DANİŞMEND-NAME

1. DANİŞMEND-NAME

2. KONUYA HAZIRLIK YAPALIM1) Daha önce bir destan metni okudunuz mu? Konusunu hatırlıyor musunuz? 2) Tarih derslerinden Selçuklular Döneminde var olmuş Danişmendoğulları Beyliği hakkında anımsadıklarınızı arkadaşlarınıza aktarınız.

3. METİN Melik Danişmend ve arkadaşları Turas Ribatı çevresinde savaşırken, Süleyman ve Eyyüb de Sivas Kalesi’ni tamir etmektedir.Bir gün Süleyman, Melik Danişmend’i merak eder ve onu aramaya çıkar. Tokat’a ulaşır, Turas Ribatı çevresinde kafir askerleriyle savaştığını duyar. O istikamete doğru yoluna devam eder. Artuhı kolu kopmuş bir durumda manastırda yatarken Allah’ın inayetiyle Hızır Peygamber gelir, onun yaralarını iyileştirir, kolunu da yerine takar. Ayrıca sıkıntıya düştüklerinde okumak üzere bir de dua verir.Artuhı tekrar savaş meydanına çıkar.Onu sağlam gören kafir askerler korkar.Artuhı, savaş meydanında daha önce kendisini öldürmek için Nastor tarafından görevlendirilen Mihran’a rastlar, onu ve oğlu Mihras’ı öldürür.

4. Akşam tekrar manastıra çekilirler. Melik Danişmend, rüyasında Süleyman’ın geldiğini görür ve onu karşılamak için yola çıkar. Süleyman, kalabalık kafir askerlerini görür ve Sivas’tan yardım getirmek için geri döner.Sabah olunca savaş tekrar başlar. Melik ve arkadaşları kafir askerlerini iyice perişan eder, ayrıca Mihran’ın akrabalarından Iklıma’yı öldürürler. Kafir ordusu yenilmek üzereyken Samsun Beyi İstifanos ve Sinop Beyi Mihriyanos, altmış bin askerle yardıma gelir. Tekrar toparlanan kafir ordusu serverlere saldırır. Tam bu sırada Sivas’tan Müslüman askerleri halife bayrağı ve Ebu’l Müslim sancağı ile yetişir. Savaş sırasında çok sayıda Müslüman askeri şehit olur. Fakat uzun bir mücadeleden sonra Efrumiyye, Mihriyanos ve İstifanos’u öldürür. Kafir ordusu bundan sonra dağılır. Gaziler ganimet malını toplayıp bir kısmını halifeye gönderirler, bir kısmını da aralarında paylaşırlar. Tokat’ı fethetmek üzere oradan ayrılırlar.

5. Melik Danişmend ve ordusunun Tokat’ı fethetmek üzere gelmekte olduğunu duyan Tokat Beyi Serhayil, kardeşleri Mihayil ve Nikola kalelerine çekilirler. Gaziler,Tokat Kalesi’ni ve karşısında bulunan kiliseyi kuşatır. Müslümanlar kafirleri perişan eder. Savaş esnasında Melik Danişmend, Nikola’yı öldürür ve ona ait Derbendpes Kalesi’ni alır. Ganimetlerin bir kısmını Apiyye oğlu Osman ile halifeye gönderirler, geri kalanları da gazilere paylaştırırlar. Sıra Tokat Kalesi’ne gelir. Melik Danişmend, papaz kılığında kaleye girer. Askerleri de dışardan kaleye saldırır. Melik kale kapısını açar, Müslümanlardan beş yüz asker içeri girer. Kafirlerin bir kısmı içeride savaşırken bir kısmı da dışarıda Müslümanlara saldırır.Önce kaçar gibi yapan Müslüman askerleri kafirleri ortaya alır ve hepsini kılıçtan geçirir. Melik Danişmend deiçerde kale komutanı Serhayil’i yakalar ve öldürür. Gaziler kaleyi fethettikten sonra ganimet mallarının bir kısmını yine halifeye gönderirler. Halife çok memnun olur ve Melik’e hediyeler gönderir. Ayrıca: “Rum’da ne kadar kale fethederse Melik Danişmend’in olsun.” Muhtevalı bir ferman gönderir. Gaziler bu fetihlerden sonra, yine Tokat Kalesi’nin karşısında bir tepe üzerinde bulunan Deryanos Kilisesi’ni kuşatırlar. Burada üç kardeş papaz olarak görev yapmaktadır. Kiliseden ejderhalar çıkıp gazilerin üzerine ateşler saçar. Çok Müslüman şehit olur. Gece Melik Danişmend uyurken rüyasında Abdülvahhab Gazi’yi görür. O, Melik’e kaledeki ejderhaların sihir olduğunu, Hızır Peygamber’in Artuhı’ya verdiği duayı okuyup cenge öyle başlamalarını söyler. Melik Danişmend, sabah olunca Hızır Peygamber’in duasını okur. Ejderhalar yok olur. Kiliseye gireler, görürler ki orada bulunan üç papaz, putları ve kendilerini yakmışlar.

6. O gece Melik Danişmend, Battal Gaziyi rüyasında görür. Battal Gazi, ona bu kiliseyi yıkmasını söyler. Müslümanlar sabah kiliseyi yıkmaya başlayınca, kilisenin ruhbanlarından Papas isimli biri meydana çıkar. Artuhı, Efrumiyye ve Osman onun elinden zor kurtulur. Meydana Melik Danişmend girer, Papas ile vuruşmaya başlar. Akşama kadar hiçri galip gelemez ve ayrılırlar. Papas gece tekrar Müslümanlara saldırır ve Artuhı’yı esir eder. Onu öldümek düşüncesindeyken, babası Barıtas’ın tavsiyesi üzerine yine Tokat’ta bulunan Migirdiç Kalesi’ne gönderir. Savaş sırasında Papas ile Melik Danişmend karşılaşır ve birbirlerine sayısız hamle yaparlar. Akşam tekrar ayrılırlar. O gece Gümenek’ten kafirlere yardım gelir. Gümenek Beyi Notron ile Melik epeyce mücadele eder. Sonunda Notron’u Melik’in elinden kurtarırlar. Bu arada Osman, Papas’ın Tokat Kalesi’ni almak için hücuma geçtiği haberini getirir. Melik hemen oraya gider. Kale Beyi Reşid’in kafirleri hezimete uğrattığını görür. Tekrar Hac Kilisesi’ne gider ve hile ile içeri girer. Papas’ın babası Barıtas’ı kilise kapısına boğazından asar. Melik Eyyüb’ü yüz Müslüman ile orada bırakıp savaş alanına döner. Papas, kilisenin alındığını duyunca beyninden vurulmuşa döner. Sabah savaş tekrar başlar. Melik’le Papas vuruşurken, Efrumiyye yetişip onu öldürür. Arkasından diğer papazların hepsini öldürürler. Gaziler bu arada Artuhı’nın kaybolduğunu fark ederler.

7. Artuhı’nın esir düşmesine çok üzülen Melik Danişmend, onu aramaya çıkar. Geryas Deresi civarında bir saray görür ve kapısına yaklaşır. Oradaki bekçilerin otuzunu öldürür, ikisini de Tokat’a getirir. Onlardan Artuhı’nın bulunduğu yeri öğrenir. İslamiyet’i kabul ettikleri için birine Abdurrahman, diğerine Abdullah ismini verir.Durumu öğrenen Efrumiyye yanına Süleyman, Osman ve iki bin asker alıp Artuhı’yı kurtarmaya gider. Pusuda on bin askerle bekleyen Mihayil bunlara saldırır. Bu çatışmada beş yüz Müslüman askeri şehit olur. Efrumiyye de yaralanır. Bunu duyan Melik, askerlerini alıp Geryas Deresi civarında bulunan saraya saldırır, fakat o da büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kalır. Abdurrahman ve Abdullah bu saraya giden gizli bir yol bildiklerini söylerler. Hemen askerlerini toplayıp yola çıkan Melik, bir ovaya gelir ve orada askerleriyle bir gece dinlenir. Sabah olunca Melik, Abdullah’ın çocuklarını ve eşini kurtarmak için gece saraya gittiğini ve geri dönmediğini öğrenir. Aramaya çıktıklarında o çevrede bir kilise daha olduğunu görürler. Bu arada kafirler Abdullah’ı yakalarlar, Melik’in kaleye saldırmak üzere olduğunu öğrenirler ve hemen pusu kurarlar. İki ordu karşılaşır ve savaş başlar. Mihayil, Melik’in elinden kurtularak kaleye kaçar. Bu arada Müslümanlar kiliseyi yakar. Bunu gören Mihayil, elli Müslüman esiri kale burcunda parçalar ve kuşatmadan vazgeçmemeleri halinde Artuhı’yı da öldüreceğini söyler

8. Çaresiz geri dönen Melik, yeniden savaş planı yapar ve sabah erkenden kaleye saldırır. Savaş başlar. Müslümanlar kafirleri kırar. Bu sırada Paniç, Artuhı’yı kontrol etmeye gider. Artuhı Kur’an okuyordur. Paniç’in gönlü yumuşar ve Artuhı ile sohbet etmeye başlar. Paniç Mihayil’in kızına aşık olduğunu söyler.Artuhı, Müslüman olması ve kendini kurtarması halinde yardımcı olacağını söyler. Paniç, Artuhı’yı ve diğer Müslüman esirleri zindandan kurtarır. Kurtardıkları esirlerle beraber kale içinde ne kadar kafir varsa kılıçtan geçirirler. Mihayil’in kızı o gece Hz.Peygamberi rüyasında görmüş ve Müslüman olmuştur. Dışarıda ise Müslümanlar geri çekilerek kafirlere oyun ederler ve onları çembere alıp kılıçtan geçirirler. Melik, Mihayil’i yakalar ve öldürür. Kaleyi alırlar, mallarını ganimet edrler. Bu arada Melik, Paniç’e Muhammed ismini verir ve onu Mihayil’in kızıyla nikahlar. NECATİ DEMİR Danişmend-name 4.,5.,6.meclis özeti

9. DANİŞMEND-NAME’NİN ÖZETİ 12. yy. dan beri Anadolu halkının ağzında dolaşan, hatta halk arasında ve sultanların saraylarında kopuz eşliğinde söylenegelen ve çeşitli nüshaları bulunan Danişmendname’de anlatılan olayları şöyle özetleyebiliriz: Danişmend Gazi, 970’te Bağdat Abbasi Halifesi’nden izin alarak, maiyetinde bulunan Tursan, Çavuldur, Çaka, Kara-Doğan, Hasan, Süleyman bin Numan, Eyyüb bin Yunus ve Kara-Tigin gibi gaza arkadaşlarının ve Malatya mücahitlerin reisi olarak gazaya çıkmış ve uzun süreden beri yıkılmış bir halde bulunan Sivas’ı onararak içine yerleşmiştir. Danişmend Gazi, daha sonra mücahitlerden bir kısmını Tursan ile İstanbul’a doğru göndermiştir. Bunlar Alemdağı bölgesine kadar gelmişler ve orada şehit olmuşlardır. Kara-Tigin, Çavuldur, Çaka Beyler de Karaman yöresine akınlara çıkarlar.Artuhı isminde birisini Müslüman ederek, onunla candan bir arkadaşlık kuran Danişmend Gazi ise, birçok savaşlardan sonra Sivas’tan gelen ordu ile birleşip Tokat’ı alır. Bu başarılar, Bağdat Abbasi Halifesi’ne bildirilir. Kendilerine Bağdat Abbasi Halifesi tarafından hil’atler gönderilir ve Danişmend Gazi’ye emirlik menşuru verilir. Danişmend Gazi, ardı ardına Kömenek ile Turhal’ı alarak Frenk, Gürcü, Rum ve Ermenilerin büyük ordularını yenilgiye uğratır. Amasya ve Çorum’u ele geçirir. Artuhı ile Kara-Tigin ise Menkuriye ve Mamuriye’yi ele geçirirler. Emir Osman da Kastamonu’yu almak için harekete geçer.

10. Danişmend Gazi, kendisine karşı gelen halkı itaat altına almak üzere Niksar’a geri döner ve orayı alarak Niksar’ın ahalisini Müslüman yapar. Daha sonra Canik ülkesine sefere çıkar. Har-Kümbet Kalesi’ni kuşatır. Bu sıralarda Ahlat Beyi ve Ermeni kralı ile Rum ve Gürcü beyleri birleşerek Artuhı’yı yenerler veNiksar önüne gelirler. Niksar halkı dinden çıkarak Müslümanları öldürürler. Hristiyanlar, böylece her yerde başarılı duruma geçerler. Bu durum üzerine Har-Kümbet’ten dönen Danişmend Gazi, Niksar’ı tekrar ele geçirir. Emir Danişmend Gazi, emirleri öldüğü, askerleri de çok azaldığı halde tekrar Canik üzerine çıkar; ancak yolda pusuya düşürülerek çok ağır bir şekilde yaralanır. Niksar’a dönerek orada ölür, öldüğü yere gömülür. Danişmend Gazinin ölümü üzerine Hristiyanlar her tarafta başarılı olurlar. Amasya, Tokat ve Niksar tekrar düşmanların eline geçer. Danişmend Gazi’nin oğlu Emir Gazi, beraberindekilerle Malatya yöresine çekilir. Malatyalılar, onu yanlarına alarak Bağdat Abbasi Halifesi’nin yanına giderler. Halifeye durumu anlatırlar. Bunun üzerine halife, Sultan Tuğrul Beyi Anadolu’yu almaya çağırır.Tuğrul Bey, amcasının torunu olan Süleyman Şah’ı, Anadolu’nun fethiyle görevlendirir.Bağdat Abbasi Halifesi, Süleyman Şah’ın kız kardeşi ile Emir Gazi’yi evlendirir. Bu sıralarda,Malatya’nın Rumların eline geçtiği ve yıkıldığı haberi gelir. Bunun üzerine Süleyman Şah, beraberinde seraskeri Emir Gazi olduğu halde Anadolu’ya yürüyerek, Üsküdar’a kadar bütün Anadolu’yu ele geçirir. Hikaye bu şekilde sona ermektedir.

11. ORJİNAL METİNDEN ÖRNEKLER …Melik ‘askerine ki Sivas kal’asın ‘imaret iderlerdi. Melik seyrana binüp gitmiş idi.Çeri mukaddemi Süleyman bin Nu’man ve Eyyüb bin Yunus idi. Melik içün katı teşvişe düşdiler. Derhal Süleyman kendüyi ruhban şeklinde düzdi, Melik’i isteyü revane oldı. Dükiyye ya’nı Tokat Kal’asına irdi.Gördi kim Rumiler birbirine söyleşürler kim:”Melik Danişmend Artuhı oldugı yazıya gelmiş, Artuhı’yı zebun kılup elinde Müslüman olmış. Ol ikisi Turas kasrında ribata girmişler. Çıkup ‘alemi haraba virüp girü ribata gelürler." Diyüp söyleşürler.Çün Süleyman bu haberi bildi, revane olup Melil’i isteyü yola girdi. Biz gelelüm bu yana, Melik hikayetine ve Artuhı ahvaline ki üç bin kafir seçüp ribatı ortaya almışlar idi. Artuhı miskin, yalınuz inileyüp yaturdı. Razı kılup Tanrı’ya münacat iderdi. Kafirler bu yana kemend atup ribat tamına çıkup gördiler kim Artuhı’nun bir kolı düşmiş…

12. …Nazm: Kim bu diyri nicesi aldı bular Dehr içinde nicesi oldı bu kar Şerh ideyimanı dinle ben sana Kılasın ta kim du’alar sen bana Gazilerun ruhı şad olsun revan Vir salavat Mustafa’ya sen heman Aline ashabına göndür selam Hem sözümüz nazm-ıla olsun tamam

13. KELİMELER İNAYET :Yardım etme. SERVER :Baş, reis, komutan. GANİMET :Savaşta düşmandan alınan mal;çalışmaksızın ele geçen fayda. RUHBAN :Hristiyan din adamı. HEZİMET :Bozgun.

14. AÇIKLAMALAR 1) Destanlar olağanüstü olayların ifadesidir. Hareketsiz toplumların ve milletlerin destanları olamaz. Türkler tarih boyunca çok geniş coğrafyalara yayıldıklarından adeta hareketin sembolü olmuşlardır.Anavatanlarında ve gittikleri yerlerin çoğunda değişik unsurlara karşı mücadele etmek zorunda kalmışlardır. Bu mücadelelerin bir kısmı destanlaşarak tarih boyunca milletin hafızasından silinmeyip ebedileşmiştir. 2) KONUSU: Edebiyat tarihlerinde, nüshalarda ve değişik kaynaklarda; Kıssa-i Melik Danişmend Gazi, Hikayet-i Melik Gazi, Kitab-ı Melik Danişmend Gazi, Melik Danişmend Gazi Tarihi, Tevarih-i Melik Danişmend Gazi, Tokat Tarihi, Danişmend Gazi Destanı, Melik Gazi Destanı, Danişmendliler Tarihi olarak isimlendirilen Danişmend-name, 1071 yılında kazanılan Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun büyük bir bölümünün Danişmendliler tarafından Türkler adına fethedilişini ve vatan yapılışını menkıbevi olarak anlatan eserdir. Eserin büyük bir bölümü, Türk-Bizans ya da Müslüman-Hristiyan mücadelelerini anlatmaktadır. Ayrıca Danişmend-name’nin en önemli şahısları içerisinde yer alan Danişmend Gazi’nin hayatı, savaşları, kerametleri eser içerisinde detaylarıyla beraber yer almaktadır. Danişmend-name’nin asıl konusu tarihtir. Eserde, Selçuklu dönemi ile ilgili oldukça önemli bilgiler yer almaktadır. Bunların en önemlilerinden biri o devirdeki Anadolu coğrafyasına aittir.

15. 3) Danişmend-name’nin çok zengin bir şahıs kadrosuna sahip olduğunu söylemek mümkündür. Eserde, yazıldığı döneme kadar değişik sebeplerle meşhur olmuş çok sayıda kahraman zikredilmiştir. Danişmend-name’de yer yer ismi geçenler arasında gazaları manevi olarak yöneten Hz. Peygamber, dört halife, sahabeler ve çeşitli din büyükleri de vardır. Ayrıca Hızır Peygamber zaman zaman gelip zor işlerin başarılmasında yardımcı olmaktadır. Battal Gazi ve Abdülvehhab Gazi isimlerinin geçmesi, çoğunlukla gazaya manevi teşvik, savaşlarda ve diğer meselelerde yol göstermekle ilgilidir. 4) Türk medeniyet tarihi içerisinde çok önemli yere sahip olan gelenek, görenek ve adetlerin 11.-14. yüzyıllar arasındaki seyrinin incelenmesi açısından eserin önemli bir yeri vardır. 5) 14. yüzyıl nazım ve nesrinin en güzel örneklerinden biri olarak da dikkati çeken Danişmend-name, sade dille vücut bulmasından dolayı asırlardır kendisine çok geniş bir okuyucu kitlesi bulmuştur.

16. 6) YAZARI VE YAZILMA TARİHİ Eser, üç ayrı müellif tarafından farklı yüzyıllarda kaleme alınmıştır: İlk olarak, Mevlana İbn-i Ala tarafından II. İzzeddin Keykavus ‘un emriyle, 1244-1245 tarihinde telif edildiği tahmin edilmektedir. Eser ikinci olarak, Tokat Kalesi dizdarı Arif Ali tarafından, Mevlana İbn-i Ala’nın telif ettiği eser yeniden kaleme alınarak,1360-1361 tarihinde yani I. Murat devrinde, vücut bulur. Üçüncü olarak da 16. yüzyıl tarihçilerinden Gelibolulu Mustafa Ali’nin Arif Ali’nin kaleme aldığı Danişmend-name’nin nüshalarından birini esas alarak yazdığı Mirkatü’l-cihad’ıdır.

17. TÜR ÖZELLİKLERİ Okuduğunuz metin, bir destan parçasından alınmış özettir. DESTAN:Bir milletin başından geçen çeşitli olaylar,felaketler, sevinçler, yenilgi ve başarılar, aralarında yetişen ve olayların meydana gelmesine sebep olan kahramanlar, dünyanın meydana gelişi, insanların yaradılışı, türeyişleri, ölüm, düşünüş ve inanışlarının yer aldığı,milletin sözlü ve ortak edebi ürünleridir. Destanların bir kısmı inanılmayacak kadar hayali, mitolojik, bir kısmı da tarihi olaylara dayanan, menkıbevi mahiyettedirler. Destanlarda olay ve kahramanın millet vicdanında bıraktığı tesirler, cemiyetin duyduğu sevgi, nefret ve saygıya göre anlam kazandığı için, bir milletin düşünce ve yüksek duyguları, ülküleri bize yansır. Bundan dolayı destanları milletlerin efsanevi tarihi sayabiliriz.

18. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ Danişmend-name, ayrı ayrı 17 meclisten oluşan muhtevası geniş bir eserdir.Eserde bulunan meclisler müstakil olmakla beraber birbirinin devamı niteliğindedir. Yani konular hep birbirini takip etmektedir ve meclislerin tamamı bir bütünü oluşturmaktadır. Ancak Danişmend-name’nin ilk yazılışında meclislerin olmadığı anlaşılmaktadır. Baştan sona kadar nazım nesir iç içe olan eser, bu yönüyle incelendiğinde türünün diğer örnekleri Battal-name ve Saltuk-name’den farklılık gösterir.Dişmend-name’nin ağırlıklı kısmı nesirdir. Sade bir nesirle yazılan Danişmend-name bu türün en güzel örneklerinden biridir. Manzumelerin son beyitinin, hikaye kısımları için hazırlık olduğu görülür. Müellif böylece eserde bulunan nazım ve nesir kısımlarını birbirine bağladığı için bu iki tür arasında herhangi bir kopukluk görülmez. Buna ek olarak, bazı manzumelerin bir önceki konuyu özetler nitelikte olması, eseri, nazım ve nesrin kaynaşmasının en güzel örneklerinden biri durumuna getirir.

19. DEĞERLENDİRME SORULARI VE CEVAPLARI 1)Melik Danişmend’in arkadaşı Artuhı’nın kopan kolu nasıl yerine gelir? Artuhı kolu kopmuş bir şekilde manastırda yatarken Allah’ın inayetiyle Hızır Peygamber gelir, onun yaralarını iyileştirir, kolunu da yerine takar. Ayrıca sıkıntıya düştüklerinde okumak üzere bir de dua verir. 2)Melik Danişmend, Tokat Kalesi’ni nasıl fetheder? Melik Danişmend, papaz kılığında kaleye girer. Askerleri de dışardan kaleye saldırır. Melik kale kapısını açar, Müslümanlardan beş yüz asker içeri girer. Kafirlerin bir kısmı içeri de savaşırken bir kısmı da dışarıda Müslümanlara saldırır. Önce kaçar gibi yapan Müslüman askerleri kafirleri ortaya alır ve hepsini kılıçtan geçirir. Melik Danişmend de içerde kale komutanı Serhayil’i yakalar ve öldürür. Böylece kale fethedilir. 3)Gaziler, fetihlerden sonra ganimetleri nasıl paylaştırıyorlar? Fetihlerden sonra kalan ganimet mallarının bir kısmı halifeye gönderiliyor, kalanı gaziler arasında eşit olarak paylaştırılıyor. 4)Destandaki kişiler zaman zaman rüyalarında Hz Peygamber’i, Hızır Peygamberi, Battal Gazi’yi ve diğer bazı manevi büyüklerini görüler. Parçadan bu bölümleri gösteriniz. Bunların neyi ifade ettiğini açıklayınız. … Bu bölümlerde Melik Danişmend’e Süleyman’ın geleceği malum olur; yine Melik Abdülvahhab Gazi’yi ve Battal Gazi’yi görür, onlar Danişmend Gazi’ye yol gösterirler ve manevi destekte bulunurlar. Mihayil’in kızı rüyasında Hz. Peygamberi görerek Müslüman olur. Bütün bunlar Türk ve Müslümanların manevi destek gördüklerini ifade eder. 5)Okuduğunuz metinde tarihi olaylara veya olağanüstü durumlara yer verilmiş mi? Verilmişse birer örnek veriniz. Metinde özellikle tarihi olaylara yer verilmiştir, ancak bir iki yerde olağanüstü durumlara da rastlanır: Tokat’ın ve Tokat Kalesi’nin fethi tarihi özellik taşır. Bununla birlikte Deryanos Kilisesi’nden ejderhaların çıkıp gazilerin üzerine ateş saçması olağanüstü bir durumdur.

20. KAYNAK DOÇ.DR. NECATİ DEMİR “DANİŞMENDNAME” Akçağ Yayınları, 2004, Ankara.

21. TEŞEKKÜR EDERİM…