فصل دهم گسترش هاي زبان و ادبيات

1. فصل دهمگسترش هاي زبان و ادبيات صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

2. زبان ها و ادبیات ایرانی: ردهPIR معرفی رده در رده P، PK به زبان ها و ادبیات هند و ایرانی و شمارههایPK6001-PK6996 به زبان و ادبیات ایرانی اختصاص دارد. از آن جا که این تعداد شماره برای مبحث گسترده و غنی زبان ها و ادبیات ایرانی کافی نیست، لذا مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با مشورت کتابخانه کنگره حروف PIR را برای زبان ها و ادبیات ایرانی برگزیده است تا به این ترتیب امکان گسترش از 1 تا 9999 شماره وجود داشته باشد. در این میان، برای حفظ اصل گسترش پذیری از بعضی از شماره ها استفاده نشده است تا چنان چه نیازی به گسترش باشد، بتوان از آن ها استفاده کرد. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

3. رده PIR: زبان ها و ادبیات ایرانی، نخستين بار در سال 1371 انتشار یافت. در بازبینی های انجام شده در این رده، برخی تغییرات بنیادی در آن اعمال شده است که همگی در ویرایش سوم که در سال 1385 انتشار یافت درج شده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

4. در این رده، چارچوب کلی تنظیم فرعی مطالب ادبیات یک کشور در نظام رده بندی کتابخانه کنگره که عبارت است از تاریخ و نقد، مجموعه ها، نویسندگان انفرادی و ادبیات محلی حفظ شده و جزئیات ویژگی های تاریخی، ادبی و زبانی و آثار موجود در زبان فارسی نیز در نظر گرفته شده است؛از این میان می توان به موارد زیر اشاره کرد: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

5. متون پیش از اسلام در PIR متون اوستایی در کنار ادبیات فارسی باستان، فارسی میانه، ختنی، خوارزمی و غیره قرار گرفته اند. اما چنان چه کتابخانه ای در ایران و خارج از ایران تمایل داشته باشد، می تواند متن های اوستایی را در دین زردشت و جنبه های ادبی متن ها را در ادبیات ایرانی پیش از اسلام رده بندی کند. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

6. شعر فارسی شعر فارسی دارای ویژگی های خاص خود مثل سبک هاي برجسته شعر فارسی است که همگی در ردیف تاریخ و نقد و مجموعه های شعر اضافه شده اند. هم چنین انواع شعر مثل اشعار مدحی، منقبتی، رثائی و ... ، و نیز فرم های شعر مثل غزل، قصیده، رباعی و ... که خاص شعر فارسی است در PIRمنظور شده اند. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

7. عروض در رده بندی کتابخانه کنگره عروض در زبان هر کشور مطرح می شود. با توجه به این که عروض علم اوزان شعر و سنجیدن ابیات آن از نظر وزنی است، در PIR عروض در رده ادبیات و در شعر مطرح شده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

8. مبدا تاریخ مبدا تاریخ درPIR، قرن سوم هجری تا قرن 14 می باشد. در تقسیمات دوره ای به جای سال و یا نام سلسله و غیره از قرن استفاده شده است. دوره حیات نویسندگان، به جای تاریخ تولد با تاریخ وفات مشخص گردیده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

9. نویسندگان انفرادی ملاک گنجاندن نویسندگان در PIR "زبان فارسی" بوده است و نویسندگان فارسی زبان در ردیف مربوط به هر نویسنده در ردیف الفبایی خود قرار داده شده اند. هر یک از نویسندگان انفرادی- به جز از سال 1320 به بعد که بیشتر از نشانه الفبایی استفاده شده است- دارای شماره ای خاص هستند. از سال 1320 به بعد برای صرفه جویی در شماره ها برای هر حرف شماره ای در نظر گرفته شده و نشانه مولف به حرف دوم نام خانوادگی داده شده است. برای نویسندگان مشهور این دوره که وفات کرده اند چند شماره در نظر گرفته شده است. نویسندگان فارسی زبان افغانی تا قرن 13 قمری در ادبیات فارسی و بعد از آن در نویسندگان انفرادی ادبیات افغانی، و نویسندگان فارسی تاجیکی تا 1800 در ادبیات فارسی و بعد از آن در ادبیات فارسی تاجیکی جای داده شده اند. نویسندگان خارجی که گاها به زبان فارسی آثاری نوشته اند نیز در ردیف نویسندگان انفرادی "ادبیات فارسی در کشورهای خارج" قرار می گیرند. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

10. آثار نویسندگان برای آثار نویسندگان سه روش برگزیده شده است: • برای آثار نویسندگان مشهور مثل مولوی، با توجه به تعداد آثار در مورد آن ها، چهار شماره در نظر گرفته شده است، مثل 5301-5298PIR. • برای نویسندگان مشهور تک اثری مثل حافظ، شماره اثر زیر نام نویسنده آمده است. • به بقیه آثار، فقط یک شماره اختصاص یافته و برای گسترش آن از نظم الفبایی و نشانه اثر استفاده شده است، مثل 4ف/1306PIR برای "فرهاد و شیرین" اثر عرفی شیرازی. در مورد نویسندگان دارای نشانه مولف نیز، نظم الفبایی نشانه اثر در نظر گرفته شده است. به طور مثال شماره 5الف5ت/7929PIR به اشعار منوچهر آتشی اختصاص یافته است. بنابراین چنان چه اثر نویسنده ای در این طرح گنجانده نشده باشد، به راحتی می توان بر حسب الفبای نام اثر جای آن را در طرح مشخص نمود. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

11. سرگذشتنامه ها سرگذشتنامه های جمعی شکل های ادبی بیش از چند دوره ادبی در شماره آثار کلی (تاریخ و نقد) هر قالب ادبی رده بندی می شوند و برای سرگذشتنامه ها عنوان جداگانه ای در نظر گرفته نشده است. به طور مثال، سرگذشتنامه داستان نویسان بیش از چند دوره ادبی در 3849PIR رده بندی می شوند. سرگذشتنامه نویسندگان یک قرن خاص در شماره آثار کلی قرن مربوطه قرار می گیرند. سرگذشتنامه نویسندگان انفرادی در شماره یا شماره های مربوط، با استفاده از جدول مناسب رده بندی خواهند شد. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

12. دیوان و کلیات در PIR، اصطلاح کلیات (یا مجموعه آثار) برای مجموعه آثار یک شاعر یا نویسنده، اعم از نظم و نثر به کار رفته است. واژه "دیوان" نیز اگر چه مجموعه آثار منظوم یک شاعر است، همانند یک اثر خاص، جزء آثار انفرادی محسوب شده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

13. فارسی برون مرزی برای فارسی تاجیکی و فارسی افغانی(دری) عنوان "فارسی برون مرزی" برگزیده شده است. در PIR ، فارسی های تهرانی، تاجیکی و افغانی به اعتبار اين که هر یک داخل مرزهای سیاسی کشوری مستقل گفتگو می شوند و از اعتبار اجتماعی خاصی برخوردارند، یک زبان جداگانه به شماره آمده اند. بدین ترتیب، زبان افغانی و زبانی تاجیکی هم ردیف زبان فارسي، بعد از گسترش زبان فارسی و لهجه های آن قرار داده شده و با گسترشی نظیر زبان فارسی آمده اند. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

14. لهجه ها و گویش ها در مورد اصطلاحات لهجه و گویش اختلاف نظر وجود دارد. زبان شناسان گاه این دو اصطلاح را به یک مفهوم و گاه در مفاهیمی متفاوت به کار برده اند. در PIR اصطلاح "گویش" در مورد تفاوت های تلفظی، دستوری و واژگانی گونه های زبانی و اصطلاح "لهجه" در مورد تفاوت های تلفظي آن ها به کار گرفته شده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

15. ادبیات منطقه ای و محلی در این قسمت، تاریخ ادبیات، سرگذشتنامه جمعی و مجموعه ادبیات زبان فارسی بر حسب مناطق و استان ها رده بندیمی شوند. نویسندگانی که اهل استان ها و مناطق مختلف ایران هستند، چنان چه اثری ادبی به زبان فارسی و غیر لهجه ای و گویشی داشته باشند، آن اثر در رده زبان و در شماره های مربوط به نویسندگان و آثار انفرادی رده بندی می شوند. ولی چنان چه اثر ادبی نویسنده ای به یکی از لهجه ها و گویش ها باشد، در رده زبان و در شماره های مربوط به لهجه های فارسی و گویش های ایرانی رده بندی می شوند. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

16. جدول ها جدول های کاربرد محدود جدول های کاربرد محدود در PIRرا می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: • جدول های نویسندگان و آثار انفرادی: PIRدارای جدول های نویسندگان 1، 2، 5، 9و 19 شماره ای و هم چنین جدول های نویسندگان دارای نشانه مولف است. هم چنین برای این که آثار مرتبط با یک متن کنار هم قرار بگیرند، جدول های آثار انفرادی برای آثار 1، 2 و 4 شماره ای و نشانه اثر در نظر گرفته شده است. • جدول های ادبیات: سه جدول برای تقسیمات فرعی ادبیات در PIRوجود دارد: جدول D: جدول ادبیات منطقه ای و محلی جدول :E جدول ادبیات فارسی در کشور های خارج جدول Fa (برای یک شماره): جدول ادبیات فارسی در کشور های خارج صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

17. جدول های Under each این جدول ها بیشتر در بخش ادبیات پیش از اسلام تا نویسندگان انفرادی مورد استفاده قرار می گیرند و در ابتدای موضوع می آیند. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

18. شماره سازی صول شماره سازی در PIR مشابه با سایر رده های P است. بنابراین چنان چه با شماره سازی در رده P آشنا باشید، شماره سازی در PIR برای شما ساده خواهد بود. با این حال، برای شماره سازی در PIR، باید به موارد زیر توجه کنید: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

19. ارجاع ها در PIR ، ارجاع نک (نگاه کنید به) یعنی از این شماره صرف نظر کنید و شماره مرجوع را به کار ببرید. "ارجاع مقایسه کنید با" توجه فهرست نویس را به موضوع های وابسته و مشابه یا اخص که در مکان های دیگر قرار دارد جلب می کند. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

20. تنظیم الفبایی و نشانه مولف در تنظیم الفبایی نام نویسندگان و آثار آنان از روش الفبایی حرف به حرف بر مبنای نام خانوادگی یا نام اشهر یا نام اثر استفاده شده است. مثل 2ش/6084PIR برای "شاهرخ نامه" قاسمی گنابادی که 6084PIR شماره آثار انفرادی قاسمی گنابادی و 2ش/ شانه اثر "شاهرخ نامه" است. برای تنظيم الفبایی موضوع ها، گروه ها و غیره در فرانما از دستور(آ-ی) استفاده شده است، مثل موضوع های خاص در شعر فارسی که بر اساس دستورالعمل (آ-ی بر حسب موضوع) تنظیم الفباییمی شوند. بنابراین، شماره شعری که موضوعش مادر است می شود: 2م/3555PIR. در این جا 2م/ تنظیم الفبایی شعر مادر است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

21. شماره های داخلپرانتز کتابخانه ملی از شماره های داخل پرانتز استفاده نمی کند و به جای آن ها شماره هایی که بدان ارجاع داده شده است را به کار می برد. در عین حال، چنان چه کتابخانه ای مایل به استفاده از این شماره ها باشد، می تواند با برداشتن پرانتز آن ها را به کار ببرد. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

22. به طور کلی، رده PIR را می توان از لحاظ موضوع به سه بخش تقسیم کرد: زبان، ادبیات و نویسندگان و آثار انفرادی. وجود نمایه مفصل در ویرایش سوم، شماره سازی در این رده را تسهیل کرده است. بسیاری از موضوعات در متن فرانما شمارش شده اند و گسترش ها و تقسیمات فرعی موضوعی از طریق الفبایی کردن، جدول های Under each، و جدول های کاربرد محدود(جدول های نویسندگان و آثار انفرادی و جدول های ادبیات) انجام می شود. حال به مثال هایی از کاربرد موارد ذکر شده توجه کنید: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

23. الفبایی کردن: موضوع کتاب فوق مجموعه های ادبی با موضوع عشق در ادبیات است. در نمایه شماره مجموعه ها را پیدا می کنیم: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

24. در نمایه، برای مجموعه های ادبیات فارسی محدوده شماره4009-4001 مشخص شده است. به متن فرانما مراجعهمی کنیم: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

25. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

26. همان طور که در متن فرانما مشاهده کنید، دستورالعملی مبنی بر الفبایی کردن مجموعه ها بر اساس موضوع وجود دارد. بر این اساس باید به موضوع عشق شماره کاتر بدهیم: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

27. جدول های Under each: در نمایه شماره موضوع تاریخ و نقد ادبیات فارسی را پیدا می کنیم: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

28. در متن فرانما به تاريخ و نقد دوره های ادبی خاص، شماره هایی بر حسب قرن اختصاص داده شده است. برای نشان دادن جنبه های مختلف هر قرن، در ابتدای تقسیمات قرنی یک جدول Under each پیش بینی شده است: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

29. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

30. همان گونه که در متن فرانما مشاهده می کنید، به هر قرن یک دامنه شماره اختصاص داده شده است که ممکن است با 0 یا 5 شروع شود. بر این اساس، شماره های جدول Under each نیز به دو بخش تقسیم شده اند؛ شماره هایی که برای شماره آغازین 0 و شماره هایی که برای شماره آغازین 5 به کار می روند. موضوع مثال، مقاله ها و خطابه های تاریخ و نقد ادبیات فارسی در قرن 14 بود. در فرانما به قرن 14 دامنه شماره 3529-3525 اختصاص داده شده است که اولین شماره آن با 5 شروع می شود. بنابراین در جدول Under each باید از شماره هایی که زیر شماره آغازین 5 آمده اند شماره مناسب با موضوع را انتخاب کنیم؛ در جدول، شماره 6 به مجموعه مقاله ها اختصاص یافته است. بنابراین شماره کتاب فوق چنین خواهد بود: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

31. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

32. جدول های نویسندگان و آثار انفرادی هم چون دیگر بخش های رده P، جدول های نویسندگان و آثار انفرادي در PIR را از لحاظ شماره سازی می توان به سه دسته تقسیم کرد: • جدول هایی که برای یک دامنه از شماره ها به کار می روند، • جدول هایی که برای یک شماره به کار می روند، • و جدول هایی که برای شماره های کاتر دار به کار می روند. در زیر به مثالی از کاربرد این جدول ها خواهیم پرداخت: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

33. موضوع کتاب فوق کنگره های سعدی است. در نمایه شماره سعدی را پیدا می کنیم: سعدی، مصلح بن عبدالله 5218 - 5200 صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

34. در فرانما به سعدی 19 شماره اختصاص داده شده است، بنابراین می بایست به جدول نویسندگان انفرادی 19 شماره ای مراجعه کنیم. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

35. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

36. همان گونه که مشاهده می کنید، 14 امین شماره از جدول به کنگره ها اختصاص داده شده است. نکته قابل آن است که اولین شماره از دامنه شماره های اختصاص داده شده به سعدی 0 است. بنابراین می توانیم شماره کنگره ها را مستقیما با اولین شماره جمع کنیم. در صورتی که اگر شماره سعدی با عددی غیر از 0 آغاز شده باشد، می بایست شماره برگرفته از جدول را با دامنه شماره های اختصاص داده شده به وی مطابقت داده و شماره متناظر با موضوع مورد نظرمان را انتخاب نماییم؛ و یا به سادگی از راه میان بر استفاده کنیم؛ یعنی عدد برگرفته از جدول را با اولین عدد جمع کرده و حاصل را منهای یک نماییم. با توجه به توضیحات، شماره کتاب فوق چنین خواهد بود: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

37. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

38. مثال: در فرانما شماره نظامی را پیدا می کنیم:در نمایه دو مدخل برای نظامی وجود دارد که از هر دو، به مدخل زیر ارجاع داده شده است: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

39. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

40. در متن فرانما به دیوان نظامی یک شماره اختصاص داده شده است: 5129. بنابراین برای تقسیمات فرعی بیشتر می بایست به جدول آثار انفرادی یک شماره ای مراجعه کنیم: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

41. برای آثار یا نویسندگان یک شماره ای تنها کافی است شماره برگرفته از جدول را به شماره اثر یا شماره نویسنده اضافه کنیم: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

42. جدول های ادبیات مثال زیر نحوه کاربرد جدول های ادبیات را نشان می دهد: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

43. در نمایه، شماره استان فارس را پیدا می کنیم. سپس به متن فرانما مراجعه می کنیم. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

44. در فرانما دستورالعملي مبنی بر استفاده از جدول D وجود دارد: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

45. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

46. 14 امین شماره از جدول به شعر اختصاص دارد. اولین شماره از دامنه شماره های فارس با 0 شروع می شود. بنابراین 14 را مستقیما با اولین شماره جمع می کنیم: صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

47. PJA: زبان و ادبیات عرب در رده P،PJ به زبان و ادبیات کشورهای خاوری(واقع در خاورمیانه) و دامنه شماره های 8518-7501PJبه زبان و ادبیات عرب اختصاص یافته است. با در نظر گرفتن این نکته که این تعداد شماره جوابگوی نیازهای مجموعه های غنی کتابخانه های ایران در زمینه ادبیات عرب نبوده و نیز با توجه به این که تاکنون در هیچ کدام از کشورهای عربی اقدام به تهیه و تدوين گسترش زبان و ادبیات عرب نشده است، لذا تصمیم به تدوين گسترش زبان و ادبیات عرب گرفته شد. هدف از تدوین این گسترش، تهیه یک رده بندی مناسب برای سازماندهی مجموعه های ادبیات عربی موجود در کتابخانه های ایران و فراهم آوردن امکان استفاده از این گسترش در كشورهاي عربی بوده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

48. ساختار در این گسترش، طبقه بندی ادبیات بر اساس نظم کلی رده بندی ادبیات در کتابخانه کنگره یعنی، تاریخ ادبی و نقد، مجموعه ها، نویسندگان و آثار انفرادی و ادبیات محلی تنظیم شده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

49. نویسندگان انفرادی نویسندگان بر حسب دوره های تاریخی ادبیات عرب و در هر مقطع تاریخی به ترتیب الفبا منظم شده اند. تا قرن 19 به هر نویسنده، یک یا چند شماره اختصاص یافته است. به هر یک از نویسندگان قرن بیستم یک شماره اختصاص داده شده و سپس به حرف دوم نویسندگان نشانه مولف داده شده است. نشانه مولف اسامی که با ابن و ابو شروع می شوند به آن بخش از اسم که بعد از ابن و ابو آمده داده شده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir

50. آثار انفرادی برخلاف گسترش های ادبیات فرانسه و روسیه که در آن ها ترجمه فارسی اسامی آورده شده است، در گسترش زبان و ادبیات عرب نام آثار به زبان اصلی ذکر شده است و چنان چه اثری به زبان فارسی ترجمه شده باشد، عنوان فارسی آن در پرانتز بعد از نام عربی آمده است. صدای کتابدار www.lib.ocity.ir