Ποδόσφαιρο και νεανικές υποκουλτούρες: Μελέτη Περίπτωσης των οπαδών του ΑΡΗ Θεσσαλονίκης

1. Πανεπιστήμιο Δυτικής ΜακεδονίαςΠαιδαγωγικό Τμήμα ΝηπιαγωγώνΜεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΣπουδώνΠολιτισμικές Σπουδές: Σημειωτικές Δομές και Πρακτικές Παπουτζής Λάζαρος Ποδόσφαιρο και νεανικές υποκουλτούρες: Μελέτη Περίπτωσης των οπαδών του ΑΡΗ Θεσσαλονίκης Επόπτης: Α. Κυρίδης Βαθμολογήτριες: Ι. Βαμβακίδου – Α. Τσαπακίδου Φλώρινα , Δεκέμβριος 2010

2. Παρατηρήσεις για το ερευνητικό ερώτημα Τα θεωρητικά πεδία, που εμπλέκονται είναι η κοινωνιολογία του αθλητισμού, του θεάματος και η κριτική θεωρία της μαζικής κουλτούρας. Ως σταθερές στην έρευνα ορίζονται οι Σύνδεσμοι και οι οπαδοί που παράγουν, διαχέουν και χρησιμοποιούν το υλικό. Ως μεταβλητές ορίζονται οι εικόνες – σημεία (stickers), που επιλέγονται, σχεδιάζονται καθώς και τα συνθήματα που παράγονται από τους Συνδέσμους.

3. Αποσαφήνιση εννοιώνΚουλτούρα • Στην προσπάθεια ορισμού της κουλτούρας και του περιεχομένου της ο Williams υποστηρίζει πως αυτή αναφέρεται τόσο στο συμβολικό όσο και στο υλικό πεδίο • Οι πολιτισμικές σπουδές κατανοούν την κουλτούρα ως τρόπο ζωής -ιδέες, στάσεις, γλώσσες- και ως μια σειρά πολιτισμικών πρακτικών -κείμενα, φόρμες, αρχιτεκτονική • Όπως υποστηρίζει ο Hall ως ένα «συνεκτικό χώρο», όπου «εκτυλίσσονται οι πρακτικές, οι αναπαραστάσεις, οι γλώσσες και τα έθιμα κάθε συγκεκριμένης ιστορικής κοινωνίας

4. Εκτός από τη βρετανική σχολή υπάρχει μια διαδεδομένη άποψη για τις πολιτισμικές σπουδές ως σπουδές στη λαϊκή κουλτούρα και στις υποκουλτούρες. Πρόκειται για τις μελέτες στο τομέα της λαϊκής παραγωγής, των τρόπων και της λειτουργίας της λαϊκής κουλτούρας γενικότερα. Κουλτούρα

5. Οι σχέσεις μεταξύ κουλτούρας και υποκουλτούρας • Η κυρίαρχη ιδεολογία αποτελεί μέρος μόνο της κυρίαρχης κουλτούρας. Η κυρίαρχη κουλτούρα είναι το σύνολο των σχημάτων δράσης, αντίληψης και γνώσης, τα οποία οι ηγεμονεύουσες τάξεις μεταδίδουν και εγχαράσσουν στα μέλη τους. • Τα μέλη των ηγεμονευμένων όμως δημιουργούν δικούς τους εναλλακτικούς ή αντιθετικούς τύπους κουλτούρας που αμφισβητούν ή απειλούν την ηγεμονική κουλτούρα.

6. Οι σχέσεις μεταξύ κουλτούρας και υποκουλτούρας • Με βάση το θεωρητικό μοντέλο των πολιτισμικών σπουδών, οι παράγοντες, που οδηγούν στην δημιουργία ενός υποπολιτισμού είναι : α) δομικά καθορισμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα υποκείμενα β) να μην έχει δοθεί αποτελεσματική λύση στα κοινά προβλήματα των κοινωνικών δραστών έτσι ώστε να έρθουν σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους για να επεξεργαστούν κάποια συλλογική λύση γ) να επεξεργαστούν συλλογικές λύσεις σε κοινά υφιστάμενα αδιέξοδα.

7. Οι σχέσεις μεταξύ κουλτούρας και υποκουλτούρας • Οι υποκουλτούρες αποτελούν ομογενή υποσύνολα πολιτισμών συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων, στρωμάτων ή ομάδων. • Οι υποκουλτούρες ως συμβολικά συστήματα (βλ. Geertz, 1973, Alexander, 1987) αποτελούνται: α) από κοινωνικές αξίες, που επιλέγουν ή παρερμηνεύουν σύμφωνα με τις εμπειρίες των μελών τους β) από κοινωνικά ή συλλογικά νοήματα τα οποία δημιουργούνται και επεξεργάζονται πάλι από τα μέλη τους γ) από μία ιδιόμορφη αισθητική ή τεχνοτροπία ζωής που ταυτόχρονα εκφράζει και επεξεργάζεται την υποκειμενικήθεματική της συλλογικότητας Εμείς επικεντρωνόμαστε στο β+ γ

8. Οι σχέσεις μεταξύ κουλτούρας και υποκουλτούρας • Οι υποκουλτούρες μπορούν να διακριθούν σε ομαδοποιήσεις α) αντίστασης, β) αντίδρασης και γ) σχόλης (Αστρινάκης, 1991). • Οι Σύνδεσμοι που μελετούμε ανήκουν στο β) και γ)

9. Σχεδιασμός έρευνας

10. Μελέτη Περίπτωσης

11. Το δείγμα της έρευνας Το δείγμα αποτελείται από: • 79 stickers • 96 οπαδικά συνθήματα

12. Η εξακτίνωση των Συνδέσμων Super -3Πανελλήνια Ευρωπαϊκή

13. Μεθοδολογικά εργαλείαΣημειωτική ανάλυση Το σύνολο των διάσπαρτων sticker (79), που συλλέξαμε το ταξινομήσαμε και το δομήσαμε σε αρχείο ώστε να αποτελεί ΣΗΜΕΙΟ σύμφωνα με τον ορισμό των (Belting κ.α., 1995: 328-335) Τα σημεία είναι φορείς πληροφοριών (σημαντική), καθορίζονται από έναν σκοπό (πραγματιστική), αναγνωρίζονται από την εμφάνισή τους (συντακτική). Προ απαιτείται ένας πομπός και μια ομάδα από δέκτες. Τα σημεία είναι πολύσημα και η σημασία που κάθε φορά τους αποδίδεται, αναδεικνύεται από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται.

14. Ισοτοπίες Σύμφωνα με τη δομική σημασιολογία του Greimas, με τον όρο ισοτοπία εννοούμε σημασιολογικές μονάδες (λέξεις, φράσεις. γραμμές, χρώματα, σχήματα) οι οποίες ομαδοποιούνται με βάση ένα κοινό νόημα, μια κοινή σημασία.

15. Μεθοδολογικά εργαλείαΑνάλυση περιεχομένου Η ανάλυση περιεχομένου επιλέχτηκε ως συμπληρωματικό εργαλείο της έρευνάς μας (Curley 1990) Για την κλασική θεματική ανάλυση, αναλύθηκαν οι επίσημες περιγραφές των συμβόλων του Συνδέσμου του Άρη και ως βασική μονάδα ανάλυσης θεωρήθηκε το θέμα-σύμβολο (οπτικό και γλωσσικό).

16. Μεταβλητές Η μονάδα ανάλυσης για την ποσοτική καταγραφή προέκυψε από τον υποδειγματικό άξονα της σημειωτικής κατηγοριοποίησης ως εξής: Προέλευση – τόπος Συνδέσμου Γλώσσα σημαίνοντος (Κεφαλαία – Μικρά- Λεζάντα- Σενάριο- Δράση) Χρώμα γλωσσικού σημαίνοντος Κατεύθυνση και θέση συμβόλων (Προφίλ – Ανφάς) Είδος συμβόλων (πρόσωπα – ζώα – αντικείμενα, ενδείκτες) Χώρος (εξωτερικός-εσωτερικός της δράσης)

17. Άλλες έρευνες • Τα σπορ ως ιστορική επινόηση της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας με κυρίαρχη την αγγλική, αποτελούν ένα μέσο ελέγχου ορισμένων ανεπιθύμητων πτυχών της πραγματικότητας, όπως για παράδειγμα η βία. • Ωστόσο τα λαϊκά σπορ όπως είναι το ποδόσφαιρο, αποτελούν χώρο ανοχής της βίας. • Στο σημείο αυτό το έργο του N. Elias για την κοινωνική συνάφεια του ποδοσφαίρου στις δυτικές κοινωνίες στην διάρκεια μετασχηματισμού τους κατά την βιομηχανική περίοδο, αποτελεί βασικό άξονα στην μελέτη μας.

18. Άλλες έρευνες Οι περισσότερες συστηματικές έρευνες για το ποδόσφαιρο στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών, ξεκινούν από το 1970 και μετά και αφορούν κυρίως σε θέματα κανονισμού του παιχνιδιού, σε προπονητικά θέματα και σε ζητήματα βίας μέσα στο γήπεδο.

19. Ευρωπαϊκά δεδομένα Τα χιουμοριστικά, αλλά κυρίως υβριστικά συνθήματα που καταγράφονται από τους Ιρλανδούς και τους Άγγλους και το αντίστροφο, αναπαριστάνουν σε καθημερινό μαζικό πεδίο πολιτειακά αιτήματα της μετα-εθνικιστικής ταυτότητας των Ιρλανδών και της διασποράς.

20. Οι Σύνδεσμοι στην Ευρώπη Οι Finn και Giulianotti θεωρούν ότι εφόσον οι αθλητικές ομάδες, προσδίδουν υπόσταση στις «φαντασιακές κοινότητες» του Anderson, παρόμοια το επιτυγχάνουν και οι Σύνδεσμοι και στην περίπτωση της Σκωτίας με μεγάλη επιτυχία.

21. Οπαδοί και Σύνδεσμοι Όπως καταγράφουν οι αναλυτές, οι φανατικοί οπαδοί των Συνδέσμων, δεν καταναλώνουν απόλυτα το παιχνίδι ως σχόλη – ούτε την συμμετοχή τους σε αυτό αλλά διεκδικούν την περιθωριοποίηση και τη σύγκρουση με τους άλλους.

22. Οπαδοί και Σύνδεσμοι Στην έρευνα που παρουσιάζουμε, προσεγγίζουμε τους Συνδέσμους ως πεδίο κοινωνικότητας, όπου πολλοί νέοι με λαϊκή κυρίως προέλευση, συναντώνται. Όσον αφορά στις οργανωτικές μορφές των Συνδέσμων, παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στη θεσμική υπόσταση και γεωγραφική τους εξακτίνωση. Σε θεσμικό επίπεδο, οι σύνδεσμοι λειτουργούν με εσωτερικό κανονισμό και ιεραρχίες.

23. Οπαδοί και κοινωνικές ταυτότητες Η βασική ορίζουσα στον Σύνδεσμο είναι η πίστη στην ομάδα Και οι οργανωμένοι οπαδοί διεκδικούν μια ιδιαίτερη ταυτότητα, εκείνη του φανατικού, που τους διαφοροποιεί από τους άλλους φιλάθλους και από τους απλούς υποστηρικτές της δικής τους ομάδας.

24. (Υπό)κουλτούρα και κοινωνική ταυτότητα • Στη βάση της διαδικασίας σχηματοποίησης της κοινωνικής γνώσης και των στάσεων βρίσκεται η διαδικασία διαμόρφωσης της κοινωνικής ταυτότητας. • Η ταυτότητα είναι προϊόν επαφής όχι απομόνωσης, διακανονισμού συγκλίσεων και αποκλίσεων, συμπληρωματικότητας και διχοτόμησης: όλα τα παραπάνω υποκινούν διαρκή μεταλλαγή των μορφών και του σημασιολογικού τους περιεχομένου.

25. Θεωρία κοινωνικής ταύτισης • Σύμφωνα με την κοινωνική ταύτιση οι κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις αλλάζουν τους αυτό-ορισμούς και δημιουργούν αξιακά συστήματα. • Όταν ένα άτομο ξεκινά να αναγνωρίζεται ως μέλος μίας ομάδας και όχι άλλης τότε για τον ίδιο, τα μέλη της ομάδας του αλλά και για τα μέλη άλλων ομάδων αποκτά ταυτότητα. • Έτσι, όχι μόνο προσφέρεται μια αίσθηση τάξης στον κοινωνικό ιστό, αλλά ορίζεται και η θέση των ανθρώπων και του καθενός ξεχωριστά.

26. Κοινωνική σύγκριση • Στην κοινωνική σύγκριση τη στιγμή, που ένας άνθρωπος ξεκινά να αυτοπροσδιορίζεται με όρους ομάδος, ταυτίζει την θετική αξιολόγηση της ομάδος με το να σκέφτεται με θετικούς όρους για τον εαυτό του. • Επίσης αυτοί που δεν ανήκουν στην ομάδα ή ανήκουν σε κάποια άλλη, αποτελούν μικρότερης σημασίας πηγές πληροφόρησης και κοινωνικής πίεσης για την ενδο-ομάδα. Έτσι η προσωπική θετική εικόνα συνδέεται με την θέση της ομάδος στην οποία ανήκουμε σε σύγκριση με τις άλλες ομάδες. • Αυτό οδηγεί σε μια συνεχή διομαδική εχθρότητα και διάκριση καθώς η κάθε ομάδα προσπαθεί να εγκαθιδρύσει για τον εαυτό της μεγαλύτερη διαφοροποίηση σχετικά με την αξία της από τις υπόλοιπες μέσα από συνεχή ανταγωνισμό (Wetherell, 2004).

27. Σύμβολα και οπαδική ταυτότητα Τα σύμβολα λειτουργούν ως σημαινόμενο ταυτότητας/ετερότητας των Συνδέσμων και διευκολύνουν τη σταθερή ταύτισή του με τις (;)/τους οπαδούς του. Ο πραγματιστικός ρόλος του συμβόλου εντοπίζεται στην κοινότητα των ατόμων δημιουργώντας στα μέλη το αίσθημα του συν-ανήκειν σε μια προϋπάρχουσα συμβολική συλλογικότητα.

28. Το σήμα της ομάδας και του Συνδέσμου Στην περίπτωση των φιλάθλων και οπαδών του Άρη, χρησιμοποιούνται σημαίες των Συνδέσμων με τα επίσημα σύμβολα της ομάδας και του κεντρικού Συνδέσμου Super -3, τα οποία λειτουργούν στο πεδίο μιας συλλογικής κοινής ταυτότητας. Παρατηρούμε ότι παρόμοια, όπως και με τα εθνικά σύμβολα – σημαίες, οι αθλητικές σημαίες-σύμβολα, καταδηλώνουν την αθλητική καταγωγή και προέλευση και συνδηλώνουν την τοπικότητα και τον ηγεμονικό λόγο του εκάστοτε Συνδέσμου.

29. Σχηματική ανάλυση του υλικού

30. Εφαρμογή ανάλυσης στο σημειωτικό τετράγωνο του Greimas ΑΡΗΣ Νίκη Ζωή ΠΑΟΚ Ήττα Θάνατος Μη ήττα Μη θάνατος Bulldog Μη νίκη Μη ζωή Νεκρός δικέφαλος αντίθεση αντίφαση αντίθεση

31. ΣυνθήματαΔημόσια Χρήση «ΟΠΑΔΟΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ Σ’ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΓΗ…ΤΑ ΙΔΑΝΙΚΑ ΔΕΝ ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΦΥΛΑΚΗ» Σε κόκκινο χρώμα αναγράφεται η ταυτότητα – επωνυμία του συνδέσμου «SUPER 3 KATERINI»

32. Γλωσσικό υλικόσυνθήματα • Το γλωσσικό υλικό μπορεί να αναλυθεί ακολουθώντας την μέθοδο του R. Barthes όσον αφορά στις καταδηλώσεις και συνδηλώσεις για την χρήση των λέξεων και την παραγωγή μύθων • Οι οπαδοί από μια υπο-ομάδα υποκουλτούρας, όπως ορίζεται από την κυρίαρχη κουλτούρα, στο συνθηματικό λόγο (παράδειγμα, ό.π.) αυτοπροσδιορίζονται ως κυρίαρχη ομάδα, γιατί «υπάρχουν σε ολόκληρη τη Γη», οπότε φαίνεται να διεκδικούν την πλειοψηφία και την παγκοσμιότητα.

33. Ανάλυσηδιπολικά σχήματα ταύτισης και μεταφοράς • Οι Σύνδεσμοιπροσεταιρίζονται την έννοια και την πολιτική ορολογία των «ιδανικών», τα οποία δεν φυλακίζονται και έτσι επιτυγχάνεται η ταύτιση : ομάδα = ιδανικά (αντίσταση στην καταστολή) Οπαδοί όλη η Γη Ομάδα Ιδανικά

34. Αποτελέσματα Παρατηρούμε ότι ο αθλητικός κώδικας κυριαρχεί στις εικόνες των Συνδέσμων με όλα τα χρωματικά και σχεδιαστικά σημαίνοντα και έτσι προβάλλεται η οπαδικότητα. Ο πολιτικός, ιστορικός, αγωνιστικός νεανικός κώδικας δεν προβάλλεται ιδιαίτερα, καθώς η πολιτική νεανική κουλτούρα δεν φαίνεται να αφορά στους οπαδούς των Συνδέσμων ούτε επίσης και η παραβατικότητα.

35. Τα μουσικά επίσης σημαίνοντα, τα οποία σε άλλες έρευνες φαίνεται να ορίζουν την οπαδικότητα δεν εντοπίζονται στο συγκεκριμένο υλικό. Αντίθετα συνάντηση με άλλες έρευνες παρατηρείται στην προβολή των τοπογεωγραφικών σημαινόντων, που αναδεικνύουν τηντοπικότηταμέσω της αντιπαλότητας ακόμη και στην ίδια πόλη, αλλά και σε εξακτίνωση προς τον πανελλήνιο και ευρωπαϊκό χάρτη.

36. Στο εικονομήνυμα των οπαδικών stickers που αναλύσαμε: Κυριαρχεί η εθνική γλώσσα σε συνδυασμό με την αγγλική. Η πλειονότητα των stickers έχει κεφαλαία γράμματα με μαύρη και κίτρινη γραφή, όπως τα επίσημα χρώματα της ομάδας του Άρη με στόχο τον συνθηματικό – επιθετικό και προπαγανδιστικό λόγο της πειθούς και της κυριαρχίας. Τα πολύχρωμα stickers βρίσκονταισε οριζόντια διάταξη, παρουσιάζουν μια σχεδιαστική απλούστευση και μία χαρούμενη διάθεση του πομπού και του δέκτη στο πεδίο μιας νεανικής συντροφιάς.

37. Αποτελέσματα • Στο 34,2% των οπαδικών stickers εντοπίζονται πολυπρόσωπες παραστάσεις με νεανικά άτομα σε αθλητικές πορείες και διαμαρτυρίες • Στην πλειονότητα των εικόνων τα στερεότυπα σύμβολα του θεού ΑΡΗ και του bulldog του Super 3, συγκροτούν μια νεανική οπαδική ταυτότητα. • Ο ρεαλισμός και ο νεο-ρεαλισμός σχεδιαστικά εντοπίζονται επίσης στα πραγματικά αναφερόμενα για να είναι αναγνωρίσιμα από τους οπαδούς – μέλη των Συνδέσμων. • Γι αυτό τον λόγο έχουμε σύμβολα – αντικείμενα αναγνωρίσιμα στην συντριπτική πλειονότητα των stickers.

38. Αποτελέσματα • H συντριπτική πλειονότητα των οπαδικών stickers απεικονίζει εξωτερικό χώρο και από τις συσχετίσεις φάνηκε πως το 98,7% έχει στατικά σύμβολα και μόνο το 34,2% έχει δράση στη σύνθεσή του. • Όσον αφορά στη συνθηματολογία των Συνδεσμιτών – οπαδών του Άρη, εντοπίσαμε πως το 60,4% των συνθημάτων τους είναι vs άλλων ομάδων, με μεγαλύτερο ποσοστό των συνθημάτων vs του ΠΑΟΚ (27,1%) ως κύριου αντίπαλου. • Ακόμη, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το σύνολο των συνθημάτων vs των αθηναϊκών ομάδων συγκεντρώνει ποσοστό 20,8%, ως αποδοκιμασία της αθηνοκεντρικής πορείας του ελληνικού ποδοσφαίρου.

39. Η διάκριση των συνθημάτων • Οι θεματικές • Τα συνθήματα κατά άλλων • Οι κατηγορίες

40. Αναφερόμενα • Τα περισσότερα συνθήματα έχουν υβριστικό περιεχόμενο και ειδικότερα βασίζονται κατά μεγάλο ποσοστό σε τοπικές αναφορές, παραβατικές συμπεριφορές, αναφορές σε πρόσωπα και αρκετά από αυτά έχουν σεξιστικό περιεχόμενο. • Από τα συνθήματα με αναφορές σε παραβατικές συμπεριφορές, το 13,5% έχει σημαινόμενα βίας και το 9,4% σημαινόμενα με αλκοόλ, ναρκωτικά και έμφυλη συμπεριφορά . • Κι αν έχω κάνει το μυαλό μου μαρμελάδα, κι αν έχω πιει πολλά ναρκωτικά, κι αν γύρισα μαζί σου όλη την Ελλάδα και σ’ ακολούθησα παντού πιστά, Άρη μου είσαι η μαστούρα η μεγάλη, είσαι το πιο σκληρό ναρκωτικό, κι απ’ τη θολούρα που μου φέρνεις στο κεφάλι, Άρη να ξενερώσω δεν μπορώ … … και ας το μάθει τώρα όλη η πόλη, ο Άρης είναι το αφεντικό, και ‘χει για χρονιά τώρα γκόμενα του, ένα δικέφαλο κοτόπουλο

41. Αποτελέσματα • Τέλος, όσον αφορά στα συνθήματα που εξυμνούν την ομάδα του Άρη, η πλειονότητα τους έχει έντονο το στοιχείο της τοπικότητας, του παραβατισμού και θρησκευτικότητας (ως λατρεία απέναντι στην ομάδα). • Η συλλογική, οπαδική ταυτότητα των νέων, όπως αναδεικνύεται στις εικόνες-σημεία και στα συνθήματα σε μια συνάρτηση οπτικού-γλωσσικού υλικού στηρίζεται σε αντιθετικά ζεύγη α) δυαδική αντίθεση β) αντίθεση με συγκριτική διαβάθμιση (αναλογική αντίθεση) γ) αντίστροφη αντίθεση

42. Παραδείγματα δυαδικών αντιθέσεων (α+β+γ) • μέσα/έξω • άνθρωπος/ζώο • στατικό/δυναμικό • γεγονός/φαντασία • περίεργο/οικείο • φύση/πολιτισμός • κίτρινο/ μαύρο • ένα/πολλά • ήρωας/κακός • πόλεμος/ειρήνη • παρουσία/απουσία • εαυτός/άλλος • δουλειά/παιχνίδι • ενεργό/παθητικό • παρελθόν/παρόν • Οπαδός/αστυνομία

43. Κυρίαρχο σχήμα αντίθεσηςμε συγκριτική διαβάθμιση (β) • Ο μη σεσημασμένος όρος χρησιμοποιείται συχνά ως όρος γενικός/καθολικός = ΑΡΗΣ= άνθρωπος = αυτός • Η κατηγορία ΠΑΟΚ/ΑΛΛΗ ΟΜΑΔΑ είναι σεσημασμένη σε σχέση με την κατηγορία ΑΡΗΣ όπου τα σημαίνοντα συνδυάζονται, η σύζευξη είναι ιεραρχική και σπάνια συμμετρική.

44. Συζήτηση • Το υλικό που παρουσιάζουμε αποτελεί μέσο «συμβολισμού» οριζόμενο στη βάση μιας συλλογικής συμφωνίας μέσα σε μια κοινωνία (σύμβαση) και ανήκει στην τυπολογία του • α) “quasi-σύμβολο» ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΡΗ + β) στο «αληθινό σύμβολο» ΟΜΑΔΑ ΑΡΗ και γ) στο «έμβλημα» σαν «σύμβολο» ΟΠΑΔΟΙ-ΦΑΝΑΤΙΚΟΙ • Σημεία και κώδικες παράγονται από/και αναπαράγουν «πολιτιστικούς μύθους». Οι μύθοι κάνουν τις κοινές πολιτιστικές και ιστορικές αξίες να μοιάζουν «αληθινά». Έτσι διαμορφώνονται διαφορετικές αντιλήψεις, διαφορετική ιδεολογία και διαφορετική υποκειμενικότητα.

45. Συζήτηση • Τα σύμβολα, όπως τα καταγράψαμε αφορούν κυρίως σε λειτουργίες σημασίας (Jacobson), και ειδικότερα στις αναφορικές, δηλαδή αναφέρονται σε συγκεκριμένη κάθε φορά θεματική. • Σε λειτουργίες προσαγόρευσης και ειδικότερα σε εκφραστικές, δηλαδή δημιουργία ενός αγορητή = σύνδεσμος + δημιουργία ενός προσαγορευομένου, δηλαδή ιδεώδης οπαδός • φατικές δηλαδή, δημιουργία της σχέσης μεταξύ αγορητή και προσαγορευομένου • τέλος λειτουργίες πλαισίου, δηλαδή την κοινωνική περίσταση μέσα στην οποία λειτουργεί το σημείο, το θέαμα-γήπεδο-κερκίδα.

46. Συζήτηση Μορφές σε στάση (52), ενώ σε κίνηση (27). Δίνεται έμφαση στη δράση και στην απόδοση σεναρίων  Επιλέγεται η παρατακτική διάταξη Ο ανθρώπινος συμβολισμός, η επανάληψη της ανθρώπινης φιγούρας σε άλλη στάση προσδιορίζεται στη «γραμματική της εικόνας»ως απαίτηση προς αναγνώριση ή προσφορά, εάν είναι σε μετωπική ή πλάγια στάση αντίστοιχα. Στο δείγμα μας οι μορφές αποδίδονται μετωπιαία (66) και συγκροτούν μια απαίτηση προς αναγνώριση και 11 φορές σε πλάγια κατεύθυνση ως προσφορά προς το θεατή. Τα εικονομηνύματα ως υπογραφή του ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ SUPER 3 επιτονίζουν την εικόνα του υποκειμένου, που παράγει την εικόνα.

47. Συζήτηση • Ως εσωτερικός χώρος επιλέγεται αυτός της οικίας (1) με στόχο της εξοικείωση • Όσον αφορά στη θέση, που τοποθετούνται οι στερεότυπες μορφές-σύμβολα, το bulldog τοποθετείται στο αριστερό σημείο της επιφάνειας 7 φορές, στο κέντρο 27 φορές και δεξιά 7 φορές. • Η μορφή του θεού Άρη εμφανίζεται 21 φορές στο κέντρο, 16 δεξιά και 18 φορές αριστερά.

48. Συζήτηση Η αξία της πληροφορίας αυτής στη σημασία της σύνθεσης σύμφωνα με τον Kress και τη γραμματική του οπτικού σχεδίου στο επίπεδο της κειμενικής μεταλειτουργίας, επικεντρώνεται • στο «δεδομένο-σταθερό» γνωστικό υλικό, το οποίο παρουσιάζεται στο αριστερό τμήμα του σχεδίου • στο δεξί τμήμα το «νέο» • ενώ στο κέντρο τονίζεται ο πυρήνας της πληροφορίας. Ενδιαφέρον όσον αφορά στη σχεδιαστική δεξιότητα  παρουσιάζουν  οι μορφές, που καλύπτουν όλη την επιφάνεια (3 φορές)

49. Συζήτηση Από το σύνολο των ερευνηθέντωνstickers (79) τα 55 προέρχονται από επαρχιακές πόλεις και αυτά που έχουν ως σημείο-ενδείκτη την πόλη είναι 14

50. Συζήτηση Το αθλητικό/οπαδικό σημαίνον Super -3 βρίσκεται ως υπέρτιτλος στην πλειονότητα του υλικού Τα stickers με σενάριο είναι 20.