Edukacja regionalna w nauczaniu geografii

1. Edukacja regionalna w nauczaniu geografii Alina Awramiuk Zakład Dydaktyki Geografii i Krajoznawstwa Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW MSCDN, Warszawa 10.12.2008 r.

2. „Nauczanie o własnym regionie jest tak stare jak stara jest geografia. Stanowi logiczną konsekwencję stosowania zasady: od tego co bliskie dziecku (uczniowie), do tego co dalekie. Od empiri do uogólnień teoretycznych”. F. Plit, Geografia w Szkole, 2005

3. Plan wystąpienia • Edukacja regionalna (stan obecny; reforma programowa) • Pojęcie regionu w geografii i edukacji regionalnej • Własny region w rozumieniu uczniów • Własny region w rozumieniu autorów programów nauczania • Podsumowanie

4. Edukacja regionalna obecnie Ścieżki edukacyjne Wychowanie do życia w rodzinie (szkoła podstawowa) Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie (gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne) Odwołania do własnego regionu w założeniach programowych (treściach nauczania) wybranych przedmiotów, m.in. przyrody i geografii.

5. Edukacja regionalna obecnie Ścieżka edukacyjna– zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, realizowany w ramach poszczególnych przedmiotów (bloków przedmiotowych). Celeedukacji regionalnej: • rozwijanie wiedzy o własnym regionie (o historii, kulturze, geografii itd.); • kształtowanie poczucia tożsamości regionalnej (lokalnej) uczniów; • rozwijanie zainteresowania i odpowiedzialności za sprawy własnego środowiska; • kształtowanie postaw tolerancji, otwartości i akceptacji innych wspólnot regionalnych, etnicznych, religijnych.

6. Edukacja regionalna a reforma programowa Czy edukacja regionalna zniknie po reformie programowej (2008 r.)? • Likwidacja ścieżek edukacyjnych. • Pozostają odwołania do własnego regionu w treściach nauczania wybranych przedmiotów: historii, wiedzy o społeczeństwie, przyrody, geografii.

7. Edukacja regionalna a reforma programowa Szkoła podstawowa – PRZYRODA Zadania szkoły na II etapie edukacyjnym. Uwagi o realizacji Przydział treści nauczania dla poszczególnych klas najlepiej rozpocząć od tego, co jest dziecku najbliżej i najlepiej znane, czyli od najbliższej okolicy, a następnie poszerzyć je o treści dotyczące Polski i świata. Uczeń: • rozpoznaje skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy; • zna najbliższą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje; wie w jakim regionie mieszka; uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez lokalną społeczność.

8. Edukacja regionalna a reforma programowa Gimnazjum – GEOGRAFIA Uczeń: • charakteryzuje (…) położenie własnego regionu w Polsce; • wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych; • charakteryzuje (…) zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie; • charakteryzuje środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu; • projektuje i opisuje (…) podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe;

9. Pojęcie regionu w geografii • Kluczowa kategoria badawcza w geografii • Wielość definicji i koncepcji regionu Region pochodzi odłac. regio oznaczającego kierunek, linię graniczną, okolicę, obszar, kraj (Słownik wyrazów obcych, 1999). Określony i nazwany imieniem własnym teren, wyróżniający się zespołem cech krajobrazowych, naturalnych lub wynikających z działalności ludzkiej (J. Flis, 1982).

10. Pojęcie regionu w geografii Atrybuty regionu: • obszar w przestrzeni geograficznej; • granice –widoczne w terenie, np. krawędzie górskie, lub niewyraźne, nieostre, np. granica językowa; • lokalizacja – absolutna (współrzędne geograficzne), lub względna (w stosunku do innych regionów); • jednorodność– pod względem cech ludzkich lub przyrodniczych, lub jednych i drugich (np. Syberia).

11. Region w edukacji regionalnej Własny region • Aspekt kulturowy – odwołanie do regionów historyczno-kulturowych. • Aspekt emocjonalny – obszar, w którym mieszka i dorasta uczeń, z którym uczeń odczuwa więź emocjonalną. • Kategoria przestrzenna rozciągła – wraz z wiekiem uczniów zasięg własnego regionu się zwiększa.

12. Region w edukacji regionalnej Geograficzne koncepcje własnego regionu 1) „Mała ojczyzna” – A. Hibszer (1996) 2) Model przestrzennych stref poznania – M. Z. Pulinowa (1994)

13. 1) „Mała ojczyzna” A. Hibszer (1996) Najbliższe otoczenie ucznia, przestrzeń będąca przedmiotem jego bezpośredniego poznania. Obejmuje zespół elementów przestrzeni: • krajobraz (naturalny, antropogeniczny); • społeczność lokalną (ludzi zamieszkujących dany obszar: rodzinę, znajomych, sąsiadów itp.); • świadomość historyczno-kulturową (losy rodziny, dzieje regionu, kulturę materialną, duchową itp.).

14. 2) Przestrzenne strefy poznawane przez uczniów – M. Z. Pulinowa (1994) 1. Bezpośrednio poznawana, doświadczana przez ucznia w sposób ciągły; 2. Okresowo poznawana, z którą uczeń styka się podczas wycieczek i dłuższych wyjazdów; 3. Poznawana pośrednio za pośrednictwem różnych mediów, rzadziej bezpośrednio.

15. „Mój obszar” w oczach licealistki (II LO z DNJB w Bielsku Podlaskim)

16. Własny region w rozumieniu uczniów • Z którym obszarem uczniowie się utożsamiają i są emocjonalnie związani? • Co w rozumieniu uczniów oznaczają określenia moja okolica, mój region, moja „mała ojczyzna”? • Jak uczniowie postrzegają swój region? • Co uczniowie wiedzą o swoim regionie, a czego jeszcze nie wiedzą? • itd. …

17. Własny region w rozumieniu uczniów Różne sposoby identyfikacji wyobrażeń uczniowskich: • Rysunki – „szkice wyobrażeniowe”, np. Narysuj swoją okolicę. Twoja przestrzeń oswojona (J. Angiel, 2004) • Wskazanie na mapie obszaru, który uczniowie uznają za swój region. • Wywiady / ankiety z uczniami.

18. Moja okolica w wyobrażeniach uczniów

19. Moja okolica w wyobrażeniach uczniów

20. Moja okolica w wyobrażeniach uczniów

21. Moja okolica w wyobrażeniach uczniów

22. Edukacja regionalna będzie niedostosowana do możliwości poznawczych uczniów gdy nauczyciele nie uświadomią faktu, że uczniowie inaczej postrzegają otaczającą rzeczywistość niż dorośli.

23. Własny region w rozumieniu autorów programów nauczania Okolica w poleceniach • Który typ lasu występuje w Twojej okolicy? (Klimuszko B. i in., 2000, s. 142) • Dowiedz się, jakie zboże jest najczęściej uprawiane w Twojej okolicy (Augustyniakowie M. M., 1999, s. 27) • Wymień rodzaje zakładów przemysłowych, w których przetwarza się produkty rolne. Które z nich występują w Twojej okolicy(Dudek E. i in., 1999, s. 98) • Na mapie najbliższej okolicy odszukaj przyrodniczy obiekt prawnie chroniony (Dudek E., Wójcik J, 2001, s. 216, kl. 3, gim.) • Oceń lokalizację wybranych zakładów przemysłowych w Twojej okolicy (Makowska D. , 2002, s. 204, lic.)

24. Własny region w rozumieniu autorów programów nauczania Regionu w poleceniach • W jakim pasie rzeźby terenu leży region, w którym mieszkasz? (Szlajfer F., 2000, s. 30); • Jakie gałęzie przemysłu rozwinęły się w regionie, w którym mieszkasz (Szlajfer F., 2000, s. 62 i 91). Inne jednostki odniesienia w poleceniach • Opracuj (w grupie) folder turystyczny zachęcający do przyjazdu turystów w wasze rodzinne strony (Makowska D., 2002, s. 291, lic.) • Które z bezpośrednich źródeł informacji możesz zastosować w badaniach Twojego wycinka przestrzeni? (Podgórski Z. i in., 2002, s. 16, lic.)

25. Własny region w rozumieniu autorów programów nauczania • Różne jednostki odniesienia w poleceniach: okolica, obszar (miejsce) zamieszkania, region. • Brak definicji (objaśnień) kluczowych pojęć i terminów. • Te same kategorie używane w różnym kontekście – chaos terminologiczny.

26. Podsumowanie Przestępując do realizacji edukacji regionalnej warto zwrócić uwagę na: • traktowanie uczniów w sposób podmiotowy, uszanowanie ich wyobrażeń o własnym regionie, okolicy; • ustalenie zakresu znaczeniowego takich pojęć jak region, okolica, najbliższa okolica itp.; • sposób formułowania zadań i poleceń, w których znajdują się odwołania do różnych jednostek odniesienia.

27. Literatura • Angiel J., 2004, Refleksje geograficzne na temat tzw. „map mentalnych”, Geografia w Szkole, 1, s. 13-18. • Hibszer A., 1996, „Mała ojczyzna” w nauczaniu geografii, Czasopismo Geograficzne, vol. LXVII, 1, s. 93-105. • Flis J., 1985, Szkolny słownik geograficzny, WSiP (wyd. 3), Warszawa • Plit F., 2005, Drodzy Czytelnicy, „Geografia w Szkole”, nr 2, s. 3 • Pulinowa M.Z., 1994,Propozycje założeń programowych międzyprzedmiotowej edukacji środowiskowej, Geografia w Szkole, 4, s. 225-230. • Słownik Wyrazów Obcych i Zwrotów Obcojęzycznych, 1999, pod red. W. Kopalińskiego, Wydawnictwo Muza S. A., Warszawa