ETKİLİ İLETİŞİMDE PSİKOLOJİK ORTAMIN YERİ ve ÖNEMİ

1. T.C. ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ SINIF ÖĞRETMANLİĞİ A.B.D. ETKİLİ İLETİŞİMDE PSİKOLOJİK ORTAMIN YERİ ve ÖNEMİ SEMRA YILDIRIM 20070081 4-B

2. ETKİLİ İLETİŞİMDE PSİKOLOJİK ORTAMIN YERİ VE ÖNEMİ • Psikolojinin önemli konularından biri toplumu meydana getiren bireylerin birbirleri üzerine olan etkileridir. Buna kişilerarası ilişkiler denir. • İnsanlar birbirlerini nasıl görüyorlar? Karşımızdaki insanı kuşkulanacak, çekinilecek biri gibi mi, yoksa sevilecek, konuşulması ilginç olacak bir kişi mi görmekteyiz?

3. Ahmet, Mehmet’i algılarken, onun da aynı zamanda kendisini değerlendirerek algıladığını ve bu algılayışın sonuçlarının kendisini olumlu ya da olumsuz olarak etkileyebileceğini düşünür. Böylece Ahmet, Mehmet’in yanına biraz kaygılı ve ihtiyatlı olarak yaklaşır. • Mehmet de Ahmet’in davranışlarına göre değişen temkinli tepkilerde bulunur. Ahmet’in gülümsemesi ya da yukarıdan bakışı Mehmet’in değişik tepkilerde bulunmasına yol açar. Ahmet’in davranışları da buna göre değişir.

4. Başkalarını görüş ve kavrayışımız, onlara karşı tavır ve tutumumuzu çok etkiler. Karşımızdakini nasıl görürsek, ona göre davranırız. Başkalarını gerçekte olduğu gibi görmek zordur. Zira onları olduğu gibi görmemizi engelleyen birçok faktör vardır. Başkalarını tanımada görüşümüzü çarpıtan etmenlerden birisi psikolojik hazırlık durumudur. Bir insanı nasıl umuyorsak öyle buluruz.

5. Örnek: McKeachie, kitabında şöyle bir deneyimini anlatıyor: üniversite sınıflarından birine bir misafir konuşmacı, bir önce öğrencilere tanıtılırken kendisinin çok sıcakkanlı, nüktedan bir kimse olduğu söylenmiş; bir başka sınıfa da aynı konuşmacı, iyi bir bilim adamı olmakla birlikte soğuk tabiatlı ve kibirli bir kimse olarak tanıtılmıştır.

6. Aynı misafir profesör her iki sınıfa da aynı konuşma yaptığı sırada, samimi ve insancıl olarak tanıtıldığı sınıfta kendisine daha çok soru sorulmuş, konuşma daha tartışmalı geçmiş; kibirli ve soğuk tabiatlı olarak tanıtıldığı sınıfta ise kendisine daha az soru sorulmuş ve hemen hiçbir tartışmaya geçilmemiştir.

7. İnsanları oldukları gibi tanımamızı engelleyen başka bir faktör de onları mensup odluları gruba, hayatta oynadıkları rollere göre belli kategorilere sokarak algılamamızdır. Her kategori ile ilgili bilgilerimiz, psikolojik hazırlık durumumuz ve ön yargılarımız vardır. İşte bunlar o insanı olduğu gibi tanımamızı engeller, algılayışımızı çarpıtır.

8. Örnek: Pazarda ceketsiz, spor bir gömlekle alışveriş yapan birini görürüz. Normal olarak dikkat etmeyip geçecek iken, biri bize bu kişinin ünlü bir profesör olduğunu söyleyince ilgimiz artar; bu kişiyi algılayışımız ve ona karşı tutumumuz birden değişir.

9. İletişim Kanalları Arasında Bir Ahenk Vardır Güler yüzlü insanın sesi sıcak ve dokunuşu yumuşak olur. Güler yüzlü insanın sizi üzmeyen olumlu şeylerden bahsetmesini beklersiniz. Asık suratlı insanın sesi boğuk ve dokunuşu sert olur; konuştuğunda sizi üzen olumsuz şeylerden söz etmesini beklersiniz. Bebekler, henüz konuşmaları anlamadıkları dönemde bile yüz ifadesinden ve sesin tonundan sevilip sevilmediklerini hissederler.

10. Psikologlar, iletişim kanalları arasındaki ahengin bozulmasını, akıl hastalığının bir belirtisi olarak yorumlar. Güler yüzle bir insana hakaret eden bir insanın davranışı da normal değildir, asık suratla karşındakini ne kadar özlediğini ve sevdiğini söyleyen insanınki de!

11. İletişimin Psikolojik Engelleri Kaynağın verdiği mesaj, alıcı tarafından alınmak istenmediğinde, iletişim engellenir. Buna tıkanık iletişim denir. Tıkanık iletişimde mesajlar genellikle alıcısız kalır. Alıcı fiziksel olarak var olmasına rağmen, psikolojik olarak orda değildir. Eğer algılananlar kullanılmıyor ve geri bildirimde bulunulmuyorsa, böyle bir ortamda iletişim tıkanıktır. Geri bildirimi olamayan iletişim de bir tıkanık iletişimdir.

12. Etkin iletişimi engelleyen bir diğer insan ilişkileri faktörü de, kişilerin farklı duygusal yapılarıdır. Özellikle iş ortamında astlar, rasyonel ölçülerin gerektirdiği şekilde davranıyorlarmış gibi gözükseler de, bunlar arasında duygular, bazen akıl ve mantıktan önce gelir.Duygular, yalnızca mesajın aktarılmasını değil, dinlenmesini ve anlaşılmasını da etkiler.

13. Dikkat dağınıklığı, iletişim sürecinde önemli bir psikolojik engeldir. Dikkati dağınık olan biri, göndericinin mesajını anlamaz; çünkü hedef o sırada başka şeyler düşünmektedir. Mesajı duyar ancak algılayamaz. Kişisel amaçlar, hisler, değer yargıları ve alışkanlıklar bir yandan, mesajı oluşturan sembolleri formüle etmeyi etkilerken, bir yandan da, belirli kişilerden gelen mesajlara karşı olumsuz ve kayıtsız bir tutum takınmaya neden olabilirler. Alıcının göndericiye karşı tutumu, güveni ve inancı, göndericiden gelecek mesajları farklı şekilde değerlendirmesine neden olabilir. Göndericinin mesajı, alıcının kanaatlerine aykırı ise, bu tür bir mesaj tam olarak algılanamaz.

14. İLETİŞİM MATRİSİ ORTAM _ + _ Birey +

15. Korku Ortamı Matris'in 1 numaralı gözü, (-) (-) olarak işaretlenmiştir. Varoluşun beş boyutu içinde şunu ifade etmektedir: Ortam bireye, 'Sen kaale alınmaya değmezsin, sende bir bozukluk var, sen değersizsin, beceriksiz ve güvenilmezsin, sevilmeye layık değilsin gibi olumsuz mesajlar vermektedir ve birey de kendini zaten böyle görmektedir.

16. Örnek: İş ortamında yönetici asık suratla ve insanlara değer vermeden bağırarak emirler vermekte, hakaret etmektedir; ama o ortamda çalışanlar bundan hiç rahatsız olmamakta, 'Yöneticimiz bize hayvan muamelesi yapmakta haklı; çünkü bize insan muamelesi yaparsa biz hemen şımarırız ve işi gevşetmeye başlarız,' diye düşünmektedir. Yönetici çalışanları çalışanlar da kendilerini değerli görmemektedir. Matris'in bu gözündeki duygusal zeminde sürekli korku vardır.

17. İlişkiye korku ve kaygıları taşıyınca Sullivan der ki; iletişimin % 90’ı iletmemem üstüne tasarlanmıştır. Bunun sebebi de hem mesajı ileten, hem de alan tarafından yaşanan kaygılardır ve bu da iletişimi bozar. Sadece konuşmak iletişim değildir. Etkin olarak bağlantı kurabilmenin en büyük düşmanı kaygılardır.

18. Hayal Kırıklığı Ortamı Matris'in 2 numaralı gözü, (-)(+) olarak işaretlenmiştir. Bu göz, kendilerini insan muamelesine layık görmeyen insanlara, insanca davranılan bir ortamı temsil etmektedir. Kendilerini insan muamelesine layık görmeyen bu insanlara insan muamelesi yapılınca acaba bu kişiler memnun olacaklar mı?

19. İyi muamelenin zayıflıktan kaynaklandığına inanırlar ve kendilerine iyi muamele eden yöneticiyi aciz ve yeteneksiz görerek ona saygı duymazlar. İşi aksatmaya başlarlar; işe geç gelirler. Zamanla işin kalitesi düşer. Çalışan, böyle bir yöneticiye baktığında, 'Böyle yönetici mi olur? Kim bu adamı yönetici yapmış? Bu şirkete yazık oluyor,' diye düşünür. Onların gözünde, at binicisine göre kişner. Kendileri at, yönetici binicidir.

20. Yönetici iyi binici olmadığı için, atlar kişnememektedir ve bu nedenle verim, üretim, işin kalitesi ve hizmet düşmektedir. Yönetici de hayal kırıklığı içindedir. Çünkü çalışanlara iyi muamele edince, onların daha şevkle ve istekle işe sarılacaklarını beklemiştir ve bunun tam tersini görünce hayal kırıklığına uğramıştır. Her iki taraf da hayal kırıklığı içindedir.

21. Öfke Ortamı İletişim Matrisi'nin 3 numaralı gözü, kendiyle barışık, benlik bilinci olumlu, varoluşun beş boyutunda ( + ) ile gösterilmiş kişilerin (-) ile gösterilen kötü muameleye maruz kaldıkları ortamı ifade etmektedir. Böyle bir iş ortamında yönetici, asık suratıyla, hakaret eden bir tavır içinde, sağa sola emirler yağdırır ve bu, çalışanın çok gücüne gider. Çalışan, 'Ben bu muameleye layık değilim; mevkice daha yüksek olması, ona, başka bir insana hakaret etme hakkı vermez,' diye düşünür ve içten içe kızar. 'Mevki sahibi olmuşsun, ama insan olamamışsın!' diye düşünerek yöneticisine saygı duymaz.

22. Yönetici ise, insanlara güler yüz gösterdiği takdirde başına geleceklerden korkmaktadır. Çalışan insanların ters tavırlar içinde olmalarına öfkelenir ve 'Bunlar kendilerini ne sanıyorlar? Kafam kızarsa hepsini kapının önüne koyarım! İşleri olduğuna şükredeceklerine, homur homur homurdanıyorlar,' algılaması içine girer. Her iki taraf da öfkelidir.

23. Huzur Ortamı İletişim Matrisi'nin 4 numaralı gözü, hem bireyin hem de ortamın olumluda buluştuğu yeri belirtmektedir. Burada birey kendini, varoluşun beş boyutunda ( + ) ile belirtilen olumlu bir öz benlik değeri içinde görmekte ve ortamdaki diğer kişiler tarafından da ( + ) olarak, yani olumlu algılanmaktadır.

24. Böyle bir iş ortamında yöneten çalışana, 'Sen varsın, doğalsın, değerlisin, güçlü ve güvenilirsin, sevilmeye layıksın,' mesajını verir.Çalışan bu mesajı içtenlikle kabul eder, çünkü gerçekten kendisinin, 'var olduğuna, doğal, değerli, güçlü ve güvenilir, sevilmeye layık olduğuna' inanır. Aynı zamanda yöneticisini de kendisi gibi değerli görür. Her iki taraf da hiçbir zorlama olmadan birbirine doğal olarak saygılı ve yardımcıdır. Herkes birbirinin hizmetindedir. Bu ortamda en belirgin duygu huzurdur.

25. Korku ve Huzur Ortamının Karşılaştırılması Korku ortamı ve huzur ortamı iki farklı ortam olmakla birlikte iki farklı dünya görüşünü yansıtmaktadır. Korku ortamı, kişilerin gücünü esas alarak, güçlünün güçsüzü korkuttuğu, ezdiği bir yaşam tarzı oluşturur. Huzur ortamında ise gerçeğe saygı, hakkaniyet, kişiselbütünlük, hizmet ve sevgi gibi insan ilişkilerine yön veren temel değerler vardır; herkesin bu değerlere uyduğu bir yaşam tarzı hâkimdir.

26. Bu duruma şöyle bir örnek verilebilir: Beş yaşındaki bir çocuğa diş fırçalamasını ona iki şekilde öğretebiliriz: • Çocuğun fenomenolojik dünyasını hiç hesaba katmadan, onu korkutarak, • Çocukla, onun fenomenolojik dünyasını hesaba katan bir iletişim kurarak.

27. Korkutarak, çocuğun fenomen dünyasına, söyleneni anlayıp anlamadığına hiç önem vermeden onun ‘korkusuna konuşmak’, çocuğun gelişmesini önler. Buna karşılık çocuğun insanlığına saygı duyup onun fenomen ve anlam dünyasına, aklına önem vererek ‘algısına konuşmak’, çocuğun gelişmesini sağlar.

28. PSİKOLOJİK ORTAM VE ÖNEMİ Çevremizdeki insanlarla kurduğumuz ilişkiler içinde genellikle şu üç tutumla karşılaşırız : 1) Kabullenme: Kişinin ilişki içinde kendini tanımlayış biçiminin kabul edilmesini ifade eder. Örneğin, "Dün akşamı çok yorucu geçirmişe benziyorsunuz" mesajını kabul eden birinin evet ya da hayır diyerek söze başlayıp o akşamla ilgili yaşadıklarını bizimle paylaşmasını bekleriz. Bu tepki şunu ifade eder: "Evet dün akşam neler yaşadığımı sizinle paylaşabilecek kadar sizi kendime yakın hissediyorum".

29. 2) Reddetme: Karşılıklı etkileşim içinde bulunan kişilerin birbirlerinin benlik tanımını reddetmesini ifade eder. Örneğin : "Dün akşamı çok yorucu geçirmişe benziyorsunuz“ mesajına karşılık hiç konuyla ilgisi olmayan bir yanıt veriliyorsa o zaman ilişki içindeki benlik tanımımız kabul edilmedi demektir. Bu şu anlama gelir; "akşamları yaşadıklarımı sizinle paylaşacak kadar bana yakın değilsiniz".

30. 3) Umursamama: Yukarıda belirttiğimiz kabullenme ve reddetme, kişinin o an içinde kurmaya çalıştığı ilişkinin benimsenip benimsenmediğine işaret eder. Umursamama, kişinin kendinin önemsenmediğini, değersiz olduğunu, yok olduğunu belirtir. Watzlawick ve arkadaşları, umursamamanın ilişki içinde en sağlıksız psikolojik durumu yarattığını öne sürerler.

31. "Bir insana dünyanın en dayanılmaz işkencesini yapmak isterseniz, onu umursamamanın baskın olduğu sosyal bir ortama koyun" önerisinde bulunurlar. Çünkü en acı ve ızdırap verici bedensel işkence bile, umursamamaya yeğlenir. Bedensel işkenceyi yapan, işkence yaptığı kişinin varlığını kabul etmiş olmaktadır.

32. Watzlawick, Beavin, Jackson, toplum içinde insan ilişkilerinin çoğunlukla "kabullenme", "reddetme" ve "umursamama" türünden olabileceğini, sağlıklı bir toplum yaşamı sürdürmek için ağırlığın "kabullenme" yönünde olması gerektiğini ifade ederler. Toplumdaki ilişkiler genellikle "reddetme" yönündeyse, o toplumda cinayetler, kavgalar, sürtüşmeler çoğalır; genellikle "umursamama" nın ağır bastığı toplumlarda ise akıl hastalıklarında bir artma olur.

33. Bu konuya şöyle bir örnek verebiliriz: Hakkı Bey bir bankanın şube müdürüdür. Sekreteri Nazan Hanım, Pazartesi sabahı Hakkı Bey'le, Pazar akşamı gösterilen bir TV programı hakkında konuşmak ister: Nazan Hanım: "Dün akşam TV'deki Doğu Anadolu dizisini seyrettiniz mi?"Bu noktada ilişkiye bakalım; Nazan Hanım, ilişki düzeyinde "kendimi, sizinle TV'de neyi seyrettiğinizi konuşabilecek kadar yakın bir ilişki içinde görüyorum," diyor. Hakkı Bey, Nazan Hanım'ın ilişki içinde kendini bu şekilde tanımlamasına üç biçimde tepkide bulunabilir:

34. (1) Nazan Hanım'ın tanımını kabul edebilir, (2) Nazan Hanım'ın tanımını reddedebilir, ya da (3) Nazan Hanım'ı umursamayabilir. Bu seçeneklerin her biri Hakkı Bey'le Nazan Hanım arasında birbirinden farklı ilişki türlerine işaret eder. Her bir seçeneği ayrı ayrı ele alalım.