Download
1 / 26
270 likes | 622 Vues
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQR A R UNİVERSİTETİ Bitkiçilik və bitki mühafizəsi kafedrası Mövzu : Tritikale bitkisinin morfoloji quruluşu, növmüxtəlifliyi və sortları Müəllim: k/t. e. n. dosent əvəzi Hümbətov H. S. BİTKİLƏRİN TƏSNİFAT VAHİDLƏRİ AL Ə M – REGNUM ŞÖBƏ - DİVİSİO
E N D
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ Bitkiçilik və bitki mühafizəsi kafedrası Mövzu: Tritikale bitkisinin morfoloji quruluşu, növmüxtəlifliyi və sortları Müəllim: k/t. e. n. dosent əvəzi Hümbətov H. S.
BİTKİLƏRİN TƏSNİFAT VAHİDLƏRİ ALƏM – REGNUM ŞÖBƏ - DİVİSİO SİNİF – CLASSİS SIRA - ORDO FƏSİLƏ – FAMİLİA CİNS – GENUS NÖV – SPECİES YARIMNÖV – SUBSPECİES NÖVMÜXTƏLİFLİYİ – VARİETİS SORT - CULTİVAR
T R İ T İ K A L E T R İ T İ C A L E ТРИТИКАЛЕ
Buğdanın (1), çovdarın (3) və buğda ilə çovdarın amfidiploid hibridi olan tritikalenin (2) sünbülləri
TRİTİKALE Tritikale latınca buğda demək olan triticum sözünün birinci hissəsi «triti» və latınca covdar demək olan secale sözünün ikinci hissəsi “cale”sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib və mənaca buğda-çovdar deməkdir. Bir termin kimi tritikale sözü 1935-ci ildə M. Lindşau və E. Eler tərəfindən təklif edilmişdir. Hazırda mövcud olan bütün tritikale formaları 3 genetik qrupa bölünür: 1. Oktaploid(56 xromosomlu) tritikale; 2. Heksaploid(42 xromosomlu) tritikale; 3. Tetraploid(28 xromosomlu) tritikale;
A. F. ŞULİNDİNİN TƏSNİFATI I. Triticaleaestivumforme- yumşaq buğda, çovdar hibridləri- oktaploidtritikale; II. Triticaledurumforme- bərk buğda, çovdar hibridləri - heksaploidtritikale; III. Triticaletrispeciesyəni üç növ bitkinin bərk buğda, çovdar və yumşaq buğdanın irsi əlamətləri cəmləşmiş heksaploidtritikale hibridləri.
Tritikale – amfidiploidbuğda - çovdarhibrididir. Növlərarasıvəyaxudcinslərarasıhibridləşdirmədəxromosomsayınınartmasıallopoliploid (alloploid) adlanır. Amfidiploiddedikdə ( yunancaamphi - həriki, diploos - ikiqat, eidios-növ) somatikhüceyrələrdəikimüxtəlifnövün tam xromosomdəstinidaşıyanhibridorqanizmlərbaşadüşülür. (çovdar 2n= 14, qarabaşaq 2n=16, şək. çuğ. 2n=18) Buğdailəçovdarınhibridi ilk dəfə 1881- ciildəAlmaniyadaəldəedilmişlakin, praktikiəhəmiyətiolmamışdır (qiymətləndirilməmişdir). Tritikaleqırtıckimilər (dişəkimilər) - Poaceaefəsiləsinə aid olan yeni taxıl cinsidir. Kök sistemi saçaqlı olmaqla rüşeym və buğum köklərindən təşkil olunur. Heksaploidtritikale sortlarının toxumları cücərərkən 4-6 ədəd rüşeym kökcüyü əmələ gətirir. Tritikalenin kök sistemi buğdanın kök sistemindən güclüdür. Gövdəsi içərisi boş, 4-6 buğumarası əmələ gətirən küləşdir. Cücərmə-kollanma fazasında bitkilərdə bənövşəyi rəng asan seçilir. Bitkilərin güclü kollanma qabiliyyəti olub, 4-6 ədəd kol əmələ gətirir ki, bunun da 2,5-3,5- i məhsuldar olur. Gövdənin axırıncı buğumunda, sünbülün altında sıx tükcüklərin olması heksaploidtritikalenin morfoloji əlamətidir. Oktaploidtritikaledə bu əlamət heç olmur və ya zəif inkişaf edir.
Yarpağı iri, enli, mum təbəqəsi ilə örtülüdür. Dilçəsi 2,5-3,5 mm uzunluğunda və enlidir. Tritikale vegetativ orqanlarının xarakterinə görə heterozis xüsusiyyətinə malikdir. Ona görə ki, valideyn formalarına nisbətən daha güclü vegetativ orqanlar əmələ gətirir. Yarpaqlar xəstəliklərə az tutulur və ona görə də fotosintezin fəaliyyəti daha uzun müddətdə davam edir. Vahid yarpaq sahəsinə düşən «a» və «b» xlorofilinin və karotinoidlərin miqdarına görə də digər payızlıq taxıllardan üstündür. Sünbülü quruluşuna görə buğda sünbülündən uzun, çovdar sünbülündən qısa olur. Oktaploidtritikaledə sünbül seyrək, iyəbənzər olur. Sünbül buğdada olduğu kimi çoxçiçəkli sünbülcüyə, çovdarda olduğu kimi çox sünbülcüklülük xüsusiyyətinə malikdir. Sünbülcükdə 2-6 çiçək ola bilir. Tritikale fakültativ tozlanan bitkidir. Meyvəsi dəndir. Dəni çovdar dəni kimi uzunsovdur. Bütün formalarda dənin səthi az və ya çox dərəcədə iri və kiçik həcmdə çopurlu (qırışıqlı) olur. Dənin konsistensiyası unvarı və ya şüşəvarı olur. Natura kütləsi buğda dənindəkindən azdır ki, bu da endospermin tam dolmaması və dənin səthinin qırışlı olması ilə izah edilir. Tritikalenin növləri sünbülün qılçıqlı və ya qılçıqsız olmasından, pulcuğun tüklülüyün-dən, dənin və sünbülün rəngindən asılı olaraq növmüxtəlifliklərinə bölünür. Sortları istifadə olunması xarakterindən və bioloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq dənlik, yemlik və dənlik-yemlik istiqamətli olur.
TRİTİKALENİN SORTLARI Samur Ləyaqətli - 2/17 Şirvan Ləyaqət Stavropolskiy - 1 Rozner AD zelenıy Amfidiploid - 60 Amfidiploid -206 Avanqard Altayskaya - 2 Viktor Konveyer Kurskayastepnaya Privada Soyuz Talva -100 TH-17 və s. Jayvoronok (2002) Nemçinovski – 56 Mironovski - 4 Yemlik sortları: Amfidiploid - 1, Odesskayakormovaya və s.
