ESTROJENLER

1. ♁ ESTROJENLER Doç. Dr. E. Pelin KELİCEN http://yunus.hacettepe.edu.tr/~pkelicen

2. OVERLER • Gametojenik ve hormonal aktivite • PUBERTEDE, menstrüel siklus (MS) denilen 30-40 yıllık dönemi başlatırlar, • MENAPOZDA, ön hipofizden salgılanan gonodotropinlere verilen cevap azalır ve sikluslar son bulur.

4. PUBERTEDE • Hipotalamustan GnRH • Hipofizden FSH ve LH salıverilmesi sonucu olgunlaşmamış gonadlar uyarılır. • Önceleri kısıtlı miktarda ESTROJEN salgılanarak meme gelişimi, yağ dağılımı, uzun kemiklerde epifiz kapanmasına neden olur, • Daha sonra endometriyal değişiklikleri ve periyodik kanamaları meydana getirecek miktarda ESTROJEN salgılanır.

6. Her siklusun başında ovaryumda her biri bir ovum içeren belirli miktarda folikül (veziküler folikül), FSH’ın etkisiyle gelişir, • 5-6 gün sonra 1 folikül daha hızlı gelişmeye başlar, • Bu foliküldeki granülosa hücreleri LH’ın etkisi altında estrojen sentezini arttırır, FSH sentezini baskılar, • Ovumu içeren ovaryum folikülü bir sıvıyı çevreleyen teka ve granülosa hücrelerinden oluşur,

7. Siklusun ortalarında granülosa hücreleri PROGESTERON üretmeye başlar, • LH ve FSH üretimi ani olarak uyarılır ve OVULASYON olur, • Folikül yırtılır, ovum uterin tüpün yanındaki abdominal kaviteye salıverilir, • Folikülün içi kanla dolar (corpus hemorrhagicum), luteinlenen theca ve granulosa hücreleri gelişerek corpus luteum (CL)’u oluşturur.

8. Döllenme olursa corpus luteum PROGESTERON ve ESTROJEN salgılar, • Döllenme olmazsa CL dejenere olur, foliküler faz boyunca gelişen ve luteal faz boyunca salgılarla kalınlaşan endometriyum geriler ve dışarı atılır.

10. DOĞAL ESTROJENLER • Estradiol (estradiol-17 beta, E2), • Estron (E1), • Estriol (E3) • MS’un 1. evresinde estrojenler ovaryum folikülünün theca hücrelerinde, ovulasyondan sonra estrojen ve progesteron CL’un granulosa hücrelerinde üretilir. • Hamilelik süresince yüksek miktarda estrojen fetoplasental ünitede üretilir.

11. SENTETİK ESTROJENLER • Dienestrol • Dietilstilbestrol • Benzestrol • Heksestrol • Metestrol • Metallenestril • Klorotrianisen

12. ESTROJENLER FARMAKOKİNETİK • Estradiol 2-globülin (SHBG) ve albümine bağlanır. • Serbest fraksiyonu fizyolojik olarak aktiftir, • Estradiol, KC vd. dokularda estron ve estriol’e dönüşür, safradan itrah edilirler. • İlk geçişte eliminasyona uğrar.

13. ESTROJENLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ A- ETKİ MEKANİZMASI • Estrojen+SHBP • Hücre içi reseptörleri (ER), nükleusta, • Reseptör+Hormon kompleksi estrojen cevap elementine (ERE) bağlanır ve DNA aracılığıyla etkisini gösterir.

14. ESTROJENLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ B- GELİŞİM • Dişilerde normal gelişim • Vajina, uterus, uterin tüpler ve sekonder seks karakteristiklerinin kazanılması, • Meme bezi kanallarının ve stromanın gelişimi, • Uzun kemiklerde epifiz plaklarının kapanarak uzamanın durdurulması, • Aksillar ve pubik bölgelerde kıllanma, • Vücutta yağ dağılımının tipik vücut yapısını kazandırması, • Belirli bölgelerde cilt pigmentasyonunun gelişmesi

15. ESTROJENLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ C- ENDOMETRİYAL ETKİLER • Endometriyumun, • Uterus kaslarının gelişimi.

16. ESTROJENLERFİZYOLOJİK ETKİLERİ D- METABOLİK ETKİLERİ • Cilt ve kan damarlarının normal gelişimi, • PTH’un kemiklerdeki etkisini antagonize ederek kemik rezorpsiyon hızını azaltır ancak kemik oluşumunu stimüle etmez, • GI motiliteyi azaltarak intestinal absorpsiyona etki eder, • Uterus büyüme ve farklılaşmasına yol açan enzim ve büyüme faktörlerinin stimülasyonu, • Tiroksin, estrojen, testosteron, demir, bakır vb.’nin kan dolaşımdaki miktarlarını arttırır, • HDL seviyesini arttırır, LDL’yi düşürür, plazma kolesterol seviyesini azaltır.

17. ESTROJENLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ F- DİĞER ETKİLERİ • Progesteron reseptör sentezini arttırır, • İntravasküler sıvının ekstraselüler aralığa çıkışıyla ödeme sebep olur, • Böbreklerde su ve tuz tutulmasına neden olur, • Sempatik sinir sistemin düz kas fonksiyonunu kontrolünü düzenler.

18. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI A-PRİMER HİPOGONADİZM • Estrojen eksikliğinde yerine koyma tedavisi • Estrojen eksikliği overlerin primer gelişim bozukluğuna, kastrasyona ve menapoza bağlı olarak gelişebilir. • PH tedavisi 11-13 yaşlarında • Sekonder seks karakteristiklerinin gelişimini stimüle etmek, • Optimal büyümeye ulaşmak ve • Gecikmiş pubertenin yaratacağı psikolojik rahatsızlıklardan korunmak amacıyla yapılır. • Başlangıç ufak dozda estrojen (konjuge estrojen ya da etinil estradiol) her ay 1-21 gün, • Büyüme tamamlanınca kronik terapi estrojen ve projestin ilavesiyle.

19. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI B- POSTMENOPOZAL HORMON TEDAVİSİ-1 MENAPOZDA • Normal ovaryum fonksiyonlarının sona ermesi, • Periyotların kaybolması, • Vazomotor semptomlar, • Genital atrofi, • Kemik kayıplarının hızlanması, kalça, vertebra kırıkları, • Lipid değişiklikleri, • Kardiyovasküler rahatsızlıklarda artış.

20. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI B- POSTMENOPOZAL HORMON TEDAVİSİ-2 • Kardiyovasküler hastalık açısından risk grubu, yüksek LDL,düşük HDL’ye sahip kişiler sigarayı bırakmalı, egzersize önem vermeli ve obez ise kilo vermeli. • Hormon tedavisinden önce yaş, kardiyovasküler hastalık riski, osteoporöz, meme kanseri ve endometriyal kanser riski açısından dikkatle değerlendirilmelidir.

21. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI B- POSTMENOPOZAL HORMON TEDAVİSİ-3 • Sıcak basmalarında en düşük doz estrojen yarar sağlayabilir. Meme kanserine karşı tedavi sınırlı periyotlarda yapılır. • Histerektomili hastalarda estrojen tedavisi yapılarak sıcak basması, terleme, uykusuzluk ve atrofik vajinit gibi şikayetler giderilebilir.

22. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI B- POSTMENOPOZAL HORMON TEDAVİSİ-4 • Osteoporözün önlenmesi için konjuge estrojen ve etinil estradiol verilebilir. • Hormon tedavisi almayan osteoporözlü hastalara kalsiyum takviyesi ve fiziksel aktivite verilebilir.

23. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI B- POSTMENOPOZAL HORMON TEDAVİSİ-5 • Osteoporöz riski taşımayan sadece orta derecede atrofik vajinitli hastalar, ilk geçişte eliminasyona uğramayan ve hepatotoksik etkileri azaltılmış topikal preparatlardan yararlanabilirler.

24. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI B- POSTMENOPOZAL HORMON TEDAVİSİ-6 • Estrojen tedavisinin arttıracağı endometriyal karsinoma riskini önlemek için progesteron ilavesi yapılabilir. • Medroksiprogesteron ilavesi endometriyal hiperplaziyi, siklus kanamalarını, vasomotor semptomları, genital atrofiyi, kemik dansitesini ve lipid profilini kontrol altına alır.

25. ESTROJENLER KLİNİK KULLANILIŞLARI C- DİĞER KULLANILIŞLARI • Estrojen ve projesteron kombine tedavisi • Dismenoreli hastalarda ovulasyonun supresyonu, • Overlerden fazla miktarda androjen salgılanmasına bağlı hirsutizm ve amenore’de kullanılır. • Tekrarlayan dozlarda etinil estradiol ve konjuge estrojenler endometriyal hiperplaziye bağlı aşırı uterus kanamalarında kullanılır.

26. ESTROJENLER YAN TESİRLERİ • Postmenapozal kanamalar, • Bulantı, • Meme hassasiyeti, • Hiperpigmentasyon, • Migren ağrıları, • Kolestazi, • Hipertansiyon, • Safra kesesi rahatsızlıkları, • Meme kanseri ve endometriyum kanseri riski,

27. ESTROJENLER KONTRENDİKASYONLARI • Estrojene bağlı neoplazmalarda (endometriyum ve meme karsinoma CA), • Teşhisi konulmamış genital kanamalarda, • KC hastalıkları, • Tromboembolik hastalık hikayesi bulunanlarda.

28. PROGESTİNLER DOĞAL PROGESTİNLER: PROGESTERON • Estrojen, androjen ve adrenokortikal steroidlerin prekürsörü, • Ovaryumda, testis ve adrenallerde, hamilelik süresince yüksek oranda plasentada dolaşımdaki kolesterolden sentezlenir. • Ovaryumda progesteron primer olarak CL’da üretilir

29. PROGESTİNLER SENTETİK PROGESTİNLER • Hidroksiprogesteron • Medroksiprogesteron • Megestrol • Dimetisteron • Gestoden • Norgestimat • Dezogestrel

30. PROGESTİNLER FARMAKOKİNETİK • Progesteron oral absorbsiyonu iyi, • İlk geçişte elimine edilir, • KC’de pregnanediol’e ve glukronik asit konjugatlarına çevrilir, • İdrarda pregnanediol glukronit olarak atılır.

31. PROGESTİNLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ A- ETKİ MEKANİZMASI Hücre membranını geçerek nükleus ve sitoplazmik bölgeye sahip pregesteron reseptörlerine bağlanırlar. Ligant-reseptör kompleksi cevap elementine bağlanarak gen transkripsiyonunu aktive eder.

32. PROGESTİNLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ B- PREGESTERONUN ETKİLERİ • Protein ve lipid metabolizmasına az, karbonhidrat metabolizmasına belirgin etki, • Bazal insülin seviyesini arttırır, • KC’de glukojen depolanmasını hızlandırır, • Adrenal korteksten aldosteron salgılanmasını arttırır, • Vücut sıcaklığını hipotalamustaki sıcaklık-düzenleyici merkezi etkileyerek arttırır, • Meme bezlerinde alvelobular gelişimden sorumludur, • Endometriyumun olgunlaşması ve sekretuvar değişikliklerine neden olur.

33. PROGESTİNLER KLİNİK KULLANIMLARI A- TEDAVİDE • Hormon yerine koyma tedavisi, • Hormonal kontrasepsiyon, • Uzun süreli ovaryum supresyonu, • Medroksiprogesteron asetat (im) • Estrojenlerin kontrendike olduğu durumlarda dismenore, endometriosis, hirsutizm, kanamalarda. • Progesteron, Medroksiprogesteron

34. PROGESTİNLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ B- TANIDA • Estrojen sekresyonunun testi • Amenoreik hastalarda

35. PROGESTİNLER FİZYOLOJİK ETKİLERİ KONTRENDİKASYONLARI • Yüksek tansiyonda, • HDL seviyesi düşük kişilerde

36. DİĞER OVARYUM HORMONLARI • Normal ovaryum düşük oranda androjen (testosteron, androstenedion ve dehidroepiandrosteron) üretir. • İnhibin • Aktivin • Relaksin • Folistatin • Prostaglandinler

37. ESTROJEN VE PROGESTERON İNHİBİTÖR VE ANTAGONİSTLERİ-1 TAMOKSİFEN Kompetitif parsiyel agonist, ER’ne karşı estradiolle yarışır, Postmenapozal kadınlarda ilerlemiş meme kanseri tedavisinde, YT: Sıcak basması, bulantı, kusma.

38. ESTROJEN VE PROGESTERON İNHİBİTÖR VE ANTAGONİSTLERİ-2 KLOMİFEN Klomifen sitrat, Parsiyel agonist, Ovulasyonu indükler.

39. ESTROJEN VE PROGESTERON İNHİBİTÖR VE ANTAGONİSTLERİ-3 MİFEPRİSTON (RU 486) Progesteron reseptörlerine (ve glukokortikoid reseptörlerine de) kuvvetle bağlanarak progesteron aktivitesini inhibe eder. Kontrasepsiyonda ve postkoital kontrasepsiyonda kullanılır, Endometriyozis, Cushing sendromu, meme kanseri vd. glukokortikoid ve progesteron reseptörü içeren neoplazmaların tedavisinde kullanılır. Tek oral doz 600 mg mifepriston, 1 mg prostaglandin E1 ve oral misoprostol erken hamileliğe son vermede etkindir. YT: Kusma, diare, ağrı.

40. ESTROJEN VE PROGESTERON İNHİBİTÖR VE ANTAGONİSTLERİ-4 DANAZOL Ovaryum fonksiyonlarını baskılamak için kullanılır, gonadal fonksiyonları inhibe eder ve endometriozis tedavisinde kullanılır. Memenin fibrokistik hastalığında, hemofili, Christmas hastalığı ve idiopatik trombositopenik purpurada da kullanılır. YT: Kilo alma, ödem, akne, yağlı cilt, ses kalınlaşması, baş ağrısı,sıcak basması, kas krampları, hepatoselüler hasar.

41. MÜZTAHZAR ÖRNEKLERİ

42. HORMONAL KONTRASEPSİYON(ORAL, PARENTERAL, İMPLANT) İki tip oral kontrasepsiyon preparatı: 1- Estrojen ve progesteron kombinasyonu, 2- Estrojen ilavesine gerek görülmeyen devamlı progesteron tedavisi • Oral absorbsiyonları, biyoyararlanımları iyi • Tek subkütan implant kontraseptif Norgestrel ile ovülasyonun etkin supresyonu, • Medroksiprogesteron (im) uzun süreli kontrasepsiyon.

43. HORMONAL KONTRASEPSİYON(ORAL, PARENTERAL, İMPLANT)FARMAKOLOJİK ETKİLER A- ETKİ MEKANİZMASI Estrojen ve Progestinlerin kombinasyonu, hipofiz fonksiyonlarının selektif inhibisyonuna neden olarak kontraseptif etki meydana getirir. Servikal mukusta, uterus endometriyumunda, motilitede, uterin tüplerin sekresyonunda değişiklik yaparak ovumun implantasyonunu ve döllenme ihtimalini azaltırlar.

45. HORMONAL KONTRASEPSİYON(ORAL, PARENTERAL, İMPLANT)FARMAKOLOJİK ETKİLER B- OVERLERE ETKİLERİ Kronik kullanımı ovaryum fonksiyonlarını ve foliküler gelişimi, CL oluşumunu baskılar.

46. HORMONAL KONTRASEPSİYON(ORAL, PARENTERAL, İMPLANT)FARMAKOLOJİK ETKİLER C- UTERUSA ETKİLERİ Serviks mukusunu koyulaştırır, Uzun süreli kullanımında servikste hipertrofi ve polip oluşumu görülebilir.

47. HORMONAL KONTRASEPSİYON(ORAL, PARENTERAL, İMPLANT)FARMAKOLOJİK ETKİLER D- MEME DOKUSUNA ETKİLERİ Meme dokusunda genişleme, Laktasyonun baskılanması.

48. HORMONAL KONTRASEPSİYON(ORAL, PARENTERAL, İMPLANT)FARMAKOLOJİK ETKİLER E- ORAL KONTRASEPTİFLERİN DİĞER ETKİLERİ-1 SSS ÜZERİNE ETKİLERİ Estrojenler eksitabiliteyi arttırır, Progesteron eksitabiliteyi azaltır. Progesteron’un termojenik etkisi vardır.

49. HORMONAL KONTRASEPSİYON(ORAL, PARENTERAL, İMPLANT)FARMAKOLOJİK ETKİLER E- ORAL KONTRASEPTİFLERİN DİĞER ETKİLERİ-2 2) ENDOKRİN FONKSİYONA ETKİLERİ Hipofizer gonodotropin salgısının inhibisyonu, Plazma renin ve aldosteron salgısının arttırılması.

50. HORMONAL KONTRASEPSİYON (ORAL, PARENTERAL, İMPLANT) FARMAKOLOJİK ETKİLER E- ORAL KONTRASEPTİFLERİN DİĞER ETKİLERİ-3 3) KAN DOLAŞIMINA ETKİLERİ Oral kontraseptif kullanan kadınlarda TROMBOEMBOLİK olaylarda artış gözlenir. Kan koagülasyonuna etkileri, faktör VII, VIII, IX ve X’da artış, antitrombin III’te azalma yapmalarına bağlıdır.