Download
1 / 23
E N D
STAROŻYTNY EGIPT Według samych starożytnych Egipcjan stosowany przez nich system pisma pochodził od bogów. Uważali oni, że pismo wynalazł bóg Thot. Był on bogiem wiedzy, mądrości i Księżyca. Thot uznawany był za wynalazcę pisma, a także za opiekuna pisarzy, ukazywany był jako ibis lub pawian, niekiedy też jako mężczyzna z głową ibisa. Egipcjanie wierzyli w boskie pochodzenie pisma, nazywali je "pismem mowy boskiej". Termin hieroglify stosowany w odniesieniu do znaków pisma egipskiego w języku greckim znaczy on tyle co "rzeźbione święte znaki".
W języku egipskim istnieje tylko jedno, wspólne określenie na "pisanie" i "rysowanie", wskazuje to, nie tylko na ścisły związek wyrazu i obrazu, ale i na źródło powstania pisma egipskiego. Jego forma wywodziła się od piktogramów, takie też elementy - obrazkowe zachowała w ciągu swego rozwoju. Piktogram stanowił graficzne przedstawienie, rysunek wyobrażający konkretne przedmioty, istoty żywe, czy też sytuacje, o których chciano przekazać informację, nie miał jeszcze wartości fonetycznej.
Ideograficzny sposób zapisu był wystarczający gdy tekst dotyczył przedmiotów konkretnych, zawodził zaś przy pojęciach abstrakcyjnych. Przy odczytywaniu pisma przyjmowano zasadę rebusu: zapisane wyrazy mogły mieć znaczenie konkretne lub oderwane. Powodowało to pewne trudności, np. znak wyobrażający jeden przedmiot mógł wyrażać różne treści, odpowiadać wyrazom o różnym brzmieniu. Doprowadziło to do wpro-wadzenia innego typu znaków: fonogramów, uściślających zna-czenie dźwiękowe i treść zapisu. Znaki fonetyczne odpowiadały jednej, dwu lub trzem spółgłoskom.
Mówiąc o stosowanych przez Egipcjan materiałach pisarskich jako pierwszy należy wymienić kamień. Wykorzystywano go głównie do tekstów pisanych hieroglifami, takie też były najstarsze zapisy egipskie. Hieroglificzne inskrypcje wykuwano na ścianach świątyń oraz grobowców, na posągach, urnach i innych obiektach kultu i rytuału.
Z chwilą odkrycia i zastosowania innych niż kamień materiałów pisarskich pojawiły się zmiany w strukturze pisma egipskiego. Kiedy Egipcjanie zastosowali papirus zaczęły się rozwijać uproszczone formy hieroglifów. Obok papirusu, w szczególnych przypadkach używano powierzchni z brązu, złota, kości słoniowej, a także glinianych tabliczek oraz skóry. W szkole papirus często zastępowano drewnianymi tabliczkami przystosowanymi do wielokrotnego użytku dzięki temu, że pokrywano je substancją podobną do gipsu, którą można było zmywać. Do codziennych zapisków wykorzystywano także odpryski wapienia oraz kawałki glinianych naczyń, nazywanych ostrakami.
Z materiałem pisarskim stosowanym przez Egipcjan wiązał się problem niszczenia się starych ksiąg, którego nie udało im się uniknąć chociaż panujący w Egipcie suchy klimat sprzyjał konserwacji. Jak radzono sobie w takich sytuacjach? Przepisywano księgi a szczególnie ważne teksty wykuwano w kamieniu - trwalszym materiale. Zadanie to rozłożone było na etapy: najpierw kapłani rysowali na wygładzonym kamieniu hieroglify, następnie rzemieślnik zajmował się rzeźbieniem narysowanych znaków. Działania takie umożliwiły przetrwanie wielu tekstów aż do naszych czasów.
Pismo hieroglificzne stwarzało i stwarza wiele trudności przy próbach odczytania go. Jedną z trudności stanowi fakt, iż Egipcjanie nie stosowali odstępów miedzy wyrazami, zapis hieroglificzny powstawał z nieprzerywanego ciągu znaków. Ponadto pisano pionowo z góry na dół - w kolumnach lub też w linijkach poziomych, od strony prawej do lewej lub odwrotnie. To jak należało odczytywać tekst można było stwierdzić na podstawie znaków, które zwrócone były przodem w kierunku początku pisania. Rozmieszczenie tekstu zależało od towarzyszących mu obrazów, wszystkie elementy skomponowane były tak by wypełnić całą powierzchnię, na której pisano.
Sztuka pisania i czytania u starożytnych Egipcjan należała do rzadkości. Do osób mogących poszczycić się znajomością pisma należeli głównie przedstawiciele kapłaństwa, a także faraonowie, a to dlatego że byli kapłanami. Pisać umiała także znaczna część wyższych urzędników państwowych oraz arystokracji, która często na drodze swej kariery pełniła funkcje podobne do kapłańskich. Skomplikowana budowa pisma i wielość jego odmian stwarzały barierę dla powszechnej alfabetyzacji i zarazem potrzebę kształcenia zawodowych pisarzy.
Niektórzy spośród pisarzy dostrzegali także większe - pozamaterialne - korzyści wykonywanego przez siebie zawodu. Stykając się z papirusami zmarłych, mając pewną wiedzę grobową rozumieli, że dążenie do przezwyciężania śmierci za pomocą wierzeń grobowych było daremne. Rozumieli i podkreślali to, iż dzieła pisane stanowić mogą klucz do wieczności, że mogą lepiej zapewnić pamięć niż inne ludzkie dzieła. O prawdziwej korzyści płynącej z pracy pisarza mówi tebański papirus z ok. 1300 r. p.n.e., znajdujący się w British Museum: "Rozpadły się ich drzwi i budowle. Nikt nie pamięta o ich ofiarach grobowych, ich stele pokryte są kurzem, a ich groby są zapomniane. Ale wciąż się wymawia ich imiona, ponieważ pisali książki. Kiedy czyjeś książki są dobre, pamięć o tym, kto je napisał, będzie trwać do końca wieczności".
Hieroglify pozostały tajemnicą dla ludzkości do czasu wyprawy armii napoleońskiej, wraz z grupą uczonych, do Egiptu (1798-1799). Wydarzenie to stało się impulsem dla nauki, uczeni zajmowali się między innymi kopiowaniem wyrytych w kamieniu inskrypcji i tekstów zapisanych na papirusie. Naukowym sukcesem tej wojskowej ekspedycji stało się odkrycie czarnej bazaltowej płyty pokrytej pismem, tzw. "kamienia z Rosetty". Ta niewielka kamienna płyta przyczyniła się do rozwoju egiptologii i wielkiego odkrycia jakiego dokonał w 1822 r. Jean Francois Champollion (1790-1832). Człowiek ten sprawił, że zachowane księgi - świadkowie starożytnej kultury egipskiej - przemówiły.
BABILON Pismo klinowe przejęli Babilończycy po podbiciu Mezopotamii. Używali go jej dawni mieszkańcy Sumerowie. Charakterystyczny kształt pisma był rezultatem żłobienia w tabliczkaczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny lub kości o trójkątnym przekroju. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały całe wyrazy, z czasem przekształcając się w pismo sylabowe.
Tabliczki gliniane pochodzące z pałacu w Niniwie mają kształt prostokątny o różnych rozmiarach (od 2 cm x 2,4 cm do 22 cm x 37 cm i grubości od 0,2 cm do 2,5 cm). Przed zapisaniem tabliczki najpierw ją liniowano za pomocą napiętego sznurka dla uzyskania równości wierszy i odpowiedniego układu kolumn pisma, błędy zamazywano spłaszczonym końcem rylca.
Naukowcom udało się ustalić że istniały trzy rodzaje rylców, każdy z nich stosowano do innego rodzaju znaków. Po zapisaniu tabliczki wypalano, stąd można spotkać różnorodne odcienie gliny, od jasnej czerwieni do głębokiej czerni. W przypadku gdy cały tekst nie mieścił się na jednej tabliczce oznaczano kolejność następnych poprzez powtarzanie ostatniego wiersza
Pisanie i czytanie pismem klinowym nie było łatwe dla starożytnych mieszkańców Mezopotamii. Nauczyciele pisma i skrybowie stanowili w Babilonii i Asyrii arystokratyczną klasę społeczną, potężniejszą niekiedy od dworzan i samego władcy. Umiejętność czytania i pisania była więc kluczem do władzy i bogactwa.
Bibliotekarze królewscy sporządzili katalog zbiorów uporządkowany wg treści i podzielony na działy. Znalazły się tu dzieła m.in. z zakresu filologii, astrologii i matematyki, nauk przyrodniczych, prawa i teologii. Odkryte tabliczki przyniosły informacje o niezwykłej sympatii króla Assurbanipala do "książek", polecił on swym urzędnikom odnajdywać i przynosić księgozbiory oraz pojedyncze teksty do biblioteki królewskiej. Napisano o nim: "Szukał on pilnymi oczyma mądrości w zapisanych tablicach, gdzie żaden król, którzy byli przed nim nie szukał był mądrości Nabu, boga napisów ..."
GRECJA Mitologia grecka głosi, że twórcami pisma były córki boga Apollina, inna wersja mówi o Hermesie, a jeszcze inna - być może częściowo prawdziwie - głosi iż pismo wynalazł Kadmos - mityczny założyciel Teb. Grecy przejęli pismo od Fenicjan ale uzupełnili je znakami, które odpowiadały dźwiękom wymawianym przez Greków. Były to samogłoski: A alpha, E epsilon, O omikron, Y ypsilon, a także I iota.
Pismo greckie dało początek większości pism na świecie: z odmiany zachodniej powstało pismo łacińskie, ze wschodniej zaś wywodzi się cyrylica. Język ten obowiązuje, w prawie nie zmienionej formie, do dziś.
Początkowo sposób zapisywania był nieco odmienny od współczesnego, mianowicie od prawej do lewej strony, następnie zmodyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu pisano już w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej Do najstarszych zabytków alfabetycznego pisma greckiego należy waza dipylońska
W V w. p.Chr. Grecy posiadali już alfabet składający się z dwudziestu czterech liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek). Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz pismo "małe" - minuskuła. Pismo greckie cechowała prostota, przewaga kreski pionowej i jednakowa wysokość liter oraz stosowanie form trójkątnych i okrągłych.
RZYM Pismo alfabetyczne zostało przejęte przez wiele kultur europejskich. Wśród nich szczególną rolę odegrali Etruskowie. Mimo, że Etruskowie pozostawili po sobie malowidła na ścianach grobowców, rzeźby oraz inskrypcje napisane znakami podobnymi do liter greckich ich kultura oraz język pozostał nadal nie zbadany.
Etruskowie panowali w Rzymie od VIII do końca IV w. p.Chr., wtedy to pobili ich Latynowie - władcy środkowej i północnej części półwyspu Apenińskiego. Późniejsi Rzymianie przystosowali niektóre litery alfabetu greckiego do dźwięków swojej mowy i tak powstało pismo łacińskie. Łacina była przez całe średniowiecze jedynym językiem w Europie Zachodniej posiadającym pismo, dlatego pisma narodowe powstawały poprzez przystosowywanie tego zapisu do dźwięków konkretnej mowy.
Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej Europie. Dziś używany jest na ogromnych obszarach kuli ziemskiej.
