Drzewo poznania dobra i zła

1. עץ הדעת טוב ורע Drzewo poznania dobra i zła

2. Łańcut, synagoga Zewnętrzna fasada budynku synagogi w Łańcucie. בית הכנסת בלנצוט, מבט מבחוץ

3. Bima i wschodnia ściana synagogi w Łańcucie. Łańcut, synagoga הבימה והכותל המזרחי

4. Polichromia na bimie. Adam, Ewa i Drzewo Poznania. עיטורים על הבימה. אדם וחוה ועץ הדעת

5. Każdy zna historię z Bereszit o Drzewie Wiadomości. Historia ta, która jest w Torze, jest opisana w taki sposób:.. כולנו מכירים את סיפור חטא עץ הדעת, החטא הקדמוני. כך מספרת לנו התורה...

6. וַתֵּרֶא הָאִשָּׁה כִּי טוֹב הָעֵץ לְמַאֲכָל וְכִי תַאֲוָה-הוּא לָעֵינַיִם, וְנֶחְמָד הָעֵץ לְהַשְׂכִּיל, וַתִּקַּח מִפִּרְיוֹ, וַתֹּאכַל; וַתִּתֵּן גַּם-לְאִישָׁהּ עִמָּהּ, וַיֹּאכַל. (בראשית ג,ו) • Wtedy niewiasta spostrzegła, że drzewo to ma owoce dobre do jedzenia, że jest ono rozkoszą dla oczu i że owoce tego drzewa nadają się do zdobycia wiedzy. Zerwała zatem z niego owoc, skosztowała i dała swemu mężowi, który był z nią: a on zjadł. (Bereszit 3:6)

7. Adam i Ewa jedli owoc Drzewa Wiadomości. Opinie co do gatunku owocu się różnią. במקרא לא נאמר מה היה טיבו של אותו הפרי ממנו אכלו אדם וחוה. ונחלקו הדעות בנושא.

8. Przyjrzyjcie się owocom Drzewa Wiadomości i spróbujcie nazwać wszystkie owoce, które są widoczne na polichromii. Ile owoców znajduje się na Drzewie? הביטו נא בתמונה ונסו לזהות אילו פירות כלל האמן בעץ הדעת שלו.

9. W Talmudzie znajduje się co najmniej kilka opinii dotyczących tego, jaki to był owoc. Każdy z komentatorów podaje źródło, z którego zaczerpnął swoją opinię. Przyjrzyjmy się im po kolei. בתלמוד מופיעות כמה דעות איזה מין עץ היה עץ הדעת. כל אחד מן הסוברים נותן את המקור דעתו להלן כמה מדעות אלו:

10. 1. Orzechא. אגוז • "ברוך אתה ה' אלוהינו מלך העולם אשר צג אגוז בגן עדן, שושנת העמקים, בל ימשל זר במעין חתום..."(רס"ג. ברכה עתיקה ל-לפני הפעם הראשונה)

11. 1. Orzechא. אגוז „Błogosławiony jesteś Ty, Boże, Królu Wszechświata, który zasadziłeś orzech w Ogrodzie Edenu...” (Seadia Gaon, Starożytne błogosławieństwo wypowiadane przed pierwszym razem)

12. 2. cytrynaב. אתרוג • הה"ד [=הדא הוא דכתיב, כלומר: זה הוא שכתוב]: 'ותרא האשה כי טוב העץ למאכל (בראשית ג' 6). אמרת: צא וראה איזהו אילן שעצו נאכל כפריה ואין את מוצא אלא אתרוג" (ר' אבא דמן עכו בבראשית רבה)

13. 2. cytrynaב. אתרוג „Oto, co jest napisane w Torze: >>I widząc niewiasta, że smacznem jest drzewo ku spożyciu<< Który z owoców ma ten sam smak, co drzewo, z którego pochodzi? Tylko etrog”. (Rabi Aba z Akko w Midraszu)

14. 3. figiג. תאנה • "מה היה אותו האילן שאכלו אדם וחוה ממנו? ר' יוסי אומר: תאנים היו. דבר הלמד מענינו. משל לבן מלכים שקלקל באחד משפחותיו, כיוון ששמע אביו, המלך – טרדו והוציאו חוץ לפלטין, והיה מחזר על פתחיהן של שפחות, ולא היו מקבלות אותו. אבל אותה שקלקלה עמו פתחה דלתיה וקבלתו. כך בשעה שאכל אדם הראשון מאותו אילן, טרדו הקב"ה והוציאו מחוץ לגן עדן, והיה מחזר על האילנות ולא היו מקבלות אותו. אבל התאנה, על-ידי שאכל מפירותיה, פתחה דלתיה וקבלתו. הה"ד: 'ויתפרו עלה תאנה ויעשו להם חגרת'". (ילקוט המכירי)

15. 3. Figi ג. תאנה Rabi Yossi tłumaczył swoją opinię w formie paraboli. Przytaczał opowieść, w której pewien książę znalazł się w intymnej sytuacji z jedną z niewolnic. Kiedy jego ojciec dowiedział się o tym, wygnał go. Książę zwrócił się o pomoc do niewolnic, aby go przyjęły do siebie. Żadna nie udzieliła mu pomocy poza tą, która była przyczyną całego zamieszania. Podobnie jest z Drzewem Wiadomości. Żadne z drzew nie chciało użyczyć Adamowi i Ewie swoich liści, aby mogli się okryć. Jedynie drzewo figowe użyczyło swoich liści. Dlatego możemy mniemać, że owoc Drzewa Wiadomości pochodził od figowca.

16. 3. Figi ג. תאנה • וַתִּפָּקַחְנָה, עֵינֵי שְׁנֵיהֶם, וַיֵּדְעוּ, כִּי עֵירֻמִּם הֵם; וַיִּתְפְּרוּ עֲלֵה תְאֵנָה, וַיַּעֲשׂוּ לָהֶם חֲגֹרֹת. (בראשית ג,ז) • A wtedy otworzyły się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy; spletli więc gałązki figowe i zrobili sobie przepaski.(Berezit 3:7)

17. 4. Pszenicznyד. חיטה • "ר' מאיר אומר: חטים היו. כאשר אין באדם דעה אנו אומרים: לא אכל האיש ההוא פת של חטים מימיו. • ר' שמואל בר רב יצחק בעא קמי בשם ר' זעירא אמר לה: אפשר חטים היו? אמר לו: הן. אמר לה: והכתיב 'עץ'? אמר לה: מתמרות היו כארזי לבנון.

18. Rabi Meir powiedział: „Kiedy człowiek jeszcze niczego nie rozumie, mawiamy, że nie jadł jeszcze zboża (pszenicy).” Rabi Szmuel zapytał Rabiego Zeiry: „Czy możliwe, żeby to była pszenica?” Rabi Zeira odpowiedział: „Tak.” Zatem Rabi Szmuel spytał: „Ale napisane jest, że owoc pochodzi z drzewa?” Rabi Zeira odpowiedział: „Wówczas pszenica była tak wielka jak cedry”.

19. 5. Winogronaה. גפן • "...ענבמו ענבי-רוש אשכלת מררת למו"... אותם פירות שאכלו אדם וחוה בגן עדן, הביאו מרורות (מרירות ומוות) לעולם. • איזה פרי מביא לעולם מרורות? פרי הגפן. (מדרש הגדול)

20. 5. Winogronaה. גפן „Bo z winogradu Sedomu winograd ich, i z pól Amory; jagody ich, jagody jadowite, grona gorzkie mają” (Dwarim, 32, 32) Owoce, które Adam i Ewa zjedli w Ogrodzie Edenu, były to winogrona, ponieważ to winogrona i wino przynoszą hańbę światu. Który owoc zawsze przynosi śmierć i gorycz? Odpowiedzią są winogrona. (Midrasz Hagadol)

21. jabłko תפוח ??? • רגע, מה לגבי התפוח המפורסם??? • Co natomiast z jabłkiem???

22. Jabłko nie zawiera się w opiniach komentatorów Tory. Przedstawianie owocu Drzewa Wiadomości jako jabłka jest częścią ikonografii i tradycji chrześcijańskiej, ale nigdy nie było zawarte w tradycji żydowskiej. (ergo: Żydzi zawsze powinni używać Microsofta ;-)

23. ובכן, התפוח לא נחשב. הוא מעולם לא היה חלק מן המסורת שלנו. התפוח כפרי עץ הדעת מופיע רק באיקונוגרפיה ובמסורת הנוצרית. אבל לא אצלנו בהקשר הזה. אנחנו תמיד העדפנו את מייקרוסופט...

24. jabłko תפוח ??? Tutaj rzeczywiście mamy do czynienia z jabłkiem. רק פה הוא מופיע כאטרקציה קולינרית

25. Powróćmy zatem do bimy w Łańcucie. Spróbujmy dowieść, że artysta miał wystarczającą wiedzę, aby zawrzeć w swym dziele wszystkie opinie. בחזרה לבית הכנסת בלנצהוט. לאמן שלנו היה מספיק ידע בכדי להכיר את כל הדעות האמורות, ומספיק כשרון לכלול אותן בעבודתו. נסו למצוא את כל המינים בתמונה.

26. Nazwijmy je po kolei. figi pszenica etrog (cytryna) orzech winogrona

27. Boaz Pasz Przełożiła: Ishbel Szatrawska Kraów, Tu Biszwat 5768 בעז פש תרגמה: אישבל שטרבסקה קראקוב, ט"ו בשבט תשס"ח