SJEDINJENE AMERIČKE DRŽAVE

1. SJEDINJENE AMERIČKE DRŽAVE POLITIČKI SISTEM SAD

2. Znači period od 1605. do 1775. godine, možemo označiti kao kolonijalni period u političkoj historiji SAD. Ostvarena je puna dominacija anglosaksonskog elementa, ne samo u oblasti ekonomije, već i u kulturi, običajima itd. SAD su u historijskom pregledu nastale ujedinjavanjem trinaest kolonija. Te kolonije su na američkim prostorima ostvarili radikalniji evropski doseljenici početkom 17. i u toku prve polovine 18. stoljeća. (prva 1607., a posljednja 1732.). Na čelu izvršne vlasti su stajali kolonijalni guverneri koje je imenovala bitanska kruna. Oni su štitili njene interese i predstavljali su glavne rivale zakonodavnim organima. U tom smislu je održan prvi kontinentalni kongres 1774. godine na kojem su učestovali svi predstavnici kolonija koji je rezultirao potrebnim oblikom međusobne saradnje kolonija, čime se već tada udaraju temelji političkog uređenja SAD. Na tom kongresu se donose relevantne historijske odluke. Kao prva jeste potreba vođenja odlučne borbe protiv engleskog konolizatora. Međutim, Drugi kongres donosi odluku o raskidu veze sa Engleskom i donosi čuvenu Deklaraciju nezavisnosti 4. jula 1776. godine

3. Deklaracija je donesena u periodu naglašenih političkih borbi i sukoba s osnovnim ciljem da se pokidaju svi oblici dotadašnjih političko-ekonomskih i drugih veza sa Velikom Britanijom. Deklaracijom se 13 država proglašava nezavisnim, donosi se odluka o stvaranju konfederacije, usvajanjem Povelje ili članova konfederacije i stalne unije 1777. godine. Tako da su sporovi i ubjeđenja trajali sve do 1791. godine, kada je i trinaesta država potvrdila Ustav iz 1787. godine, prema kojem su SAD iz konfederacije pretvorene u federaciju. Politički sistem SAD, kao jedan od modela - uzora temelji se na Ustavu koji je donesen 1787. godine i danas predstavlja osnovu i okvir političke vlasti. Radi se o najstarijem važećem i jednom od najkraćih Ustava na svijetu. On spada u red kratkih i čvrstih Ustava (sastoji se od sedam članova i 26 ustavnih amandmana). Po obliku državnog uređenja SAD su najstarija federacija na svijetu sastavljena od 50 država - federalnih jedinica i distrikta Kolumbije u kome se nalazi glavni grad Vašington.

4. Američki Kongres čine dva doma. Predstavnički dom i Senat. Ukupan broj članova - poslanika u Predstavničkom domu je 435, dok Senat broji 100 članova. Članovi Predstavničkog doma se biraju na period od dvije godine, na općim i neposrednim izborima građana po izbornim jedinicama. Kandidati za članove Predstavničkog doma trebaju imati najmanje 25 godina, moraju biti državljani SAD najmanje sedam godina, kao i da imaju mjesto prebivališta u izbornoj jedinici u kojoj se kandidiraju za kongresmena. Za Senat se biraju kandidati općim izborima, ali na period od šest godina. Međutim, jedna trećina se obnavlja, odnosno bira svake druge godine. U Predstavničkom domu djeluju 22 stalna odbora odgovorna za zakonodavno područje, dok u Senatu ima 16 stalnih odbora koji vode raspravu i prihvataju zakone shodno principu podjele vlasti.

5. Predsjednik se bira na četiri godine sa mogućnošću ponovnog izbora. On je šef države, šef izvršne vlasti, vrhovni komadant oružanih snaga, predsjednik savjeta za nacionalnu sigurnost i najznačajnija osoba kada je u pitanju oblikovanje i vođenje vanjske politike SAD. Predsjednik SAD ne može snositi odgovornost pred Kongresom. Nosilac sudske vlasti je Vrhovni sud koji na osnovu svojih kompetencija, mjesta i položaja, kao i odnosa prema zakonodavnoj i izvršnoj vlasti, održava ravnotežu moći koja je Ustavom regulisana i garantovana. Jedna od najznačajnih funkcija ovog Suda je tumačenje Ustava i njegovih odredbi. Treba istaći da je američki sistem prvi na svijetu uveo ocjenu ustavnosti zakona. Međutim, sami sastav i jurisdikciju sudstva kontroliše Kongres. Predsjednik SAD vrši imenovanje i postavljanje sudaca na pomenute položaje, ali uz saglasnost Senata.

7. SISTEM NACIONALNE SIGURNOSTI NASTANAK I RAZVOJ SISTEMA NACIONALNE SIGURNOSTI

8. Na prvom mjestu trebamo naznačiti udaljenost od drugih kontinenata, veliko prostorno područje, sa izuzetnim prirodnim bogatstvom i rezervama. Tako je politički i ekonomski sistem kroz historijski razvoj prolazio kroz više faza i kriza, što se neminovno odražavalo na tempo i organizacione oblike uspostavljanja sigurnosnih mehanizama. Tako da je "Monroova doktrina" duži vremenski period bila prisutna u oblikovanju posebno vanjskopolitičke globalne strategije. Zapravo radilo se o tezi političkog izolacionizma. Politika izolacionizma je duži vremenski period imala ključni utjecaj u oblikovanju i provođenju globalnog koncepta strategije, kako na unutarpolitičkom tako i na vanjskopolitičkom planu. Posmatrano sa vojnopolitičkog i sigurnosnog stajališta, ozbiljnu prijetnju SAD su predstavljale dvije naglašene krize i to: građanski rat koji je bio veoma krvav i težak i trajao je od 1861. do 1865. Svakako trebamo spomenuti i dva sukoba sa Meksikom (1846. i 1848.) i rat sa Španijom 1890. godine. Dakle, sa izuzetkom navedenih sukoba i kriza, možemo naznačiti da su u periodu 19. i početkom 20. stoljeća SAD imale stabilne sigurnosne prilike, što se svakako povoljno odrazilo na razvoj i oblikovanje sigurnosnih mehanizama. Naime, prema američkim autorima vremensko razdoblje od 1815. do 1917. se može smatrati razdobljem poželjne nacionalne sigurnosti.

9. OBAVJEŠTAJNO-SIGURNOSNI SISTEM Obavještajno-sigurnosni sistem SAD je za razliku od drugih država veoma mlada organizacija. Stoga je u pogledu nastanka i razvoja ne možemo upoređivati sa rano uspostavljenim i veoma profesionalnim i iskusnim obavještajnim službama pojedinih zapadnoevropskih zemalja (Francuska, Engeska, Njemačka itd.). Prema pojedinim izvorima geneza špijunske aktivnosti se veže za period 1776. godine, kada su na prostoru SAD otpočeli sukobi između engleskih doseljenika i otcjepljenih američkih kolonista. U tom periodu Artur Li, britanski građanin koji je također došao na ta područja je osnovao "Odbor za ratnu prepisku" i izradio prvu američku šifru, koju su koristili najprije Englezi, a kasnije i Amerikanci. To je doprinjelo i razvoju kriptologije. Kao začetnik organiziranog oblika obavještajnog rada u SAD, navodi se "Nacionalna detektivska agencija" koju je 1850. godine Alan Pinkerton registrovao u Čikagu. Agencija je krajem prošlog stoljeća prerasla u službu sigurnosti sindikata. Jedan od njenih članova Džejms Mekparlin je otvorio vlastitu detektivsku agenciju s prvenstvenim zadatkom borbe protiv organiziranog kriminala i terorizma.

10. Organizacioni tvorac na uspostavljanju obavještajne službe u SAD je bio general-major Vilijam Džej Donovan (Wiliam J. Donovan). On je predsjedniku SAD predložio osnivanje američke obavještajne službe. U julu mjesecu 1941. godine osnovana je obavještajna služba pod nazivom Ured za koordinaciju obavještajnih aktivnosti, na čijem se čelu upravo nalazio njen predlagač Donovan. Na tragu tih opredjeljenja u prvoj polovini 1942. godine formiran je Ured za strategijska istraživanja (OSS). Međutim, u cilju koordinacije svih novoformiranih obavještajnih faktora na inicijativu predsjednika Ruzvelta početkom 1942. godine uspostavljen je Zajednički obavještajni komitet. On je formiran kao organ zajedničkog odbora načelnika generalštabova. U ovom Komitetu su bili predstavnici obavještajnih službi svih rodova vojske (mornarica, vazduhoplovstvo i kopnena vojska), zatim Ured za strategijsko istraživanje (OSS),službe Državnog sekretarijata vanjskih poslova kao i vanjskoekonomska uprava. Komitet je imao svoje podkomitete radi efikasnijeg izvršavanja poslova i zadataka.

11. Jedino se može izdvojiti Ured strategijskih službi (OSS) koji je saglasno svojoj organizacijskoj strukturi i ovlašćenjima preduzimao kombinovane istraživačke aktivnosti sa širokom lepezom obavještajnog prodora, počevši od špijunaže pa sve do izvođenja specijalnih operacija u inostranstvu. Tako da je kao strateško obavještajna služba ispunio očekivanja pa je rasformiran u drugoj polovini 1945. godine.

12. OBAVJEŠTAJNI SISTEM SAD U SAVREMENIM USLOVIMA(OBAVJEŠTAJNA ZAJEDNICA) SAD sa stabilnim političkim i ustavno-pravnim poretkom, visoko dostignutim naučno-tehnološkim razvojem, organiziranim sistemom sigurnosti, sa kadrovima naučno-stručnog i operativno-profesionalnog karaktera, sa tehničkom opremljenošću i uvježbanošću, a da bi kao vodeća globalna sila u svijetu uspješno štitila svoje nacionalne vitalne interese, oblikovale su takav obavještajni sistem, koji će prema njihovim kreatorima biti sposoban i efikasan da prati i odgovori svim potrebama i zahtjevima političkog vodstva te države. Polazeći od toga, kao i od značaja, uloge i mogućnosti obavještajnog faktora, u sklopu radikalne reorganizacije cjelokupne državne uprave SAD, pristupilo se i pripremama za stvarenje centralne obavještajne službe. Dana 12.03.1947. godine, na prijedlog američkog predsjednika Trumana (Truman), Kongres je donio Zakon o nacionalnoj sigurnosti.

13. Ovim Zakonom je uspostavljena i današnja Centralna obavještajna agencija SAD - (CIA) kao i Savjet za nacionalnu sigurnost, s osnovnim ciljem da predsjedniku SAD daje potrebne savjete koji impliciraju sigurnosna pitanja iz oblasti vanjske i unutrašnje politike, kao i pitanja koja tretiraju vojnu problematiku, te usmjeravanje i koordinaciju obavještajnih institucija. Zakonom je posebno naglašena potreba koordinacije i saradnje između svih odbrambeno-sigurnosnih struktura i agencija, čiji se organi i službe bave ovom problematikom. Pažljiva analiza nedvojbeno ukazuje da je i obavještajni sistem SAD doživljavao ciklične organizacijske i druge promjene, pošto postojeći model međusobnih unutrašnjih podsistema nije mogao odgovoriti zahtjevima tadašnjeg vremena i prisutnim problemima koji su utjecali na sveukupnu sigurnost SAD i njene vitalne interese. Zato je obavještajni sistem (obavještajna zajednica) dobio respektivno mjesto u sistemu državne uprave. Obavještajni sistem (obavještajna zajednica) SAD danas čini 15 organizacija koje poslove i zadatke izvršavaju u okviru svojih zakonom datih ovlašćenja. Radi se o veoma složenom, specifičnom, razgranatom, kompleksnom, ali se može slobodno kazati i dosta komplikovanom sistemu, kojeg čine subjekti, koji su oblikovani kao agencije, odbori i uredi, ali sa različitim obimom i vrstom nadležnosti, zbog čega i nemaju istu relevanciju u uspostavljenoj organizacijskoj strukturi.

14. Obavještajni sistem - obavještajnu zajednicu čine slijedeće institucije: CIA – CENTRALNA OBAVJEŠTAJNA AGENCIJA AGENCIJA ZA NACIONALNU SIGURNOST ODBRAMBENA OBAVJEŠTAJNA AGENCIJA MINISTARSTVA ODBRANE OBAVJEŠTAJNA SLUŽBA ARMIJE OBAVJEŠTAJNA SLUŽBA VOJNE MORNARICE OBAVJEŠTAJNA SLUŽBA AVIJACIJE OBAVJEŠTAJNA SLUŽBA MARINSKOG KORPUSA NACIONALNA AGENCIJA ZA SNIMANJE I KARTOGRAFIJU NACIONALNI URED ZA IZVIĐANJE FEDERALNI ISTRAŽNI BIRO (FBI) OBAVJEŠTAJNI URED U MINISTARSTVU FINANSIJA URED ZA OBAVJEŠTAJNU DJELATNOST I ISTRAŽIVANJE U STEJT DEPARTMENTU OBAVJEŠTAJNI ELEMENTI U MINISTARSTVU ENERGETIKE OBAVJEŠTAJNA KOMPONENTA U MINISTARSTVU TRGOVINE UPRAVA ZA BORBU PROTIV NARKOTIKA.

17. Kao što vidimo obavještajni sistem - (obavještajna zajednica) je koncipiran tako da može uspješno funkcionirati u svim segmentima kako bi pružio potrebnu obavještajnu potporu u ostvarenju i zaštiti vitalnih, te važnih nacionalnih, humanitarnih i drugih interesa, predviđenih nacionalno-sigurnosnom strategijom za 21. stoljeće. Oni se zasnivaju na tri fundamentalna cilja: jačanje sigurnosti, unapređenje ekonomskog prosperiteta i promoviranje demokratije. Zakonom su decidno određene nadležnosti i odgovornosti obavještajnih agencija, kao i ustrojstvo sa naglašenim kooperativnim i usklađenim djelovanjem, kako bi jedna takva federalna institucionalna struktura koja usmjerava cjelokupnu obavještajnu aktivnost ispunila potrebe vlade na jedan efikasan, pravovremen i operativno-pouzdan način.

18. SAVJET (VIJEĆE) ZA NACIONALNU SIGURNOST(NATIONAL SECURITY COUNCIL) Ipak, za njega se može kazati da predstavlja najvišu institucionalnu izvršnu piramidalnu instancu državne vlasti, čiji su pored navedenih, fundamentalni zadaci da na temelju sadržajne analize i relevantnih procjena i svih mogućih rizika oblikuje adekvatnu i konzistentnu, nacionalno-sigurnosnu politiku i strategiju njenog optimalnog ostvarenja. Savjet za nacionalnu sigurnost čine njegovi stalni članovi i to: predsjednik SAD, potpredsjednik, ministar vanjskih poslova i ministar odbrane. Sjednicama prisustvuje i direktor Centralne obavještajne agencije (DCI) i njegov zamjenik, direktor odbrambene obavještajne agencije (DIA) i direktor FBI i drugi, zavisno od razmatrane problematike. S obzirom na svoj sastav, Savjet za nacionalnu sigurnost u suštini predstavlja vojnopolitičko i odbrambeno-sigurnosno, te obavještajno i kontraobavještajno tijelo koje ima ključnu ulogu za sveukupnu nacionalnu sigurnost SAD, kako na unutrašnjem, tako i na vanjskopolitičkom planu.

20. OSTALA RADNA TIJELA KOJA PRUŽAJU POMOĆ PREDSJEDNIKU SAD U VOĐENJU NACIONALNO-SIGURNOSNE POLITIKE I STRATEGIJE

21. SAVJETODAVNI ODBOR PREDSJEDNIKA ZA OBAVJEŠTAJNU AKTIVNOST U INOSTRANSTVU(PRESIDENTS FOREIGN INTELLIGENCE ADVISORY BOARD - PFIAB) Njega čine eminentni i ugledni stručnjaci, dugog političko-profesionalnog iskustva, ali koji nisu članovi izvršne, niti drugih oblasti zakonodavne vlasti. Iz tih razloga je to nevladino tijelo, koje direktno i po svom vlastitom nahođenju imenuje predsjednik države, s osnovnom funkcijom da pruža pomoć, odnosno relevantne "savjete o budućim trendovima obavještajne djelatnosti". Odbor je formiran 1956. godine. Radi se o nestalnom tijelu u okviru predsjednikovog ureda. Pored toga, on prati organizacijsku, kadrovsku, a posebno rukovodnu strukturu, kako ona upravlja vladinim obavještajnim agencijama.

22. NADZORNI ODBOR ZA OBAVJEŠTAJNU DJELATNOST(INTELLIGENCE OVERSIGHT BOARD - IOB) Nadzorni odbor je također nestranačko i nevladino tijelo. Ustanovljeno je predsjedničkim ukazom 1976. godine i čine ga tri člana koje direktno imenuje predsjednik i za svoj rad su isključivo njemu odgovorni. Kako bi se odvijala potrebna koordinacija i međusobna informiranost onaj član koji predsjedava ovim odborom je ujedno i član PFIAB-a. Zadatak ovog odbora jeste da "prate i izvještavaju o svakoj obavještajnoj aktivnosti koja je upitna sa stajališta zakonitosti i ustavnosti". (J. Ranelagh, 1987., str. 746.).

23. URED ZA UPRAVLJANJE I PRORAČUN(OFFICE OF MANAGEMENT AND BUDGET - OMB) Ured za upravljanje je služba Bijele kuće koji je zadužen da ostvaruje strogu kontrolu i nadzor sredstava finansiranja svih vladinih agencija, što važi i za obavještajnu zajednicu. Direktor centralne obavještajne zajednice je odgovoran za predlaganje usklađenog budžeta za obavještajnu zajednicu u čijem predlaganju prethodno učestvuju svi šefovi vladinih obavještajnih agencija. Poseban se značaj daje planiranju, usmjeravanju i nadzoru utroška sredstava koja su namijenjena za izvođenje specijalnih operacija. Ne samo da je Ured za upravljanje i proračun (OMB) zadužen za ostvarenje kontrole i nadzora oko utroška novčanih i drugih sredstava, nego je skupa sa Kongresnim budžetskim Uredom (CBO) (Kongresni budžetski Ured - CBO je tijelo čiji je zadatak da prikuplja informacije i analize koje se tiču fiskalnih pitanja, te na osnovu Akta primjene budžeta CBO uzima učešće u nizu podkomiteta za odvajanje sredstava) dobio ovlašćenje da ulazi u detalje donošenja odluka o troškovima. Posebna procedura je izdvajanje sredstava za obavještajne tajne aktivnosti u inostranstvu. I u ovom dijelu trebamo ukazati na moć predsjednika SAD, koji po Ustavu ima široka ovlaštenja kada je u pitanju proces planiranja i odvajanja sredstava za nacionalnu sigurnost. S toga nije čudo, što su prećutno odobravana sredstva koje je shodno svojim vlastitim stavovima predsjednik SAD izdvajao za finansiranje stranih lidera ili vlada, kako bi se i na taj način zaštitili vitalni interesi van granica SAD.

24. DIREKTOR CENTRALNE OBAVJEŠTAJNE AGENCIJE(DIRECTOR OF CENTRAL INTELLIGENCE - DCI) U skladu sa Zakonom o nacionalnoj sigurnosti iz 1947. godine i kasnijim Izvršnim Uredbama i Zakonu o obavještajnoj zajednici donesenim 1986. godine, Direktor centralne obavještajne agencije je glavni savjetnik predsjednika SAD i Savjeta za nacionalnu sigurnost za vanjsko-nacionalna pitanja obavještajnog karaktera, koja se odnose na nacionalnu sigurnost. Pri tome je bitno istaknuti da je direktor CIA rukovodilac i cjelokupnog obavještajnog sistema SAD, kao Direktor centralne obavještajne službe (DCO). Njegova najbitnija ovlašćenja su: Direktor je odgovoran da, pored predsjedniku SAD, obezbjeđuje obavještajne podatke i informacije ostalim nosiocima izvršne i Zakonodavne vlasti, odnosno njihovim odborima i pododborima i na tim sastancima se pojavljuje kao rukovodilac CIA i čitave obavještajne zajednice. U tom kontekstu, je dužan da obezbjeđeni obavještajni podaci, informacije i analize o inostranim državama, nacionalno obavještajne procjene sa stanovišta ugroženosti vitalnih i drugih nacionalnih interesa, budu maksimalno precizni, objektivni i pravovremeno dostavljeni odgovarajućim korisnicima, lišeni bilo kakvih političkih konotacija ili pristranosti;

25. Podnosi godišnji izvještaj o sveukupnim aktivnostima obavještajne zajednice koji prevashodno obuhvaća onaj segment koji se odnosi na uporednu analizu planiranih i ostvarenih rezultata, odnosno da li su njena obavještajna istraživanja bila na visini zahtijeva koje su pred nju postavljali najviši državni organi, te izazova i prijetnji za nacionalnu sigurnost i vitalne interese SAD sa evidentnim propustima koji su utjecali na efikasnost obavještajnog rada. U izvještaju se posebno markiraju ona područja širom svijeta koja su opterećena mnogostrukim konfliktnim krizama, kako bi se blagovremeno skrenula pažnja Kongresa na prisutne opasnosti i tako nagovjestili povećanje sredstava u narednoj godini. Izvještaj se podnosi u isto vrijeme kada predsjednik SAD dostavlja prijedlog budžeta za narednu fiskalnu godinu prema sekciji 1105 31. Zakonika SAD-a;

26. Sa svojim zamjenikom priprema i usklađuje godišnji budžet za finansiranje verificiranih nacionalnih programa obavještajne djelatnosti u inostranstvu uz prethodnu konsultaciju sa elementima obavještajne zajednice. U tom smislu, pomoć za ovu oblast pruža Štab obavještajne oblasti - Intelligence community staff - ICS, koji daje savjete DCO u procesu razmatranja budžeta za naznačene aktivnosti, odnosno sadržajno se analiziraju svi aspekti prije konačnog predlaganja predsjedniku države, odnosno odgovarajućim kongresnim odborima i pododborima;

27. Ostvaruje nadzor i kontrolu aktivnosti obavještajnih službi SAD u inostranstvu, s posebnim težištem, na obezbjeđenje svih neophodnih i sigurnosno zaštićenih pretpostavki za sprovođenje specijalnih aktivnosti koje su u funkciji ostvarenja vanjskopolitičkih ciljeva. Kako se radi o specifičnom i izuzetno delikatnom području obavještajnog istraživanja, koji zbog samo jednog neopreznog taktičkog poteza može uzrokovati političke i druge posljedice, njegov rad, odnosno rukovođenje obavještajnom zajednicom treba se zasnivati na visoko naučno-stručnim, iskustveno-operativnim postulatima, te ostalim relevantnim spoznajama koje će obezbijediti jedinstveno funkcioniranje obavještajnog sistema-obavještajne zajednice i tako eliminisati eventualna preplitanja u konkretnom obavještajnom istraživanju između resornih službi;

28. Oblikuje filozofiju rukovođenja i organizacijsko-operativnu strategiju kojom se postavljaju okvirni i precizni principi rada sa unutar specifičnim aspektima obavještajnog djelovanja, vodeći strogo računa da se pomenute aktivnosti odvijaju u Zakonom dozvoljenim okvirima, pošto je odnos obavještajne zajednice i njenih elemenata i potrebnih struktura daleko kompleksniji i složeniji nego što je to prema drugim organima i institucijama izvršne vlasti;

29. Izrada, nadzor i distribucija nacionalnih obavještajnih podataka, specijalnih programa i analiza koje su relevantne sa stanovišta sveukupne zaštite nacionalno-sigurnosnih i drugih vitalnih interesa SAD. Prethodno se uz pomoć Nacionalnog obavještajnog savjeta (National Intelligence Council - NIC) i Nacionalnog odbora za obavještajnu aktivnost u inostranstvu (National Foreign Intelligence Board - NFIB) vodi potrebna rasprava prije nego što se donese konačna odluka, odnosno potvrda nacionalnih obavještajnih procjena, obavještajnih aktivnosti u inostranstvu, radi konačne verifikacije na Savjetu za nacionalnu sigurnost. Da bi se rasprave, analize, ocjene svih vrsta obavještajnih nacionalnih informacija, podataka, procjena, mogle odvijati jedinstvenom metodologijom, direktor je zadužen da obavještajna zajednica odredi zajedničke i precizne standarde u organizacijsko-rukovodnom, operativno-praktičnom, međusobno komunikacijskom, odnosno pravovremenoj cirkulaciji operativnih mišljenja i saznanja i pristup njima, kako bi se na odgovarajući način obezbijedila zaštita obavještajnih izvora i metoda od neovlaštenog objelodanjivanja, a na drugoj strani unaprijedile obavještajne procjene i prognoze, odnosno njihova upotrebna obavještajna vrijednost u konačnoj verifikaciji najviših državnih struktura;

30. S obzirom na njegovu ulogu i odgovornost za koordinaciju i usmjeravanje svih elemenata obavještajne zajednice, on je također dužan da odredi prioritete u cilju privremenog i preciznog prikupljanja, analize, te dostavljanje i upotrebu obavještajnih podataka i informacija, kako bi se adekvatno odgovorilo planiranim verificiranim zadacima, koji proizlaze iz nacionalno-sigurnosne politike koja se oblikuje i donosi na nivou najviših državnih struktura;

31. Direktor Centralne obavještajne službe je dužan da u skladu sa Zakonskim propisima, odnosno korištenjem taktičko-tehničkih i strategijsko-operativnih snaga, metoda i sredstava, sigurnosno zaštiti rad obavještajne zajednice od "otkrivanja sadašnjih ili ranijih službenika Centralne obavještajne organizacije ili lica i službenika, lica i organizacija koja su sada ili su ranije bili u njegovim odnosima sa organizacijom" (R. Milašinović, 1998., str. 132.). On posebno propisuje odgovarajuće sigurnosne mjere kada je u pitanju anganžman lica iz privatnog sektora, kako bi se efikasno zaštitili obavještajni izvori i metode i na taj način onemogućilo oticanje obavještajnih podataka i informacija;

32. U slučajevima kada se dođe do pouzdanih i provjernih podataka koji argumentovano upućuju na povredu sigurnosnih pravila u radu od strane pojedinaca, direktor preporučuje generalnom javnom tužiocu da se slučaj proslijedi Federalnom istražnom birou (FBI) radi daljnjeg preduzimanja potrebnih istražnih radnji i postupaka; Direktor nema nikakvih policijskih, sudskih, niti ima ovlaštenja da preduzima mjere i aktivnosti koje se odnose na unutrašnju sigurnost;

33. Zakonom o obavještajnoj zajednici iz 1996. godine je uspostavljen forum generalnih inspektora (Generalni inspektorat sačinjavaju: generalni inspektor Ministarstva odbrane, CIA, Ministarstvo vanjskih poslova, Ministarstvo finansija, pravde i energije, te generalni inspektor ostalih elemenata OZ-e bez obzira da li je položaj tog inspektora određen Zakonom, kao i ostali federalni zvaničnici ("Intelligence Community Act")) kome predsjedava direktor Centralne obavještajne službe. Zadatak Foruma je da obezbijedi potrebne i efikasne mehanizme za brzu razmjenu informacija između svih generalnih inspektora "čije nadležnosti i odgovornosti uključuju reviziju, inspekciju ili istrage vezane za programe i djelovanje elemenata obavještajne zajednice" (Inteligence Community Act), kako bi se obezbijedila međusobna informiranost i time pružila mogućnost inspektorima da svojim aktivnostima maksimalno doprinesu usklađenom djelovanju, obavještajnih vladinih agencija radi eliminisanja preplitanja tokom konkretizacije ranije planiranih obavještajnih prodora;

34. Generalnim inspektorima se takođe obezbjeđuje da ostvaruju potreban nadzor programa i djelovanja podsistema unutar obavještajne zajednice. Dakle, zadatak je da li se aktivnosti svih resornih službi odvijaju u skladu sa Zakonom. S tim u vezi, na zahtjev direktora Centralne obavještajne (DCO), sekretara i državnog tužioca, generalni inspektorat vrši inspekcijski nadzor ili istragu u vezi programa ili konkretnog obavještajnoj djelovanja o čemu Forum obavještava DCO i druge predstavnike obavještajne zajednice o ishodima revizije, inspekcije ili istraživanja programa, odnosno djelovanje elemenata unutar obavještajne zajednice;

35. Direktor obavještajne zajednice je odgovoran da prati aktivnost na izradi izvještaja o generalnom inspektoratu u obavještajnoj zajednici koji se podnosi odboru Kongresa za kontrolu rada obavještajnih službi;

36. Pored navedenih ovlašćenja, nadležnosti i odgovornosti, on je dužan da pruža potrebnu stručnu i ostalu pomoć drugim ministarstvima vlade SAD i agencijama koje su nadležne da se bave prikupljanjem obavještajnih podataka, zatim, utvrđuje program deklasifikacije, odnosno proglašava nepouzdanim obavještajne podatke, što je u skladu sa izvršnom Uredbom 11652. Direktora Centralne obavještajne službe uz savjet i pristanak Senata Kongresa postavlja predsjednik SAD.

37. NACIONALNO OBAVJEŠTAJNO VIJEĆE(NATIONAL INTELLIGENCE COUNCIL - NIC) Nacionalno obavještajno vijeće je uspostavljeno unutar obavještajne zajednice, koje je unutarorganizaciono uređeno od strane direktora Centralne obavještajne službe (DCO) i njegovog zamjenika. Njegov sastav čine veoma cijenjeni naučni i stručni i operativno-iskustveni kadrovi unutar obavještajne zajednice i drugi stručnjaci iz različitih oblasti, koji se angažuju van institucija obavještajnih službi. U tom kontekstu, se posebna pažnja poklanja da se u analizi i konačnoj izradi procjena, uključe eminentni nevladini stručnjaci sa akademija i drugih javnih ustanova, kako bi svojim naučno-metodološkim znanjem unaprijedili analitičke metode rada, a sve u cilju postizanja boljih rezultata u obavještajnom istraživanju.

38. CENTRALNA OBAVJEŠTAJNA AGENCIJA(CENTRAL INTELLIGENCE AGENCY - CIA) Centralna obavještajna agencija - CIA formirana je u skladu sa Zakonom o nacionalnoj sigurnosti. Političke i druge razloge za uspostavljanjem vladinih agencija za obavještajnu problematiku smo već jednim dijelom naznačili. Na osnovu tog Zakona, CIA je dobila veoma dominantnu i odgovornu ulogu u obavještajnom sistemu SAD. Dakle, direktor CIA-e je dobio najodgovorniju funkciju u obavještajnoj zajednici, s jasnim ciljem da se na optimalan način ostvari potrebna centralizacija sveukupnih obavještajnih aktivnosti u zemlji. Naznačenim Zakonom su Centralnoj obavještajnoj (informativnoj) agenciji date nadležnosti da obavještajne podatke i informacije prikuplja legalnim i tajnim putem, da vrši koordinaciju i procjenjuje pouzdanost i relevantnost informacija koje prikupljaju drugi organi i organizacije koje su također zadužene za pomenutu oblast, radi analize, zauzimanja stavova i konačnog donošenja relevantnih odluka koje se odnose na nacionalne i druge vitalne interese SAD.

39. Zakonom koji je donesen 1947. godine, su okvirno određena njena ovlašćenja, ali nedovoljno precizna, što je svakako otvaralo prostor za njeno organizaciono, funkcionalno, kadrovsko, materijalno-tehničko i drugo jačanje i postepeno izlaženje izvan Zakonom dopuštenih okvira, o čemu postoje brojni članci. Kada je u pitanju koordinirajuća uloga obavještajnih aktivnosti, a prema tekstu Zakona iz 1947. godine, mogli bismo ih svesti na slijedeće: da Savjetu za nacionalnu sigurnost daje potrebne savjete o obavještajnim aktivnostima vladinih odjela i agencija, a koji su u funkciji nacionalne sigurnosti; oblikuje i dostavlja Savjetu za nacionalnu sigurnost ključne preporuke na osnovu kojih se vrši koordinacija obavještajnih aktivnosti naznačenih institucija, a koje se odnose na nacionalnu sigurnost;

40. kao analitička služba koristeći se jedinstvenim metodološkim pristupom, obrađuje, sistematizira i na sadržajan način analizira podatke obavještajnog karaktera prikupljenih iz svih izvora koje u svom radu koriste elementi obavještajne zajednice, a odnose se na nacionalnu sigurnost, te višestruko ocjenjuje i provjerava njihovu obavještajnu pouzdanost i upotrebljivost, dovodeći ih u uzajamni odnos, nakon čega vrši potrebno sintetiziranje i kao takvi, odnosno objedinjeni, tačni, pouzdani, blagovremeni i obavještajno upotrebljivi u vidu informacije i analize dostavljaju se nadležnim vladinim organima i ustanovama, koristeći se zaštićenim organizacionim, tehničkim i komunikacijskim putevima;

41. imajući u vidu složenost međunarodne društvene zbilje, CIA je dobila obavezu da pruža adekvatnu pomoć u cilju razvijanja postojećih ostalih obavještajnih agencija, na način da pored svoje osnovne funkcije uspostavlja pomoćne službe preko kojih obavlja dodatne obavještajne djelatnosti od zajedničkog interesa, kako bi se odluke Savjeta za nacionalnu sigurnost operacionalizirale na što efikasniji način sa potrebnim stepenom centralizacije; da izvršava i druge dužnosti i funkcije koje se odnose na nacionalnu sigurnost, a koje odredi Savjet za nacionalnu sigurnost, ovisno od stanja i kretanja međunarodnih odnosa i svih protivrječnosti u raznim oblastima i područjima međunarodne zajednice;

42. Zakonom je precizirano da ona nema nikakvih policijskih ovlaštenja, niti se može baviti onim pitanjima i problemima koji se odnose na unutrašnju sigurnost SAD. Osim toga, nisu joj data ovlaštenja sudskog niti upravno-zakonskog karaktera. Bez obzira što je postala krovna obavještajna organizacija, CIA nije imala Zakonsko ovlašćenje da ukida resorne obavještajne službe, koje u okviru svojih ovlaštenja i nadležnosti prikupljaju i dostavljaju podatke obavještajnog karaktera iz onih područja saglasno njihovoj funkciji u obavještajnom sistemu. Centralna obavještajna agencija (CIA) u skladu sa ranije navedenim Zakonima i drugim propisima i direktivama izvršava slijedeće poslove i zadatke: U cilju pružanja podrške predsjedniku SAD, Vijeću nacionalne sigurnosti i drugim subjektima koji učestvuju u kreiranju i sprovođenju politike nacionalne sigurnosti, korištenjem integralne metode analizira i distribuira blagovremene, tačne i pouzdane podatke, prikupljene iz svih izvora obavještajnih elemenata o stranim državama, koji su objedinjeni u vidu analitičkih proizvoda, a koji su relevantni za nacionalnu sigurnost SAD. Podaci su političkog, ekonomskog, naučnog, vojnog, komunikacijskog, informacijskog i drugog karaktera;

43. U skladu sa direktivama Savjeta za nacionalnu sigurnost kreira program prikupljanja obavještajnih podataka i brine se o njegovom provođenju u operacionalizaciji potrebnih aktivnosti koji se odnosi na političke, ekonomske, geografske, informacijske, naučne, i druge informacije o stranim državama, koje su veoma značajne sa stanovišta oblikovanja globalne političke strategije i nacionalne sigurnosti;

44. Kao jedan od prioriteta je da u uslovima multidimenzionalnih izazova i kriza, koje predstavljaju najozbiljniju prijetnju nacionalnoj sigurnosti, a na osnovu obaveze koje proizlaze iz nacionalno-sigurnosne strategije, i novonastalih promjenjenih okolnosti, preko uspostavljenih multidisciplinarnih centara prikuplja obavještajne podatke s posebnim težištem na supertehnološka dostignuća (telekomunikacijska, informatička, svemirska), te transfer i njihovo krijumčarenje i korištenje u obavještajne svrhe. U tom kontekstu, posebna pažnja se poklanja prikupljanju podataka o oružju za masovno uništavanje (WMD) u cilju daljne neproliferacije, međunarodnom terorizmu, transnacionalnom organiziranom kriminalu, trgovini opojnim drogama, ekonomskom kriminalu, kao i podatke koji u ranijem periodu kao danas nisu imali utjecaj na nacionalnu sigurnost kao što su: ekološki i kompjuterski kriminalitet, nagli rast stanovništva, razne zarazne bolesti, trgovina oružjem, nekontrolisano useljavanje i sl.;

45. Sprovodi efikasne operativne programe kontraobavještajnog karaktera prema stranim obavještajnim službama van teritorije SAD, dok unutar države pomenute aktivnosti može sprovoditi u saradnji sa FBI, ali samo pod uslovom ako je odobrenje dao generalni javni tužilac;

46. U skladu sa uputama predsjednika SAD ili Savjeta za nacionalnu sigurnost, ne izlazeći izvan Zakonom dozvoljenih okvira, planira i sprovodi specijalne aktivnosti koje ujedno predstavljaju, najdelikatniju i najodgovorniju funkciju ove obavještajne organizacije, radi pružanja potpore u cilju ostvarenja vanjskopolitičkih nacionalnih ciljeva;

47. U skladu sa direktivama Vijeća nacionalne sigurnosti, direktor Centralne obavještajne agencije preduzima neophodne mjere koje su od zajedničkog interesa za obavještajnu zajednicu, odnosno unapređenja efikasnosti u njenom obavještajnom istraživanju. U tom cilju, putem svojih unutrašnjih organizacijskih jedinica prati radio stanice, televizijske programe i štampu, pribavlja i prevodi strane publikacije, vrši čitanje fotografija, prikuplja obavještajne podatke o stranim državljanima iz komparativnih izvora u SAD itd. Međutim, u novim i posve promijenjenim okolnostima, pored ovih tradicionalnih oblika prikupljanja obavještajnih podataka, sve više se pažnja poklanja savremenim oblicima obavještajnog rada, kao što su naučna, kompjuterska, ekonomska i drugi oblici špijunaže, što se danas smatra prioritetnim i dugoročnim zadacima savremenih obavještajnih službi, pa tako i obavještajne zajednice SAD.

48. Da bi obavještajna zajednica odgovorila širokoj lepezi svojih zadataka, prateći novonastala ubrzana supertehnološka i druga dostignuća, u nadležnosti je CIA-e da saglasno tome preduzima potrebne mjere na ugovaranju istraživanja sa privatnim kompanijama i institucijama radi izvođenja povjerljivih istraživanja, pružanja analitičkih ili razvojnih usluga, pružanje specijalizirane stručne pomoći, nabavka, održanje i transport komunikacija i obrada podataka, regrutovanje i obuka kadrova, pružanje personalnih finansijskih i medicinskih usluga, sklapanje stručnih aranžmana sa visokoškolskim institucijama, ali samo pod uslovom da je pokroviteljstvo poznato starješinama takvih akademskih institucija. Pored toga, CIA je zadužena za zaštitnu sigurnost informacija i osoblja kao i ostalih instalacija koje su u funkciji obavještajnog istraživanja, te izvršava provjeru podataka za kandidate koji su iskazali interes za rad u tim službama, kao i mjere sigurnosnog karaktera i za druga lica koja su u radnom odnosu.

49. OSNOVE UNUTRAŠNJE ORGANIZACIJE Dosadašnja dostupna naučna i stručna literatura, drugi materijali, nedovojbeno ukazuju na različita gledišta, kada je u pitanju unutrašnja organizacija Centralne obavještajne agencije. Unutrašnja organizacija Centralne obavještajne agencije predstavlja veoma složen, specifičan i raznorodan sistem sa nizom podsistema, koji saglasno usvojenim i verificiranim planovima obavještajnog istraživanja i razvojnim programskim ciljevima i funkcijama, izvršavaju poslove i zadatke koji su precizirani Zakonom o nacionalnoj sigurnosti, Zakonom o CIA, direktivama, te drugim propisima, koji se odnose na ovu oblast, a sve u cilju očuvanja i zaštite vitalnih nacionalnih i sigurnosnih interesa SAD, kako na unutrašnjem, tako i na vanjskopolitičkom planu. Stepen organiziranosti, odnosno povezanosti između elemenata opredjeljuje i stvarno funkcioniranje obavještajne službe. Dakle i organizacija svake obavještajne službe zahtijeva u kontinuitetu savremeniji pravac i tempo razvoja. U tom smislu, je možemo posmatrati kao sistem sa planiranim obavještajnim aktivnostima i kao sistem koji sebi postavlja ciljeve u skladu sa nacionalno-sigurnosnom politikom.

50. Strategija unutrašnjeg ustrojstva i razvoja Centralne obavještajne agencije temelji se prije svega na adekvatnom i preciznom, pouzdanom izboru pravaca i sadržaja obavještajne aktivnosti. Direktor Centralne obavještajne agencije (DCI) u svom Uredu ima zamjenika (DDCI) sa brojnim pratećim službama kao što su: Ured glavnog inspektora, štab za odnose sa javnošću, Ured generalnog savjetnika, Ured za kongresne poslove, štab za obavještajnu kontrolu naoružanja, štab za izvještavanje o agenciji, te izvršni direktor. Daljna unutarorganizacijska struktura je podijeljena na četiri direkcije - Direktorate za koje se može kazati da predstavljaju naučno-stručni, operativni i visokoprofesionalni dio obavještajne agencije, a to su: Direktorat za obavještajne poslove Direktorat za operacije Direktorat za nauku i tehnologiju Direktorat za administraciju.