Nederland weer in de race Hoe te vernieuwen

1. Nederland weer in de raceHoe te vernieuwen Jaap Koelewijn 20-11-2013

2. Frits Bolkestein • Onze enige grondstof in Nederland is hersens. Het belangrijkste wat je kunt doen is inzetten op onderwijs." • Frits Bolkestein, VN 11-2013

3. Agenda • Kennismaking • Hoe staat het met Nederland? • Wat zou er beter moeten? • Hoe dat te bereiken? • De valkuilen • Discussie

4. Kennismaking • Jaap Koelewijn, Studie VU Amsterdam; 1983 • Promotie over toezicht op het bankwezen; 1992 • Daarna gewerkt in de financiële sector en bij de toezichthouder AFM • Sinds 2000 geen grote knecht maar een kleine baas; 0,2 aanstelling Nyenrode • Primair aandacht voor financiële processen (beleggen; jaarrapportages) en het toezicht daarop en de bijbehorende verantwoording daarover

5. Zo slecht gaat het niet: • Corruptie: 1: Denemarken: 9,3 ; 7: Nederland 8.8 • Inkomen per hoofd: $42.900; 2e plaats eurozone • Werkloosheid: 7.0%; Europa (28) gemiddeld 11% • Gelukkigheid: 4 plaats, na IJsland, Noorwegen en Denemarken • Over de kwaliteit van zorg en onderwijs weid ik niet verder uit: internationaal gezien uitstekend • Meeste universiteiten staan hoog op de lijsten

6. Het verleden • Nederland heeft in een aantal opzichten een zeer succesvol beleid gevoerd: • Na 1982: beheersing loonkosten • Verbetering concurrentiepositie • Sterke groei export • Flexibilisering arbeidsmarkt • Lage werkloosheid • Gelijkmatige inkomensverdeling

7. Wassenaar 1982: Rente en lonen na 1973

8. Maar….. • Het model van matiging en nivellering heeft een aantal nadelen: • Het stimuleert niet tot het leveren van uitmuntende prestaties • Het leidt tot weinig echte vernieuwing • Daarnaast is Nederland een schuldenland geworden • Kwetsbaar voor de kredietcrisis • Groei consumptie door kredietverlening

9. Het bizarre: Nederland spaart heel veel, maar helaas op de verkeerde manier

10. Wie sparen er wel?

11. Stijging ratio schulden/BBP na 1980

13. Jonge gezinnen hebben een probleem

15. Bedrijven potten op…. • De bedrijven realiseren hoge besparingen (vooral de grote) maar investeren ondanks goede winstgevendheid minder

16. Kort samengevat • De afgelopen dertig jaar waren succesvol • De Nederlandse economie groeide sterk maar op een ‘domme’ manier • Overdreven matiging lonen • Oprekken van balansen door gezinnen • We sparen en lenen teveel • De dynamiek is uit de economie, te weinig gericht op hogere productiviteit en innovatie

17. Wat zouden we moeten doen? • Op de korte termijn • Minder nadruk op acuut bezuinigen; door inperking hypotheekrenteaftrek en verhoging AOW leeftijd daalt het structurele tekort • Overheid heeft claim van 350 miljard op de pensioenfondsen • Meer ruimte voor loondifferentiatie en loonstijgingen waar dat mogelijk is • Draagt ook bij aan betere productiviteit

18. In financieel opzicht • De resterende pijn in de financiële sector nemen: • Afwaarderen vastgoedportefeuilles en herfinancieren bankbalansen • Oplossingen voor de restschulden van gezinnen; meefinancieren of afboeken • Voor jonge huishoudens: inzetten pensioenpremies voor aflossen hypotheken • Bijdrage pensioenfondsen aan lange financiering van de banken invullen

19. Op de lange termijn • Beleid moet inspelen op structuurveranderingen • Door nieuwe technologie staan sectoren onder druk: reis, retail, media, vastgoed • Op termijn zijn er grote uitdagingen: zorgkosten, energietransitie, voedselvoorziening en milieu • In een globaliserende wereld winnen we de slag op vernieuwing in productmix en productiviteit • Niet met nog lagere lonen en nog meer export

20. Internet is jarig • Het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) in Amsterdam viert dat 25 jaar geleden Nederland als eerste land in Europa werd aangesloten op het internet. Systeembeheerder Piet Beertema ontving op 17 november 1988 per e-mail de mededeling dat het CWI, als eerste instelling buiten Amerika, officieel toegang kreeg tot NSFnet,

21. Op de lange termijn • Stelt u zich de wereld van 25 jaar geleden nog eens voor: • Geen internet, geen mobiele telefoon, iedereen studeerde in Nederland, werkzame jaren: 30 • Nu: levensverwachting 10 jaar toegenomen, razendsnelle vernieuwingen, minder zekerheid, meer risico’s • Onze dochters worden 95; ze werken van 25 tot ?? • Hoe dan ook, gedurende ons leven moeten we aanpassen

23. Is dat erg? • NassimTaleb; antifragiliteit • Nee, mislukkingen en aanpassingen maken ons sterker; • Het is goed om aan risico’s blootgesteld te staan, we leren ervan en we passen ons aan de nieuwe omstandigheden aan • In feite is dat wat echte ondernemers doen, dingen uitproberen, de mislukkingen achter zich laten en de successen benutten

24. Rapport WRR: de lerende economie • Kern van de analyse: Nederland heeft vijftig jaar groei achter zich: • Onze kinderen deden het bijna automatisch beter dan hun ouders • Alleen, we denken nu niet langer in termen van opwaarts potentieel, maar vooral aan het risico van mislukken • Duurzame welvaart blijft alleen mogelijk als we erin blijven slagen ons te vernieuwen

26. De klassieke reflexen • Als we Nederland ‘er boven op’ willen krijgen, dan gaan we bouwen • Het liefst grote projecten • Dat is leuk voor de bouwlobby, maar het is niet de oplossing waarom gevraagd wordt • Hoewel steeds kennisintensiever, is het een ongericht salvo van bestedingen

27. Waar komt verandering vandaan? • Slechts voor een deel uit grote, gecoördineerde, projecten • NatLab Philips, nieuwe medicijnen • Meeste innovaties komen tot stand binnen bedrijven of instellingen waar men ruimte heeft voor vernieuwing • Vaak in samenwerking met onderzoeksinstellingen • Gedeelde, gelijkgerichte onderzoeken • Er is tijd en ruimte voor onderzoek en fouten

28. Mijn eigen ervaring • Breng slimme en creatieve mensen bij elkaar • Geef ze ruimte om netwerken te onderhouden • Reken ze niet op maandbasis af • Geef vrijheid en stimuleer • Zorg voor kruisbestuiving • Het meestal om vele kleine stapjes

29. Rol van de overheid • Overheid moet faciliteren • Onderwijs, infrastructuur (goede leefomgeving en snelle procedures) • Overheid moet van één ding loskomen: • Alles controleren • Ambtenaren zijn geen ondernemers: ze worden afgerekend op fouten en hebben geen belang bij succes

30. De fatale staat • We moeten tegenslag accepteren • Dat doen we steeds minder, steeds meer protocollen en procedures • Steeds meer neiging tot schuld toerekenen • Risico’s moeten uitgesloten worden

31. Afronding • Nederland moet niet het succes uit het verleden kopiëren; het matigingsmiddel is uitgewerkt • De rommel van de kredietcrisis moet worden opgeveegd • Innoveren houdt in dat we voortdurend moeten leren; als mensen als organisaties • Ondernemen en mislukkingen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden • Als je geen risico aanvaardt, ben je gedoemd te verdwijnen