d r hab. Krzysztof Ślebzak WPiA UAM, BSIA SN

1. Problematyka związania sądu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych prawomocną decyzją organu rentowego i prawomocnym wyrokiem w sprawie pracowniczej dr hab. Krzysztof Ślebzak WPiA UAM, BSIA SN

2. Przedmiot seminariumzagadnienia terminologiczne • Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych • Pojęcie „związania” sądu • Pojęcie prawomocnej (ostatecznej) decyzji organu rentowego • Prawomocny wyrok w sprawie pracownicznej

3. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych • Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych • Właściwość sądu 2.1. Sąd rejonowy (art. 477 (8) par. 2 k.p.c) („świadczenia krótkoterminowe”, ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności) 2.2. Sąd okręgowy (art. 477 (8) par. 1 k.p.c) (sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla właściwości sądów rejonowych)

4. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych Grafika (skopiować)

5. Rodzaje „związania” • Związanie w ramach postępowania przed organem rentowym 2.1. Treść wniosku i jego prawna kwalifikacja 2.2. Czynności prawne ubezpieczonego podejmowane w toku postępowania 2.2. Wpływ wniosku na zakres przedmiotowy decyzji 2.3. Decyzja organu rentowego i związanie decyzją 2. Zakres rozpoznania i orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych 3. Związanie w ramach postępowania odwoławczego 2.1. Związanie decyzją organu rentowego (krajowego i zagranicznego) 2.2. Związanie decyzją innego organu niż organ rentowy 2.2. Związanie wyrokiem sądowym

6. Wzruszalność decyzji organu rentowego • Wznowienie postępowania (ostateczne) 1.1. Ponowne ustalenie na gruncie usus 1.2. Ponowne ustalenie na gruncie uerfus 2. Unieważnienie (ostateczne) 2.1. Problem stwierdzenia nieważności decyzji organu rentowego 2.2. „Nieważność postępowania” w toku postępowania odwoławczego 3. Odwołanie (nieostateczne)

7. Problem prawnej kwalifikacji żądania wnioskodawcy oraz decyzji Wyrok z dnia 2 października 2008 r., I UK 88/08 • 1. Sąd ubezpieczeń społecznych nie jest związany wadliwą lub nieadekwatną do istoty roszczeń ubezpieczonego podstawą prawną zaskarżonej decyzji organu rentowego. • 2. Przedmiot rozpoznania w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych stanowi przede wszystkim żądanie wnioskodawcy (ubezpieczonego). Jeżeli to roszczenie organ rentowy błędnie zakwalifikował, wydając decyzję rentową w oparciu o błędną podstawę prawną, sąd ubezpieczeń społecznych nie może oddalić odwołania z powołaniem się na związanie tą podstawą.

8. Zakres rozpoznania i orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społ. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 września 2010 r., III UK 15/10 • 1. Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji. • 2. W kontekście art. 1 k.p.c. sprawami cywilnymi (w znaczeniu formalnoprawnym) są m. in. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, a więc sprawy, w których wniesiono odwołania od decyzji organów rentowych, do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu według zasad właściwych dla tej kategorii. Odwołanie pełni rolę pozwu, a jego zasadność ocenia się na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego. Postępowanie sądowe skupia się na wadach wynikających z naruszenia przez organ rentowy prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnej, spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Sąd ubezpieczeń społecznych - jako sąd powszechny - może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego. • 3. Rozstrzygnięcie sądu jedynie o braku uprawnień ubezpieczonego do jednego z dwóch alternatywnie dochodzonych świadczeń nie jest rozpoznaniem istoty sprawy w rozumieniu art. 378 § 2 k.p.c. Sformułowanie przez ubezpieczonego we wniosku skierowanym do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dwóch alternatywnych roszczeń zobowiązuje tak organ rentowy jak i sądy orzekające w sprawie do oceny uprawnień wnioskodawcy do obydwu dochodzonych świadczeń. • Podobnie w sprawie II UZ 49/09

9. Związanie sądu decyzją administracyjną • Koncepcja związania w świetle zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 par. 1 pkt 3 k.p.c. • Koncepcja związania w kontekście art. 244 k.p.c. (decyzja jako dokument urzędowy) • Koncepcja braku jakiegokolwiek związania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych • Związanie a charakter decyzji administracyjnej (deklaratoryjna a prawnokształtująca)

10. Związanie w świetle art. 177 par 1 pkt 3 k.p.c. (przepisać z komentarza)

11. Koncepcja związania w świetle art. 244 k.p.c. • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2001 r., II UKN 660/00 • Decyzja Państwowego Inspektora Sanitarnego jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 KPC tylko w zakresie dotyczącym stwierdzenia istnienia lub nieistnienia choroby zawodowej. Stwierdzenie choroby zawodowej nie jest równoznaczne z prawem do renty z tego tytułu (art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).

12. Koncepcja związania w świetle art. 244 k.p.c. • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2008 r., I PK 295/07 • Decyzja Państwowego Inspektora Sanitarnego stwierdzająca chorobę zawodową pracownika nie jest wiążąca w postępowaniu sądowym dotyczącym cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy za skutki tej choroby. • OSNP 2009/21-22/281 • 1. Ogólne stwierdzenie, że doszło do naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, nie spełnia wymagania sformułowania zarzutu naruszenia ściśle określonego przepisu prawa. • 2. Sąd pracy rozpoznający roszczenie o odszkodowanie z tytułu rozstroju zdrowia (art. 444 i 445 k.c.) nie jest związany orzeczeniem inspektora sanitarnego stwierdzającym chorobę zawodową w tym znaczeniu, że decyzja ta nie przesądza stanowczo i w sposób niedopuszczający przeciwdowodu o istnieniu przesłanek cywilnoprawnej odpowiedzialności odszkodowawczej. Decyzja Państwowego Inspektora Sanitarnego jest dokumentem urzędowym (w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c.) tylko w zakresie dotyczącym stwierdzenia istnienia lub nieistnienia choroby zawodowej. Stwierdzenie choroby zawodowej nie jest równoznaczne z prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową (na podstawie przepisów ustawy z 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych) albo z prawem do renty uzupełniającej na podstawie przepisów prawa cywilnego (art. 444 k.c.) lub do zadośćuczynienia (art. 445 k.c.).

13. Koncepcja związania w świetle art. 244 k.p.c. • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2001 r., II UKN 660/00 • Decyzja Państwowego Inspektora Sanitarnego jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 KPC tylko w zakresie dotyczącym stwierdzenia istnienia lub nieistnienia choroby zawodowej. Stwierdzenie choroby zawodowej nie jest równoznaczne z prawem do renty z tego tytułu (art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).

14. Koncepcja związania w świetle art. 244 k.p.c. (przepisać komentarz)

15. Koncepcja braku jakiegokolwiek uznania Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 11 grudnia 2008 r., I UZP 6/08 (zdanie odrębne SSN Z. Myszki) Zweryfikowanie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego nigdy nie należy do materii administracyjno-sądowej, bo tego rodzaju spór z zakresu ubezpieczeń społecznych nie został zastrzeżony dla właściwości innych sądów niż powszechne, przeto już konstytucyjnie wyłączny jest sąd ubezpieczeń społecznych, który nie powinien być związany żadną decyzją administracyjną lub rozstrzygnięciem administracyjno sądowym, jeżeli wyraźny przepis prawa ubezpieczeń społecznych nie przewiduje ani nie nakazuje takiego związania. Żaden organ administracyjny lub sąd administracyjny nie mogą wiążąco lub prawomocnie przesądzać o ubezpieczeniowych uprawnieniach emerytalno-rentowych; przyjęcie odmiennej koncepcji pozostaje w opozycji do konstytucyjnego uregulowania drogi sądowej przed sądami powszechnymi i niekonstytucyjnie oraz bezzasadnie ogranicza kompetencje sądu ubezpieczeń społecznych do sprawiedliwego orzekania w zakresie uprawnień z ubezpieczenia społecznego osądzanych w cywilnym postępowaniu sądowym, a które nie są wiążąco rozstrzygane w postępowaniu administracyjno sądowym.

16. Związanie a charakter decyzji administracyjnej • Decyzje prawnokształtujące W odniesieniu do decyzji konstytutywnych uważa się, że są one zdarzeniami prawnymi (faktami) i wiążą sąd stanem prawnym bądących ich skutkiem. Z tego względu, podobnie, jak w przypadku zawieszenia postępowania, sąd ubezpieczeń społecznych nie może sam „wykreować” stanu rozstrzyganego decyzją 2. Decyzje deklaratoryjne 2.1. Problem decyzji wydawanych przez krajowe organy rentowe 2.2. Problem decyzji wydawanych przez zagraniczne organy rentowe