Türev Piyasalar, Kur, Faiz ve Korunma Yöntemleri

1. Türev Piyasalar, Kur, Faiz ve Korunma Yöntemleri Prof. Dr. Turalay KençPara Politikaları Kurulu (PPK) Üyesi Banka Meclis Üyesi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Busiad Sunumu - Bursa, 6 Aralık 2010 1

2. Kurlar ve Riskler 2

3. Kurlar ve Riskler

4. TL/ABD Dolar Kuru Volatilitesi

5. Sunum Planı • Kur Gelişmeleri • Kur Dinamikleri • Riskten Korunmanın Önemi • Vadeli İşlemler (Futures) ile Korunma • Piyasa Riski • Opsiyon Sözleşmeleri ile Korunma • Türev Piyasaları Büyüklüğü ve Riskler • Faizlerdeki Gelişmeler 5

6. TL’deki Değerlenme Daha Sınırlı Seçilmiş Ülkelerde Kur Gelişmeleri (Ocak 2009 – Ekim 2010, yerel para biriminin ABD doları karşısında değeri, Ocak 2009=100) Brezilya G. Afrika Şili Yerel paranın değer kazanması G. Kore Meksika Türkiye Çek Cum. Yerel paranın değer kaybetmesi Kaynak: Bloomberg, TCMB 6

7. TL’deki Değerlenme Daha Sınırlı Diğer gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında, Türk lirasının değerinde önemli bir değişim gözlenmemektedir. ABD Doları KarşısındaYerel Para Birimlerinin Değer Kazancı (Ocak 2009 tarihinden itibaren, yüzde değişim) ABD Doları KarşısındaYerel Para Birimlerinin Değer Kazancı (Ocak 2010 tarihinden itibaren,yüzde değişim) Türkiye Türkiye Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 7

8. $/€ Kuru ve Parite

9. Kur ve Oynaklık Tarihsel olarak oynaklığı en yüksek ve küresel risk iştahına en duyarlı para birimlerinden biri olan Türk lirasının küresel kriz boyunca sergilediği göreli istikrarlı seyir, 2010 yılında da devam etmiştir. Seçilmiş Ülkelerin Kur Oynaklığı* (Ocak 2008 – Ekim 2010) Döviz Kuru Sepeti ve EMBI+ Türkiye (Haziran2007 – Ekim 2010) TL / Kur Sepeti (0,5 Euro+0,5 ABD doları) Gelişmekte olan ülkelerde kur oynaklığı aralığı EMBI+ Türkiye (sağ eksen) Türkiye *ABD Dolarına karşı 50 Günlük standart sapma; Brezilya, Şili, Çek Cum., Macaristan, Meksika, Yeni Zelanda, Polonya, G. Afrika, G. Kore (en yüksek ve en düşük değerler) Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 9

10. 5 Yıllık CDS (Kredi İflas Takası) 10

11. Kamu Borç Stokumuz Daha Düşük 11

12. Bütçe Açığımız da İyi 12

13. Dış Borç Stoku da Çok Düşük 13

14. Hanehalkı Borçluluğu Düşük 14

15. Çin Yuanı Değerlenmesi (!) Çin Yuanı, Nominal Kur Gelişmeleri (Ocak 2005 – Ekim 2010, yerel para biriminin ABD doları karşısında değeri) Yuanın %25 değer kazanması * Düşüş nominal kurun değer kazanması anlamına gelmektedir.Kaynak: Bloomberg, TCMB 15

16. Çin Yuanı Değerlenmesi (!) Aynı dönem zarfında Türk Lirası dalgalı ancak yatay bir seyir izlemiştir. Çin Yuanı ve Türk Lirası Kur Gelişmeleri (Ocak 2005 – Ekim 2010, yerel para biriminin ABD doları karşısında değeri) Türk Lirası Yuan (Sağ eksen) * Düşüş nominal kurun değer kazanması anlamına gelmektedir.Kaynak: Bloomberg, TCMB 16

17. Çin’in Dış Ticaret Fazlası

18. Çin Yuanı Değerlenmesi Çok Sınırlı

19. Çin Yuanı Değerlenmesi Çok Sınırlı

20. I. Riskten Korunmanın Önemi 20

21. Kurlar ve Riskler

22. Kurlar ve Riskler 22

23. Örnek: İhracatçılar için Kur Riski

24. Spot (Nakit) İşlemler: Ödeme ve teslimatın işlem yapılan günde veya çok kısa süre içerisinde yapıldığı işlemlerdir. Vadeli (Türev) İşlemler:Anlaşmanın bugün yapılması, anlaşma yükümlülüklerinin ise gelecekte yerine getirilmesi yönünde yapılan işlemlerdir. SpotveTürevİşlemler

25. Örnek: İhracatçılar için Kur Riski 25

26. Örnek: İhracatçılar için Kur Riski 26

27. Vadeli ve Spot TL/$ Kurları 27

28. VOB Verileri 28

29. Örnek: İhracatçılar için Kur Riski • 7.6.2010 tarihinde ihracatçı 100 Adet $-VOBİS satar. Başlangıç teminatı: 16.000 TL (= 100 x 160) • Not: Takasbank hesabında tutulan teminat bakiyesi sürdürme teminatı tutarı 10.500 TL (= 100x105) daha az olamaz. Olursa teminat tamamlama çağrısı yapılır. Takasbank hesabınıza faiz (%1,75!!!) yürütür. • Kar/Zarar Hesabı = 25.100 TL [=100*1000*(1,658-1,407)] 29

30. Örnek: İthalatçılar için Kur Riski

31. Örnek: İthalatçılar için Kur Riski 31

32. Örnek: İthalatçılar için Kur Riski 32

33. Örnek: İthalatçılar için Kur Riski • 4.8.2008tarihinde ithalatçı 100 Adet $-VOBİS alır. • Kar/Zarar Hesabı = 47.600 TL [=100*1000*(1,704-1,228)] 33

34. Kısa korunma ve uzun korunma Kısa (uzun) korunma vadeli işlemlerde kısa (uzun) pozisyon almak anlamına gelir. Kısa korunma, korunmacının bir varlığa sahip olduğu ve ileri bir tarihte onu satmayı planladığı durumlarda ortaya çıkar. Uzun korunma ise korunmacının bir varlığı satın almayı düşündüğü durumlarda ortaya çıkar. Genel Olarak RisktenKorunma

35. KorunmaDurumları

36. Vadeli İşlemler üzerine Önemli Not! • Alivre (forward) ve vadeli işlemler sözleşmeleri kurları sabitleyerek kur oynaklığından doğacak faaliyet zararlarını düşürür. • Ama bu sözleşmeler, başka durumlarda karları da düşürürler. • Örneğin, 4.8.2008 tarihinde $-VOBİS satan bir ihracatçı şirket, kur karı yerine zarar yazacaktır. • Kur değişikliğinden doğacak karların çok az etkilenmesi ama zararların mümkün olduğunca azaltılması isteniyorsa opsiyon sözleşmeleri ile çalışılır. 36

37. Riskler çok yönlü ve çok çeşitli! Risk Piyasa Riski Kredi-İflas Riski Finansal Riskler Likidite riski OperasyonelRisk Reputasyon Riski Faaliyetve stratejik riskler

38. Piyasa riski şirketlerin kar-zararlarını ve hatta ayakta kalmalarını belirler Piyasa Riski Döviz Kuru Riski Faiz Riski Piyasa Riski Emtia Fiyatları Riski Hisse Senedi Riski

39. Riskler Artıyor! • 1973 yılında Sabit Döviz Kuruna dayalı Brettton-Woods sistemi çöktü • Finansal fiyatlarda volatilite • Döviz kurları • Emtia fiyatları • Faiz oranları • Küreselleşme • Teknolojik gelişmeler 39

40. Türev Ürünlerin Kullanımı da Artıyor! • 1973’ten beri türev ürünlerin kullanımı hızla arttı • Yeni ürünler • Yeni piyasalar • Türev piyasalar spot piyasalardan daha büyük! • Spekülatif amaçla kullanılıyor • Küresel finansal krizle birlikte türev piyasaların düzenlenmesi ve denetlenmesi gündeme geldi. 40

41. Türev Ürünler

42. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB)

43. VOB Ürünler • Hisse Senedi Endeksi • (İMKB 30‐100 Endeksi) • Döviz (Dolar/TL, Euro/TL) • (Nakdi Uzlaşmalı ve Fiziki Teslimatlı) • Faiz (Gösterge Tahvil) • Emtia (Pamuk, Buğday, Altın) • Hepsi vadeli işlem sözleşmeleri 43

44. Dayanak Varlık Bazında VOB İşlem Hacmi 44

45. Türev Piyasaları İşlem Hacmi, 2009

46. Tezgahüstü Piyasa

47. Türev Sözleşmeler 47

48. Opsiyon Sözleşmeleri ile Korunma 48

49. Alım (call)opsiyon sözleşmesi sahibine (alıcısına), bir varlığı, belirli bir fiyattan (uygulama fiyatından), belirli bir tarihte veya öncesinde (vade tarihi), satın alma hakkı (lehdar) sağlar. Alıcı elde ettiği bu hak karşılığında satıcıya bir fiyat (prim) öder. Örnek:Şubat 2011 vadeli ve uygulama kuru 1,510 olan ABD dolarını 10 TL’den satın almak. Satım(put) opsiyonu ise, satma hakkı sağlar. Opsiyon Sözleşmeleri

50. Avrupa opsiyonlar yalnızca vade tarihinde uygulamaya konulabilir. Amerikan opsiyonlar ise, vade tarihinde veya öncesinde uygulamaya konulabilir. Terminoloji: Alıcı = Uzun = Taşıyıcı (hamil) Satıcı = Kısa = Sözleşme yapan (keşideci) Opsiyon Türleri