnternete bağlı olan her yerden cevaplandırılabilir • Gözden kaçma gibi bir ihtimal yoktur • Rahat bir ortamda cevaplandırılır • Zaman sınırlaması yoktur

15. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Dezavantajları • Sadece e-postası ve interneti olan kişilere uygulanabilir • Yeterli bilgiye sahip olmayabilirler • Anket görmezden gelinebilir.

16. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • İnternet anketleri; kişiye özel değildirler. • Özellikle günlük gelişmeler ve siyasi tercihler konusunda vatandaşların tercihlerini öğrenmeye çalışırlar. • Örnek ? Akademik memnuniyet anketi

17. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Değişik anket yöntemlerinin tercihinde kullanılabilecek ölçütler(B.K) • Anketlerin şekillenmesinde araştırmacının amacı ve araştırma soruları belirleyici rol oynar; • Cevaplayıcının özellikleri • Anket formunun “belirli bir kişiye” doldurtma isteği • Analiz için gerek duyulan denek sayısı • Veri edinebilmek için sorulması gereken soru biçimi • Sorulması gereken soru miktarı gibi, • Yöntem önemlidir, cevaplayıcının yerine başkaları cevap verebilir, zıtlaşmalar olabilir, birini memnun etme olabilir,

18. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket İçeriğinin Oluşturulması • Sadece gerekli bilgiler yer almalıdır. • Değişkenlere bağlı soruların dikkatli seçilmesi gerekir • Mutlaka örnek bir pilot uygulama yapılmalıdır • Uzun anketler cevaplanma oranını düşürür

19. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket formunu düzenlenmesi • Soru türleri: • Açık uçlu sorular: Bartın üniversitesi hakkındaki düşüncelerinizi söyler misiniz? • Liste soru: Aşağıdaki yeteneklerden hangisine sahipsiniz?Birden çok seçenek işaretlenebilir. (Yabancı dil, Ehliyet, Bilgisayar) • Kategorik sorular: Yaşınız? (20-24, 25-29) • Sıralama soruları: Araba alırken dikkat ettiğiniz faktörleri sıralayınız? (güvenlik, hız, ekonomiklik) • Nicelik Belirten sorular: Yaklaşık (tahmini) bir sayıyı ifade eden cevaplar istendiğinde sorulan sorudur. Kaç çocuğunuz var? İşyerindeki çalışan sayısı nedir?

20. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Sorularda Kelime Seçimi • Belirsizlikler: Sorularda belirsizlik ve varsayımlardan kaçınılmalı • Hafıza: Hafızaya dayalı sorulardan kaçınmak gerekir • Bilgi: Çok dikkat etmek gerekir (Kıbrıs Nerdedir?) • Çifte amaçlı soru: İki farklı şekilde anlamlandırılacak soru türleridir? • Yönlendirici soru: Araştırmacın istediği türde cevaplar almasına olanak tanıyan sorular. • Varsayımsal soru: Varsayımlara dayanan sorular sorulmamalı. (Günde kaç sigara içiyorsunuz? Veya kaç yıllık evlisiniz? ) • Rahatsız edici sorular: Bu tür sorular anketin en sonlarına konulmalıdır. Başlangıçta sorulursa cevaplayıcı diğer sorulara da cevap vermeyebilir. ( Mahrem konular, dini konular, özel sorular)

21. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anketin yapısı ve görünüşü • Anketin yapısı ve görünüşü anketin amacına ulaşmasını sağlayan önemli bir unsurdur. • Mümkün olduğunca bölümlere ayrılmalıdır. • Her bölümde sorular 1 den başlamalıdır. • İlk sorular kolay cevaplanabilir olmalıdır. • İdeal uzunlukta olmalıdır (Çok kısa ve çok uzun değil)

22. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anketin amacının açıklanması • Eğer yüz yüze bir anket uygulanmıyorsa, anketin amacı, açık ve net olarak açıklanmalıdır. Ayrıca cevaplayıcıların verdiği cevapların başka bir amaç için kullanılmayacağının güvencesi de verilmelidir. • Açıklama genel 2-3 satırdan daha fazla yer kaplamamalıdır. • Formun nasıl doldurulacağı ile ilgili bilgi verilmelidir. • Neden o kurum seçilmiştir. • Nasıl geri gönderilecektir, soruları da yanıtlanmalıdır.

23. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Pilot Uygulama • Pilot Uygulama; ankette yer alması muhtemel hatalardan kaçınmak için anketin deneklere dağıtılmadan önce belli sayıda kişiye uygulanmasıdır. • Anketlerde iki tür hata olabilir. • Araştırma tasarımı hatası (istenen bilgiyi ölçememe) • İfade hataları (karşı tarafın soruyu yanlış anlaması)

24. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Araştırma tasarım hatası, • Araştırmanın ölçmek istenen konuya ilişkin verileri toplayamamasıdır. Bunun önüne geçmek için, uzman kişilerden, danışmanlardan yararlanmak gerekir. • İfade hatalarının önüne geçmek içinde, hazırlanan soruların ilgili kişiler tarafından aynı şekilde algılanması için en az 10 kişiye bir pilot uygulama yapılmalıdır.

25. Doç. Dr. Alper AYTEKİN MÜLAKAT • Mülakat; iki veya daha fazla sayıda insan arasında belli bir amaç etrafında yapılan tartışmalardır. • Yetenekli bir mülakatçı, soru formlarında asla olamayacak şekilde belli bir alandaki fikirleri ortaya çıkarabilir. • Anket ile her soruya cevap alamayabiliriz, bu nedenle mülakatlar sosyal bilimlerde bu boşluğu doldurabilir. • Özellikle yöneticiler, anketlere nazaran mülakatlara daha sıcak bakmaktadırlar. • Bireysel temas kurabilmek mülakatın ün şartlarından birisidir.

26. Doç. Dr. Alper AYTEKİN

27. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Biçimsel Mülakat; Daha önceden belirlenmiş standart soru setlerinden oluşan sorulardan oluşur. • Yarı-Biçimsel Mülakat; Ana hatları belirli, ancak cevap verenin veya mülakatçının kendi geliştirdiği bazı sorulara da yer verilir.(En tercih edilen mülakat yöntemidir) • Biçimsel Olmayan Mülakat; Genel anlamda var olan bilgiyi açığa çıkarmak için yapılır. Önceden belirlenmiş bir soru yoktur. Ancak mülakatçı nereye ulaşacağını bilmelidir.

28. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakatın Üstün ve Zayıf Yönleri • Üstün yönleri; • Anketler yoluyla elde edilemeyen bilgiler elde edilebilir. • Zayıf Yönleri; • Çok zaman alır, • Bireysel temas söz konusu olduğu için, sübjektif değerlendirmeler söz konusu olabilir. • Analizinin zor olmasıdır.

29. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakat süreci • Anket hazırlama sürecine benzer, • Sorulacak sorular iyi hazırlanmalıdır, • Örnek kütle daha küçük belirlenir • Deneyimli olmak gerekir • Zaman hususuna çok dikkat edilmelidir. • İlk izlenim çok önemlidir, cevap verici rahatlatılmalıdır (bu bir sorgu değildir), • Araştırmanın amacı ve gizliliği hakkında bilgi verilmelidir.

30. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakatlarda önyargı • Cevaplayıcının mülakatçıyı memnun etme isteği • Cevaplayıcı ile mülakatçı arasında oluşabilecek bir çekişme veya düşmanlık • Mülakatçının “kafasındaki doğrulara” uygun cevap alma gayreti

31. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakatın zamanı ve yeri • Mülakatçı planlarını cevaplayıcının konumuna ve zamanına uygun yapmalıdır. • Mümkünse kesintiye mahal vermeyecek bir yer tercih edilmelidir, • Bir birine yakın yerdeki cevaplayıcılarla aynı gün randevulaşmak zamanı etkin kullanmak açısından zorunludur. • Kovulmayı beklemeden mülakatı bitirmek gerekir.

32. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Kayıt ve tasnif • Eğer mümkünse mülakat ses veya görüntülü olarak kaydedilmelidir. • Genel olarak cevap vericiler bu gibi durumdan rahatsız olurlar. • Mülakatçı kendi geliştirmiş olduğu bir sistemle kayıt tutabilir • Eğer bu da mümkün değilse, mülakatın hemen akabinde, mülakat özetlenmelidir.

33. Doç. Dr. Alper AYTEKİN GÖZLEM • Belli bir olgunun mevcut durumunu soru sorarak değil, bizzat gözlemleyerek incelemeye denir. • Bazı durumlarda anket ve mülakat gerçeği değil, algılananı ortaya çıkarırlar. Oysa gözlem yoluyla gerçekleri ortaya çıkarmada daha başarılı olabilir. • Yapılan bir araştırmada, çalışanlara iş yeri telefonlarının özel amaçla kullanılıp-kullanılmadığı sorulsa, büyük bir kısmı hayır diyecektir. • Ancak onlardan habersiz yapılan bir gözlem gerçeği ortaya koyacaktır.

34. Doç. Dr. Alper AYTEKİN

35. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Katılımsız Gözlem; • Gözlemci gözlemlenen duruma doğrudan katılmaz. Başlıca yöntemler; • Doğal Gözlem; Bu tür gözlemlerde gözlemci bilerek hiçbir durumu kontrol ve maniple etmez. İşyerlerinde çalışanların izlenmesi gibi. • Simülasyon Gözlem; Bu yöntemde araştırmacı gözlemlenecek durumu oluşturur ve deneklere yapmaları gereken faaliyetleri söyler. Eğitim programlarında yaygın bir kullanım alanı vardır. • Kişisel rol oynamak; gözlemci, sadece bir kişinin davranışı ile ilgilidir. Deneğe bir rol verilir. Gözlemci de deneğin problemi çözme yolunu ve yöntemini gözlemler. (satış elemanlarının farklı müşterilere yaklaşımı) • Grup rol oynamak; Küçük bir gruba bir durum ve problem verilir, çözümler değerlendirilir ve kaydedilir. Liderlik, bilgi, yetenek, grubu etkileme vb. gibi yetenekler ortaya çıkar. • Oyun Oynamak; deneklere kağıt oyunları, yap-boz vb. oyun ve oyuncaklar verilir ve kazanmaları istenir. Yukarıdaki gibi, burada da liderlik, yaratıcılık, sorun çözme yetenekleri ortaya konmaya çalışılır.

36. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Katılımlı Gözlem • Bu araştırmada gözlemci, gözlemlenen durumun içerisinde bir katılımcı olarak yer alır. • Böyle bir gözlemin amacı bazı şeylerin dışarıdan bakıldığında farklı, içerden ise daha farklı olabileceği gerçeğinden hareketle en özgün veriye ulaşmaktır. • Böylesi bir gözlemle ayrıca çok daha fazla veriye ulaşmak da mümkün olabilir.

37. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Gözlem araştırmasının yapılması • Gözlem araştırması da diğer anket ve mülakat süreçlerindeki evreleri kapsar. • Problemin seçimi ve tanımlanması • Kaynak taraması, • Hipotez geliştirme • Evreni belirleme • Örnek kütle oluşturma • Uygulama • Rapor yazma

38. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Gözlemlenecek Değişkenlerin Tanımlanması • Gözlemcinin incelediği olay veya olguya ilişkin bütün olanı biteni görmesi ve kaydetmesi mümkün değildir. • Bu nedenle nelerin gözlemleneceği (hipoteze bağlı olarak) belirlenmek zorundadır. • Örneğin, garsonların kaba müşterilere karşı verdikleri tepki ölçülmek isteniyorsa, kabalık olarak nitelendirilen durumlara ilişkin gözlemler yapılmalıdır. • Bunun içinde önce kabalık tanımı açık ve net olarak belirlenmelidir.

39. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Gözlemlerin kaydedilmesi • Gözlemci bir anda sadece bir davranışı gözlemleyip kaydetmelidir. • Örneğin, çalışmasında çalışanları ve yöneticilerin davranışlarını gözleyen bir kimse, belli bir süre çalışanın davranışlarını, daha sonra da yöneticinin davranışını gözlemlemelidir. • Genel kural olarak kayıtları davranışların oluştuğu anda tutmak gerekir. • Örnek gözlem tablosu; 96

40. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Örnek bir anket hazırlama • Öğrencilerin, Bartın üniversitesi ve Bartın Hakkındaki değerlendirmeleri? • Hangi sorular sorulmalı? • Hangi değişkenler kullanılmalı? • Nereden geliyorlar? • Barınma imkanları • Aylık harcamaları • Harcama grupları

41. Ders Bitti Dinlediğiniz için Teşekkürler Doç. Dr. Alper AYTEKİN