HASTALIK NEDİR? Kültürel bir bakış

HASTALIK NEDİR? Kültürel bir bakış Prof. Dr. Süheyla Ünal İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD

Anlam • İnsanlar çevrelerinde ve kendilerinde olup bitenleri anlamak için bilişsel bir düzenleme yaparlar ve içinde yaşadıkları kültürün bilişsel kalıpları doğrultusunda bir gerçeklik duygusu geliştirirler.

Bilgi: Kendimiz ve dünya hakkındaki görüşlerimiz • Açıklamalar • İnançlar • Duysal anılar • Zihinsel temsilciler

Zihinsel temsilciler

İşlemci Bilgi işleme Duysal girdi Dünya Planlar İnançlar Arzular Niyetler Georgeff & Lansky ‘87 Eylem

Algı- Davranış

Davranış • Davranış, bireyin nörofizyolojik dürtü ve güdülerini eğitim ve toplumsallaşma süreçleriyle sosyal olarak izin verilen ya da önerilen tarzlarda gidermesi olarak tanımlanabilir.

Bilginin aktarımı • Genetik/Kalıtım • Modelleme/Taklit • Kazara/Uyum • Öğretme/Öğrenme • Depolama/Hatırlama Edilgin Amaçlı

Kültür • Bir toplumun üyeleri arasında paylaşılan ve kuşaktan kuşağa aktarılan bilgi, değer, algı ve pratikler

Kültürel değerler • “Doğru” konusunda bir rehber oluşturur • Gereksinimleri ve amaçların hiyerarşisini düzenler • Kendilik değerini ve kendilik saygısını düzenleyerek karar verme süreçlerini kolaylaştırır • Bilinçdışında yer alan otomatik süreçlerdir

Sosyalizasyon Sosyalizasyon süreciyle kültür üyelerine inançlar, gelenekler, örf ve adetler, alışkanlıklar ve dili öğretir.

Sağlık • iyilik • bütünlük • bütünleşme

DSÖ’nün Sağlık tanımı • “sadece hastalığın olmaması değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hali” • “...günlük yaşamın kaynağı, yaşamın nesnesi değil. Fiziksel kapasiteler kadar sosyal ve kişisel kaynakları da vurgulayan, olumlu bir kavram.”

Tıbbi antropolojiye göre sağlık tanımı • “Yüksek bir doyum düzeyinde yaşamı sürdürmek ve ilerletmek için temel kaynaklar üzerinde kontrole sahip olmak” Baer, Singer ve Johnsen 1986

Sağlığın temel belirleyicileri Dahlgren ve Whitehead 1992

Hahn’ın üç kuramı • Çevresel/evrimsel kuram • Fiziksel dünya ve insanın bu dünyaya uyumu sağlığı belirler (biyoloji).

Hahn’ın üç kuramı • Kültürel kuram • İnançlar, değerler, sonuç veren eylemler sağlığın birincil belirleyicileridir. • Sağlığı geliştirmek için gösterilecek her türlü çaba, kültürel “hastalık açıklama modeli” ile uyumlu olmalıdır.

Hahn’ın üç kuramı • Politik/ekonomik kuram • Politik ve makro-ekonomik yapılar sağlığı etkileyen anahtar faktörlerdir.

Çeşitli kültürlerde sağlık tanımı • Jamaikalılar • Sağlığı iştahlı olmak, kendini güçlü ve enerjik hissetmek, günlük yaşam aktivitelerini güçlük çekmeksizin yürütmek, cinsel olarak etkin ve fertil olmak olarak tanımlarlar.

Çeşitli kültürlerde sağlık tanımı • İtalyan kadınlara göre • Sosyal olarak etkileşimde bulunmak, yemek yapmak, temizlik yapmak, kendi ve aile üyelerinin bakımı gibi rutin görevleri yapma becerisi anlamına gelir.

Çeşitli kültürlerde sağlık tanımı • Meksikalılar • Öksürük, terleme ve ishali yaşamın normal bir durumu olarak görürler, hastalık belirtisi olarak düşünmezler.

Hastalık • “kişinin zihninde, bedeninde, ruhunda ya da dünya ile bağlantısında istenmeyen bir durum” Hahn

Hastalık • Hemen her zaman organizmada bir organın, bir maddenin ya da bir sürecin bütünün işleyişinden yalıtılması ya da bütünlüğün bozulması ile ortaya çıkar.

Illness, Sickness, Disease • Sickness hastalığın sosyal süreçlerini tanımlar. • Hastalık görünebilirliği ve iletişim aracılığı ile her kültürde insana özgü bir olgu oluşturur.

Hastalık-Kültür • Kültür ve bilişsel süreçler bireyin acıyı ifade etme tarzını, hastalık belirtilerini ve tedavisini şekillendirir.

Kültür- Hastalık • Olguların tanımı • Garanti verilmiş ya da kazanılmış kontrol • Nosebo ve plasebo beklentisi • Spritüel etkinlikler

Kültür- Hastalık • Biyomedikal • Naturalistik • Büyüsel-dinsel

Biyomedikal • İnsan bedeni mekanik olarak işlev görür • Yaşam daha küçük parçalara ayrılabilir (beden, zihin, ruh gibi) • Gerçeklik gözlenebilir ve ölçülebilir

Naturalistik • İnsan yaşamı sadece doğanın bir yönü, cosmosdaki genel düzenin bir parçasıdır • Doğanın güçleri doğal bir denge ve uyum içinde olmalıdır • Sağlık, fiziksel, ruhsal, sosyal iyilik halini kapsayan olumlu bir durumdur

Büyüsel-dinsel • Dünya doğaüstü iyi ve kötü güçlerin yönettiği bir arenadır Navajo Area Indian Health Service Today, IHS, 1980

Algı Tedavi Deneyim Kültür- Tedavi

Kültür-İyileşme • Kendini iyileştirme çabaları başarısız kalırsa, içinde yaşadığı kültürün “çare arama davranışı”na başvurulur • Geleneksel, folklorik iyileştirme yöntemleri • Dinsel, spiritüel iyileştirme yöntemleri • Bilimsel tıp

Kültürel tedavi yöntemleri • Akupunktur • 􀁺 Bitkisel tedaviler • 􀁺 Terapötik dokunma • 􀁺 Biyoenerji • 􀁺 Spirituel güçleri olduğuna inanılan kişiler

HASTALIK NEDİR? Kültürel bir bakış