SISTEMI ZA DOJAVU POŽARA

1. SISTEMI ZA DOJAVU POŽARA SIGURNOST DOO ul. V. Jocića 19 18000 Niš kontakt: 063/470-488; 018/585-515 Visoka tehnička škola strukovnih studija u Nišu Februar, 2013. godina Tema: Stabilni sistemi za dojavu požara

2. PRAVNI OSNOV • Zakon zaštite od požara (sl.glasnik RS 111/09 ) - Član 42. Pri projektovanju i izgradnji visokih stambenih objekata i objekata javne namene (hoteli, robne kuće, bioskopi, pozorišta, biblioteke, dečje ustanove,škole i visokoškolske ustanove, zdravstvene ustanove, sportske dvorane, koncertne dvorane, stadioni i sl.), kao i u objektima u kojima se čuvaju umetnička dela, obavezna je ugradnja uređaja koji omogućavaju blagovremeno otkrivanje i javljanje požara. U objektima u kojima se odvijaju tehnološki procesi u kojima se proizvode, prerađuju, koriste i skladište zapaljive, eksplozivne i druge opasne materije, u visokim objektima (osim stambenih zgrada), u zgradama arhiva i dokumentacije od posebne vrednosti, u objektima u kojima se obavlja trgovina površine preko 3500 m2, u objektima koji služe za izložbe površine preko 1000 m2, muzejima, bioskopima, pozorištima, aerodromskim zgradama površine preko 1000 m2, pored uređaja iz stava 1. ovog člana, obavezna je i ugradnja uređaja koji omogućavaju blagovremeno gašenje požara (stabilni sistemi za gašenje požara). - Član 44. Za izvedene stabilne instalacije namenjene gašenju ili dojavi požara, detekciji zapaljivih gasova i para, kao i za drugezaštitne uređaje, opremu i instalacije koje služe za sprečavanje izbijanja, širenja i gašenje požara, izvođač radova je dužan da pribavi sertifikat od ovlašćenog pravnog lica o ispravnosti tih uređaja, opreme i instalacija i da zapisnik o obavljenom ispitivanju ispravnog funkcionisanja tih uređaja, opreme i instalacija stavi na uvid komisiji nadležnoj za tehnički prijem objekata. Ispravnost instalacija iz stava 1. ovog člana mora se proveravati najmanje dva puta godišnje od strane ovlašćenog pravnog lica, u skladu s tehničkim propisima i uputstvima proizvođača. O obavljenim proverama vodi se evidencija u koju se unose podaci o izvršenoj proveri i stručni nalaz. Zaposleni u ovlašćenom pravnom licu koji obavljaju ispitivanja moraju imati položen stručni ispit. Ministar propisuje posebne tehničke i druge uslove koje mora ispunjavati ovlašćeno pravno lice iz stava 1. ovog člana, kao i program i način polaganja ispita iz stava 4. ovog člana. Ministarstvo daje ovlašćenje pravnom licu za obavljanje poslova iz st. 1. i 2. ovog člana i vodi evidenciju o izdatim ovlašćenjima za obavljanje poslova ispitivanja uređaja instalacija i opreme iz stava 1. ovog člana. SIGURNOST DOO

3. PRAVNI OSNOV - Pravilnik o tehničkim normativima za stabilne instalacije za dojavu požara ("Sl. list SRJ", br. 87/93) Ovimpravilnikompropisuju se: • zahtevikojimorajubitiispunjenipriprojektovanjuiodržavanjustabilnihinstalacijazadojavupožara, • postupak i način označavanja i obeležavanja uređaja i delova sistema za dojavu požara, • tehničke mere nadzorastabilnihinstalacijazadojavupožara, • način rukovanja i održavanja sistema i uređaja, • zahtevizabroj i razmeštajjavljačapožara, • zahtevizapovezivanjestabilneinstalacijezadojavusatehnološkom i elektrotehničkomopremom, • zahtevizakontrolneknjigepregleda i ispitivanjastabilneinstalacijezadojavupožara. SIGURNOST DOO

4. FAZE RAZVOJA POŽARA SA ASPEKTA DETEKCIJE • Dinamikasagorevanjazavisiod “strana” požarnog trougla: goriva materija - izvor toplote - kiseonik SIGURNOST DOO Detekcija: energija-> (toplotna, EM zračenje) ili čestice (dim) Pojave koje se detektuju -> DIM, TOPLOTA, PLAMEN

5. JAVLJAČI POŽARAVrsteipodelejavljača požara SIGURNOST DOO

6. JAVLJAČI POŽARARučni javljači požara • Od aktiviranja do signalizacije ~ 3 s; • Postavljaju se na putevima za evakuaciju, u hodnicima, prolazima, na izlazima, na stepeništima, u blizini aparata za gašenje požara; • Na visini od 1,5 m, unutar objekta na rastojanju od 40 m, spolja do 120 m. Tipovizaštite: IP24, IP55, IP67 I – zaštita od predmeta (prašine) P – zaštita od vode I – (0 .. 6) P – (0 .. 8) SIGURNOST DOO Akosistemzadojavupožarasadržiiručne iautomatskejavljače požara,ručnijavljačitrebada se grupišu uposebne, odvojene zone ili u posebnelinijedojave. Kod klasičnih (kolektivnih) sistema za dojavu požara nijedozvoljenokombinovanje ručnihiautomatskihjavljača u okvirujedne zone dojave.

7. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTEPrincipi konstrukcije javljača toplote • Osnovna podela • - Javljači fiksne temperature • (termostatički, termomaksimalni, eng. fixed heat detector), • - Javljači gradijenta temperature • (termodiferencijalni, eng. rate-of-rise detector). SIGURNOST DOO

8. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTETermodiferencijalni javljači • Najstariji tip (oko 1860.) • Granična vrednost po EN 54 – 57 °C • (u praksi 10 °C do 35 °C iznad ambijentalne temperature). Termomaksimalni javljač sa topivim elementom (Wood-ov element (metal) - leguraod 50% bizmuta, 26.7% olova, 13.3% kalajai 10% kadmijuma. Topi se natemperaturiod 69 do 72°C.) Termomaksimalni javljač sa bimetalom (Invar - kombinacija36% niklai64% gvožđa. – FeNi36) SIGURNOST DOO • Termomaksimalni javljač sa sondom

9. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTETermodiferencijalni javljači • Detektuju brzinu porasta temperature u vremenu: • Termodiferencijalni pneumatski javljač • Termodiferencijalni javljač sa dijafragmom • Termodiferencijalni javljači sa termistorom SIGURNOST DOO • Tri stepena • osetljivosti: • 1. klasa: 1 oC/min • 2. klasa: 3 oC/min • 3. klasa: 5 oC/min NFPA granična vrednost: 12-15 oF/min (7-8 oC/min)

10. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTE Primerirealizacijejavljača (detektora) toplote SIGURNOST DOO

11. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA • Dva principa otkrivanja dima: • radioaktivni – jonizacioni javljači dima (eng. ionization smoke detector) • optički – optički javljači dima (eng. photoelectric smoke detector) • Česticedimaneposrednoposlegenerisanja - 0.01m do 0.4m. • Vidljivi dim - 0.4m iveće. • Opsegosetljivosti:zajonizacionejavljačeod 0.01 - 1 m i za optičke javljače dimaod 0.5 - 10 m SIGURNOST DOO • visoka osetljivost • mala inertnost

12. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMAJonizacioni javljači dima • Pogodni za “čiste” vatre, manje osetljivi na guste dimove • Dve elektrode (na 1 cm), • izvor αzračenja (0.2 mg Am-241, Pt-239) • Proces rekombinacije jona • Intenzitet zračenja: 33.3 kBq/0.9 µCu • Dve komore (merna i referentna); • Posebno osetljiv za brze, otvorene požare – neosetljiv na velike čestice dima; • Lažne dojave kod prodora čestica prašine ili turbulencije vazduha; • Skladišti se po pravilima za radioaktivni otpad; SIGURNOST DOO

13. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMAOptički javljači dima • Dva principa otkrivanja dima: • slabljenje protoka svetlosti – princip apsorpcije (eng. light obscuration principle) • Intenzitet prelamanja svetlosti – princip refleksije (eng. light scattering principle) Javljači dima na principu refleksije SIGURNOST DOO • Tyndall effect (difuzna refleksija svetlosti u prisustvu čestica dima); • Dva-tri bljeska na 2-3 s (potrebna koncentracija dima u trajanju od 5-10 s); Javljači dima na principu apsorpcije

14. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMAOptički javljači dima SIGURNOST DOO Signal javljača dima u funkciji veličina čestica A – optički ref., B – optički aps., C - jonizacioni Javljač dima za “prljave” sredine

15. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMALinijski optički javljači dima Linijski javljači dima (linearni, bim javljači) - (eng. linear smoke detector) • Mogućnost podešavanja alarmnog praga od 25%, 50% i 70% zamračenja IC snopa, ili 25%, 35% i 50%; • Kompenzira spore promene signala (1% u odnosu na referentni signal u toku 1h); • Udaljenost do 100 m, rastojanje do 7.5 m, na visini do 25 m, minimalno 2.4 m; • Pogodan za visoke prostorije; SIGURNOST DOO

16. JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI PLAMENA • Najvažnije osobine • visoka osetljivost na zračenje plamena • velika brzina odziva za otkrivanje požara sa brzim razvojem • neosetljivost na zračenja koja ne potiču od požara • blokiranje apsorpcije zračenja • Spektar zračenja plamena • kontinualno zračenje (posledica zagrevanja pri nepotpunom sagorevanju) • linearni spektar (rezultat hemijskih reakcija u plamenu) • pojedinačne linije (rezultat elektronskih prelaza) SIGURNOST DOO • Principijelna podela javljača na osnovu talasne dužine • ultraljubičasti – do 300 nm • vidljivi – od 300 do 700 nm • približno infracrveni – od 700 nm do 1.3 µm • infracrveni – od 1.3 do 10 µm • kombinovani Osnovna namena: Otkrivanje požara koji odmah obrazuju otvoreni plamen

17. JAVLJAČI GASAJavljači ugljenmonoksida (CO) Produktnepotpunogsagorevanja, bezboje i mirisa. Pod odgovarujućim okolnostima nastaje kao posledica nepotpunog sagorevanja čvrstih, tečnih i gasovitih gorivih materijala i mogu da se nagomilaju u stanovima, kućama, hotelskim sobama, .... Uticaj CO naorganizam zavisi od mnogofaktora: pol, starost, fizička kondicija, postojanje akutnih i hroničnih bolesti, itd. Do fatalnog ishoda dovodi velika doza CO u kratkom vremenskom periodu, ali i mala doza u kombinaciji sa dugim vremenom ekspozicije. Uslovi nastanka CO: - blokirani ili loše projektovani dimovodni kanali i loša ventilacija, - izduvni gasovi automobila, generatora, upotreba roštilja, - u hotelskim sobama: kvar peći, bojlera i sl. SIGURNOST DOO

18. Višesenzorski (višekriterijumski) javljači požara SIGURNOST DOO Primer višesenzorskog javljača požara-> (toplota + dim + IC zračenje + CO)

19. ORGANIZACIJA SISTEMA ZA DOJAVU POŽARAPodela sistema za dojavu požara Osnovnaklasifikacijasistemazaotkrivanje i dojavupožara se zasnivanaupotrebljenojtehnologiji, odn.načinurealizacije u skladusa primenjenomtehnologijom. Osnovni kriterijum za podelu ->adresibilnost uređaja. • Dva tipa sistema za dojavu požara u skladu sa primenjenom tehnologijom: • klasični (kolektivni, konvencionalni) sistemi • adresibilni sistemi SIGURNOST DOO

20. ORGANIZACIJA SISTEMA ZA DOJAVU POŽARAPodela sistema za dojavu požara • - klasični (kolektivni, konvencionalni, zonski) sistemi SIGURNOST DOO • - adresibilni sistemi

21. ORGANIZACIJA SISTEMA ZA DOJAVU POŽARAOrganizacija alarmiranja Zonadojavepožarailipožarnazona je prostorkojipokrivajedanili više javljača požaraipredstavlja najbližu odrednicuzalokalizacijupožara. Kod adresibilnih sistema za dojavu požara lokalizacija mesta izbijanja požara je na nivou adrese javljača. Stanja zone dojave požara ili adresibilnog javljača u petlji: • normalno • alarm • kvar zone • prekid zone ili • kratak spoj zone SIGURNOST DOO Javljači u jednoj zoni mogu da budu ili automatski ili ručni. Automatske zone dojave mogu da sadrže različite tipove automatskih javljača požara.

22. ORGANIZACIJA SISTEMA ZA DOJAVU POŽARAOrganizacija alarmiranja Pouzdanostalarmiranja: ZAVISI OD VREMENSKIH KAŠNJENJA • Vremepotvrdealarma (“potvrdaprisustva”); • Vremeproverealarma (“vremeizviđanja”). Pouzdanostalarmiranja: “DVOZONSKA ZAVISNOST” (udvojene zone ) SIGURNOST DOO

23. CENTRALA ZA DOJAVU POŽARAUloga centrale, osnovne funkcije centrale Uloga centrale za dojavu požara • neprekidna kontrola rada svih podsistema u okviru sistema za dojavu požara, • prihvatanjepodatakaodjavljača isvihostalihperiferijskihuređaja • uključivanjezvučneisvetlosnesignalizacijeu slučaju alarma • prenosi informacija višem hijerarhijskom nivou i realizacija izvršnih funkcija Osnovne funkcije centrale za dojavu požara • samodijagnostikasvih ključnihfunkcija same centrale • vizuelna i zvučnasignalizacija • rukovanje podsistemimakojecentralapokriva (zadavanje parametara, uklj./isklj.zona, potvrda i resetovanje alarmaitd.) • odlučivanje o alarmnimkriterijumima i preduzimanje izvršnihfunkcija • arhiviranje događaja u sistemu: • nastanakalarma, • reset alarmnogstanja, • kvarnaliniji i ponovnouključenje zone, • podešavanje realnogvremena, • promenazavisnostiizlaza od ulaza, itd. SIGURNOST DOO

24. ORGANIZACIJA SISTEMA ZA DOJAVU POŽARAIzbor i postavljanje javljača požara - Faktori SIGURNOST DOO • zaštitaljudiiliimovine, • materijalikojimoguda se nađu uobjektuinjihovekarakteristike u odnosunavatru, • procesiidelatnostikoje se odvijaju u objektu, • namenaobjekta.