dr. Rik Peeters NSOB

1. Ruimte voor risico’sOverwegingen bij vrijwillige risicoacceptatie door burgers in het nieuwe omgevingsrecht dr. Rik Peeters NSOB

2. Verschil en gelijkheid • Huidige omgevingsrecht gaat uit van rechtsgelijkheid • Bedoeld ter bescherming, maar twee ongewenste effecten: • Regeldruk en botsende belangen bij schaarse ruimte • Spanning met gevarieerde woonbehoeften: bescherming voelt als belemmering • Vrijwillige risicoacceptatie: • Vestiging in gebied met hogere risico’s voor veiligheid, gezondheid, schade en overlast • Vrijwillig afzien van bescherming die de wet biedt • Twee vragen: • Onder welke condities kan ruimte worden gemaakt voor vrijwillige risicoacceptatie? • Welke overwegingen zijn van belang bij het vinden van een nieuwe verhouding tussen zorgplicht en eigen verantwoordelijkheid in uitzonderingssituaties?

3. Ruimte voor vrijwillige risicoacceptatie • Uitgangspunten: • privaat – publiek – politiek • artikel 21 GW biedt ruimte voor verschil • uitzondering is dus ook geen precedent • Voorwaarden (procesmatig, niet inhoudelijk!): • Externe effecten: • Ordeningsbelang: tragedy of the commons? • Beschermingsbelang: vrijwillige acceptatie door belanghebbenden? • Vrijwilligheid: • Afwezigheid van externe dwang • Aanwezigheid van alternatieve handelingsopties • Aanwezigheid van materiële keuzevrijheid (b.v. geen financiële noodzaak) • Rationaliteit: • Bewustzijn dat van beschermingsrecht wordt afgezien (explicitering) • Geen evidente acute gevaarstelling

4. Gevarieerd omgaan met risico’s • Uitgangspunten: • Bij vrijwilligheid wordt verantwoordelijkheid verondersteld • Geen voordeel tegenover de overheid door risiconeming • Wederkerigheid: verantwoordelijkheidsdeling (quid pro quo) • Transparantie: schriftelijk vastleggen voorwaarden • Drie mogelijke omgangsvormen met risico’s: • Acceptatie: burger draagt zelf gevolgen van zijn beslissingen • Compensatie: overheid draagt de gevolgen van risico’s buiten de controle van individuele burgers • Preventie: overheid en burgers hebben gedeelde verantwoordelijkheid voor voorkomen dat risico’s zich überhaupt voordoen

5. Acceptatie • Uitgangspunt: eigen verantwoordelijkheid van burgers • Onbedoeld effect: begrensde rationaliteit van burgers • Mitigatie: informatieplicht van de overheid (‘risicobijsluiter’; ook voor toekomstige bewoners) • Voorbeeld: • Buitendijks wonen: geen schadevergoeding bij waterschade na overstroming • Dove gevel: geen compensatie voor eventuele verminderde waarde woning

6. Compensatie • Uitgangspunt: vergoeding van ondraaglijke en onverzekerbare schade • Onbedoeld effect: afwenteling van risico’s op de overheid • Mitigatie: kostendeling naar vermogen (b.v. verplichte aanvullende verzekering) • Voorbeeld: • Buitendijks wonen: vergoeding voor onverzekerbare schade • Wonen op industrieterrein: gewoon recht op noodhulp en medische zorg bij chemisch ongeval

7. Preventie • Uitgangspunt: verplichte maatregelen ter voorkoming van schade en gevaar • Onbedoeld effect: regeldruk voor bewoners • Mitigatie: oprekken informatieplicht (advies in plaats van voorschrift) • Voorbeeld: • Buitendijks wonen: burgers nemen maatregelen ter preventie van waterschade • Wonen op verontreinigde grond: burgers nemen maatregelen om intensief contact met grond te vermijden

8. Strategische keuzen • Wanneer welke strategie? • Van belang: aard van het risico

9. Strategische keuzen • Uitgangspunt: acceptatie-strategie • Maar: • Latente risico’s (industrieel ongeval, overstroming): hogere onzekerheidsfactor, dus eerder aanvullende strategie • Vooraf afspreken kostendeling bij onverzekerbare waterschade • Informatieplicht niet alleen bij aanvaarding risico, maar ook bij dreiging manifest worden • Gevaar (industrieel ongeval, vervuiling): gevolgen moeilijker te dragen voor burgers, dus eerder aanvullende strategie • Onverkort recht op noodhulp en medische zorg • Verplichting tot periodieke medische controle bij lucht- en bodemvervuiling • Bovendien: bescherming geldt onverkort tegen andere risico’s dan degene die burgers expliciet en vrijwillig hebben geaccepteerd