Prof. UEK, dr hab. Jacek Klich Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UEK

1. Gospodarka i administracja publiczna Państwo jako aktor w czasach kryzysu i osłabienia gospodarczego (8/15)czwartek, 16.05.2013 Prof. UEK, dr hab. Jacek Klich Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UEK uuklich@cyf-kr.edu.pl

2. Kontakt • uuklich@cyf-kr.edu.pl • dyżur: wtorek, 13.00-14.30, Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej, ul. Rakowicka 16, pokój 32

3. Proponowane tematy (à la carte) • Zadania, organizacja i zasady działania administracji publicznej • Sektor publiczny w gospodarce: ewolucja, zakres • Sektor ochrony zdrowia: wyzwania i strategie • Państwo jako aktor w czasach kryzysu i osłabienia gospodarczego (dylematy rządu USA wobec bieżącej sytuacji gospodarczej)

4. Proponowane tematy, cd. • Państwo jako inwestor – chińskie inwestycje w różnych państwach i na różnych kontynentach • Współzależność gospodarki i sportu (z uwzględnieniem roli państwa w rozwoju sportu) • Administracja publiczna w Korei Północnej (szczególnie działy cywilne) • Czy możliwa jest całkowita prywatyzacja szkół i szpitali? ( koszty takich przekształceń: finansowe i społeczne + interwencja),

5. Plan • Esej • Diagnoza kryzysu według NassimaTaleba • 10 zasad Taleba • Jak państwa reagowały na kryzys finansowy? • Japonia • Wielka Brytania • Kanada

6. Esej • Którą ze znanych Ci dysfunkcji systemu ochrony zdrowia w Polsce uważasz za najgroźniejszą dla uzyskania przez ten system równowagi i możliwości rozwoju?

7. Państwo jako aktor w czasach kryzysu i osłabienia gospodarczego

8. Oczekiwania wobec państwa w sytuacji kryzysu i osłabienia gospodarczego… • Oczekiwania banków i sektora bankowego… • Oczekiwania przemysłu (w tym prywatnego)… • Oczekiwania sektora ochrony zdrowia… • Oczekiwania obywateli… • …. • ….

9. Grażyna Raszkowska, Marzenia o opiece państwa, Rzeczpospolita, 18-03-2013 • Badanie prof. Krzysztofa Zagórskiego: „Postawy ekonomiczne w czasach niepewności" przeprowadzone na zlecenie Akademii Leona Koźmińskiego przez CBOS. • Wyniki: • Połowa Polaków uważa, że system gospodarczy, który panował przed 1989 rokiem, miał tyle samo wad i zalet albo nawet był lepszy niż ten po transformacji ustrojowej. • Tylko jedna trzecia Polaków (33,4 proc.) sądzi, że wolny rynek jest jednak lepszy niż socjalistyczna, państwowa gospodarka planowa, a pozostali nie mają zdania.

10. Grażyna Raszkowska, Marzenia o opiece państwa, Rzeczpospolita, 18-03-2013 • Polacy oczekują bezpieczeństwa socjalnego od strony państwa i spodziewają się, że będzie ono spełniać opiekuńczą rolę. Jednak to wcale nie znaczy, że myślą o powrocie do dawnego systemu sprzed transformacji • Polacy chcieliby, aby to rząd zapewniał obywatelom pracę (85 proc.) oraz żeby miejsca pracy tworzył (93 proc.). Zapewniać ma też  darmową opiekę zdrowotną (85 proc.) oraz dostęp do przedszkola (aż 95 proc.).

11. Grażyna Raszkowska, Marzenia o opiece państwa, Rzeczpospolita, 18-03-2013 • Elektrownie powinny pozostawać w rękach państwowych według 82 proc. respondentów, transport kolejowy – według 73 proc., kopalnie – 77 proc. Lasy mają być państwowe zdaniem 80 proc. badanych Polaków. – Odpowiedzi odzwierciedlają w dużej mierze stan faktyczny. Kopalnie, elektrownie, lasy czy kolej są w większości państwowe i takie powinny według społeczeństwa pozostać

12. Grażyna Raszkowska, Marzenia o opiece państwa, Rzeczpospolita, 18-03-2013 • 61 proc. respondentów uważa, że banki powinny być w większości państwowe. • Z badania wynika, że Polacy w ogóle nie mają dobrej opinii o bankach. Na pytanie, czy obecny kryzys spowodowany został przez chciwość i nieodpowiedzialność wielkich międzynarodowych banków, 64 proc. odpowiedziało twierdząco, 10 proc. „tak i nie", winy banków w obecnym kryzysie nie upatrywało tylko 9 proc. respondentów, a reszta – 17 proc. – nie miała zdania.

13. P.Koryś, "Kryzys gospodarczy, ekonomia i wolny rynek. Doświadczenie historyczne, stan obecny i prognozy na przyszłość„ • Carmen Reinhard i Kenneth Rogoff,This time isdifferent. Eightcenturies of financial folly: • „Podstawowa cecha syndromu ‘tym razem będzie inaczej’ jest oczywista. Jest on głęboko zakorzeniony w przekonaniu, że kryzysy finansowe przydarzają się innym ludziom w innych krajach i innych czasach; ale nie przydarzą się nam tu i teraz.

14. P.Koryś, "Kryzys gospodarczy, ekonomia i wolny rynek. Doświadczenie historyczne, stan obecny i prognozy na przyszłość„ • Robimy przecież wszystko co powinniśmy lepiej, jesteśmy mądrzejsi i uczymy się z przeszłych pomyłek. Stare reguły wartościowania przestały obowiązywać. Niestety, wysoce zlewarowane gospodarki mogą niczego nieświadome znajdować się na skraju finansowej przepaści wiele lat zanim w wyniku okoliczności i przypadku zostaną w nią zepchnięte”

15. P.Koryś, • Analiza NassimaTaleba, praktyka i teoretyka zmatematyzowanej analizy finansowej. Już przed kryzysem sformułował głośną hipotezę czarnego łabędzia, przestrzegając przed ryzykiem gwałtownych i nieoczekiwanych zawirowań finansowych. • W centrum jego analizy znalazło się prawdopodobieństwo i ryzyko, kluczowe kategorie w nowoczesnej analizie ekonomicznej. • Taleb zakwestionował wartość poznawczą nowoczesnej ekonomii opartej na tradycji pozytywistycznej, zwłaszcza empirycznych analiz ekonomicznych (w szczególności tych odnoszących się do rynków finansowych).

16. Obecny kryzys w diagnozie Taleba(N. Taleb, Black Swan. TheImpact of theHighlyImprobable, 2007). • Współoddziaływanie pięciu czynników: • - wzrost ukrytych ryzyk pojawienia się zdarzeń mało prawdopodobnych (czarnych łabędzi); • - niewłaściwe i asymetryczne zachęty do ukrywania ryzyka pojawienia się zdarzeń o niskim prawdopodobieństwie w analizach; • - promowanie metod (analitycznych) pomagających ukrywać ryzyko zdarzeń mało prawdopodobnych • - rosnące znaczenie zdarzeń mało prawdopodobnych w życiu gospodarczym ze względu na jego rosnącą złożoność • - spadek rozumienia znaczenia ryzyka zdarzeń mało prawdopodobnych w świecie finansów.

17. Winni kryzysu według Taleba(N. Taleb, Whydidthecrisis of 2008 happen? Draft.) • - administracje kolejnych urzędujących prezydentów USA, ślepe na rosnące ryzyko zdarzeń o niskim prawdopodobieństwie; • - osoby, firmy i korporacje zawodowe osób zajmujących się ryzykiem finansowym (inwestorów, bankierów etc.) oraz szkoły biznesu – za stosowanie i uczenie nieadekwatnych metod wyceny ryzyka (tylko z tego powodu, że brakuje innych); • - regulatory różnego rodzaju i instytucje wyceniające ryzyko, za wiarę pokładaną w modelach ilościowej wyceny ryzyka, oraz • - Bank Szwecji, przyznający nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Nagroda Nobla służy obecnie głównie legitymizacji i uwiarygodnianiu teorii błędnych empirycznie, teoretycznie i matematycznie.

18. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 1. Co jest słabe powinno upaść wcześnie, kiedy jest jeszcze małe. • Coś, co może upaść, nie powinno być zbyt duże. Ewolucja dotychczasowego życia gospodarczego pomagała tym z ukrytym maksymalnym ryzykiem – i stąd najbardziej kruchym – stać się największymi.

19. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 2. Nie uspołeczniać strat i prywatyzować zysków. • Ktokolwiek  potrzebuje pomocy finansowej, powinien być znacjonalizowany. Ktokolwiek jest w stanie obejść się bez pomocy, powinien być wolny, niewielki i odpowiedzialny  za ryzyko. Połączyliśmy to, co najgorsze w kapitalizmie i socjalizmie. (…)

20. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 3. Ludzie, którzy prowadzą autobus szkolny z opaską na oczach (i go rozbijają), nie powinni już nigdy go prowadzić. • Ekonomiczny establishment (uniwersytety, regulatorzy, centralni bankierzy, urzędnicy rządowi, różne organizacje „bogate” w ekonomistów) stracił legitymizację w momencie klęski systemu. Jest nieodpowiedzialne i głupie nadal ufać, że potrafią uporządkować bałagan, którego narobili. (…)

21. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 4. Nie pozwalajmy komuś czekającemu na premię motywacyjną zarządzać elektrownią atomową – lub ryzykiem finansowym. • Jest prawdopodobne, że będzie omijał wszystkie zabezpieczenia, by tylko wykazać się zyskiem, twierdząc jednocześnie, iż działa „konserwatywnie”. (…) To asymetria zawarta w systemie premii doprowadziła nas do obecnej sytuacji. Nie ma zachęty bez zniechęcenia: kapitalizm polega na nagradzaniu i karaniu, a nie tylko nagradzaniu.

22. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 5. Równoważmy złożoność prostotą. • Złożoność wynikająca z globalizacji i wysoce powiązanego życia gospodarczego powinna być równoważona przez prostotę produktów finansowych. (…) Bańki rynków akcji mogą być umiarkowane. Bańki długu są zabójcze.

23. 10 zasad Taleba (za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 6. Nie dawajmy dziecku laski dynamitu, nawet jeśli jest na niej ostrzeżenie. • Złożone instrumenty pochodne powinny zostać zakazane, bo nikt nie rozumie ich do końca, a niewielu jest na tyle rozsądnych, by zdawać sobie z tego sprawę. (…)

24. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 7. Tylko piramida finansowa powinna opierać się na zaufaniu. Rząd nigdy nie powinien stawać przed koniecznością „odbudowy zaufania” (…)

25. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 8. Nie dawajmy uzależnionemu więcej narkotyków z tego powodu, że cierpi na odwyku. • (…) Kryzys zadłużenia nie jest tymczasowym problemem, ale strukturalnym. Potrzebujemy rehabilitacji.

26. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 9. Emerytury obywateli nie powinny być zależne od wyceny aktywów finansowych lub wątpliwych rad ekspertów. • Życie ekonomiczne powinno być zdefinansowane. Musimy nauczyć się nie traktować rynków jak magazynów wartości (…) Obywatele powinni martwić się o własny biznes (który kontrolują), a nie o inwestycje (których nie kontrolują).

27. 10 zasad Taleba(za :„Puls Biznesu” http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=eb3bb6ad-0c3a-4109-9366-01fa61ddd7b3): • 10. Róbmy omlet ze stłuczonych jaj. • Ten kryzys nie zostanie zakończony w drodze doraźnych napraw, tak, jak łódź z przegniłym kadłubem nie może zostać naprawiona przez zasłanianie kolejnych dziur łatami. (…) Wejdźmy dobrowolnie w Kapitalizm 2.0, przyzwalając, by upadło to, co chyli się ku upadkowi, zamieniając dług na udziały, marginalizując establishmenty gospodarki i szkół biznesu, likwidując ekonomicznego Nobla, zakazując lewarowanych przejęć, wysyłając bankierów na miejsce, które powinni zajmować, obcinając premie ludziom, który wpędzili nas w obecne kłopoty. Uczmy ludzi orientacji w świecie, w którym nic nie jest pewne.

28. Jak państwa reagowały na kryzys finansowy? Przypadek Japonii, Wielkiej Brytanii i Kanady

29. Impulsy fiskalne w państwach G-7 w latach 2009-2010 ( % PKB)

30. Japonia

31. Japonia (J.W.Bossak, 2010) • VIII 2008: Rząd premiera Y. Fukudy uchwala pierwszy pakiet stymulacyjny [Comprehensive Immediate Policy Packageo wartości 11,5 tryliona jenów (około 110 mld dol.)]. • X 2008 drugi pakiet uchwalony przez kolejny rząd Taro Aso (Economic Policy Package to SupportPeople’sDaily Life. Jego wartość wyniosła 26,7 tryliona jenów (ponad 260 mld dol.). • Trzecim, największym programem był Immediate Policy Packagew wysokości 37 trylionów jenów (około 400 mld dol.) uchwalony w XII 2008 r.

32. Japonia…, cd. • Łącznie trzy japońskie pakiety stymulacyjne z jesieni 2008 r. osiągnęły zawrotną wartość 75 trylionów jenów, tj. około 800 mld dol. Japoński pakiet stymulacyjny wprowadzono szybciej i na większą skalę niż amerykański plan H. Paulsona. • W 2009 r. uruchomiono dodatkowe pakiety. W dniu 10 kwietnia 2009 r. rząd premiera T. Aso uchwalił kolejny plan stymulacyjny w wysokości 56,8 tryliona jenów (ponad 600 mld dol.).

33. Japonia… cd. • W dniu 10.IV. 2009 r. rząd premiera T. Aso uchwalił kolejny plan stymulacyjny w wysokości 56,8 tryliona jenów (ponad 600 mld dol.). • Dnia 1 grudnia 2009 r. rząd Y. Hatoyamy w porozumieniu z Bankiem Japonii uruchomił nisko oprocentowany, specjalny antykryzysowy fundusz pożyczkowy w wysokości 10 trylionów jenów (110 mld dol.). Tym samym BOJ aktywnie włączył się w pobudzanie dynamiki popytu oraz osłabienie presji na aprecjację jena.

34. Japonia…, cd. • Japończycy patrzą na kryzys finansowy nie tyle jak na zagrożenie, lecz wyzwanie, a zarazem szansę. Szansę tę Japonia widzi w budowie państwa harmonii i dobrobytu społeczno-ekonomicznego Yu-Ai, w wolnym tłumaczeniu – społecznej gospodarki rynkowej lub welfare state, opartej na reformie podatkowej, która doprowadzi do wzrostu udziału podatków pośrednich w miejsce dominującego systemu podatków bezpośrednich.

35. Japonia…, cd. • Największy japoński bank inwestycyjny Nomura, który do niedawna za granicą obsługiwał niemal wyłącznie japońskie firmy, wykorzystuje kryzys finansowy amerykańskich i brytyjskich banków. Wraz z upadkiem Lehman Brothers wykupił oddziały tego banku działające w Azji oraz na Bliskim Wschodzie. Przejął także operacje Lehman Brothers w Europie. Te ogromne akwizycje i przejęcia sprawiły, że Nomura jest obecnie największym bankiem inwestycyjnym w Azji i na Bliskim Wschodzie.

36. Japonia: wnioski, cd. • Japoński system finansowy ma zdrowe, solidne fundamenty, które tworzą w znacznym stopniu długoterminowe oszczędności społeczeństwa. • Chociaż aprecjacja jena boleśnie uderzyła w wizytówki Japonii: Toyotę, Nissana, Hondę, Sony, Toshibę, NSK i inne koncerny przemysłowe, to zreformowane banki japońskie, mające znaczną płynność finansową, niezainfekowane toksycznymi papierami amerykańskimi zaczęły wielkie zakupy aktywów banków amerykańskich i europejskich, które wskutek utraty płynności finansowej dramatycznie potaniały niekiedy o 50–70% w stosunku do wycen sprzed kryzysu finansowego.

37. Wielka Brytania

38. Wielka Brytania (P.Jachowicz 2010) • Negatywnym bohaterem kryzysu finansowego w 2007 r. w Wielkiej Brytanii stał się bank Northern Rock. Powstał on w 1997 r. z przekształcenia towarzystwa budowlanego. Do lata 2007 r. odnosił spektakularne sukcesy. Dyrektor banku Adam Applegrath prowadził śmiałą politykę ekspansji na rynki kredytów hipotecznych i instrumentów pochodnych.

39. Wielka Brytania, cd. • W sierpniu i wrześniu 2007 r. spadło zaufanie do Northern Rock na rynku międzybankowym. Oznaczało to ograniczenie dostępu do taniego refinansowania i bank zaczął przynosić straty. W 2007 r. sięgnęły one 199 mln funtów. W prasie zaczęły pojawiać się wzmianki o kłopotach Northern Rock. • 13 września 2007 na skutek rosnących kłopotów z zaciąganiem kredytów na bieżącą działalność, dyrekcja banku zwróciła się do Banku Anglii z prośbą o pomoc finansową.

40. Wielka Brytania, cd. • 14 i 15 września 2007 r. pod oddziałami banku ustawiły się wielosetmetrowe kolejki. Tłum napierał na kasy i w wielu przypadkach trzeba było wzywać policję dla utrzymania porządku. Na skutek przeciążenia zablokowane zostały strony internetowe banku. W ciągu 2 dni klienci podjęli 2 mld funtów, czyli 10% depozytów klientów detalicznych.

41. Wielka Brytania, cd. • 17 lutego 2008 r. rząd ogłosił, że próby ratowania Northern Rock przez prywatne instytucje finansowe nie powiodły się i w związku z tym zamierza go przejąć na własność państwa. Była to pierwsza od 30 lat nacjonalizacja w Zjednoczonym Królestwie. Kosztowała budżet około 55 mld funtów

42. Wielka Brytania, cd. • Na początku października 2008 doszło do katastrofy kolejnych banków: Halifax Bank of Scotland (HBOS) i Royal Bank of Scotland (RBS). • Na wiadomość o ich rekordowych stratach doszło do panicznej wyprzedaży akcji. Od 6 do 8 października ich kurs spadł o połowę. • W rezultacie doszło do generalnego załamania na londyńskiej giełdzie. 6 października indeks FTSE 100 odnotował spadek o 7,85%, co było rekordem wszechczasów. Katastrofalny był cały tydzień pomiędzy 6 a 12 października, kiedy FTSE 100 spadł o 21%. Łącznie od lata 2007 r. FTSE 100 spadł z ponad 6500 punktów do 4500 punktów, czyli o 30%.

43. Wielka Brytania, cd. • We wrześniu 2008 r. w kłopoty popadł bank Bradford&Bingley. Po ogłoszeniu informacji o stratach załamał się kurs jego akcji. Spadły one z rekordowego poziomu 435 pensów w 8 sierpnia 2007 r. do 20 pensów 29 września 2008 r. Mimo kryzysu Bradford&Bingley został uratowany. • 29 września rząd ogłosił, że zostanie on podzielony i częściowo znacjonalizowany. Rząd wykupił wierzytelności hipoteczne, a część depozytową sprzedano hiszpańskiemu bankowi Santander. Depozytariusze otrzymali gwarancje depozytów i bank kontynuował działalność.

44. Wielka Brytania, cd. • Bankructwa banków wywołały niepokój na rynkach finansowych na całym świecie. Depozytariusze coraz bardziej obawiali się o bezpieczeństwo swoich lokat. • 30 września 2008 r. rząd Irlandii wprowadził nielimitowane gwarancje depozytów bankowych. Decyzja ta nie była konsultowana z partnerami europejskimi. Rząd niemiecki poszedł tą samą drogą 5 października. Strona brytyjska nie kryła oburzenia, uważając, że jest to przejaw nieuczciwej konkurencji i realne niebezpieczeństwo odpływu depozytów z banków brytyjskich. W zaistniałej sytuacji rząd Browna 7 października podniósł kwot gwarantowanych oszczędności w bankach do 50 tys. funtów.

45. Wielka Brytania, cd. • 8 października 2008 r. rząd brytyjski ogłosił pakiet ratunkowy dla banków: • 1) dokapitalizowanie i przejęcie przez rząd udziałów w bankach zagrożonych upadłością, 2) krótkoterminowe kredyty gotówkowe Banku Anglii dla banków, • 3) gwarancje rządowe kredytów udzielanych przez banki.

46. Wielka Brytania, cd. • W styczniu 2009 r. rząd ogłosił kolejny pakiet stymulacyjny dla gospodarki. Obiecał w nim 2,5 tys. funtów każdemu pracodawcy, który zatrudni i wyszkoli bezrobotnego od co najmniej 6 miesięcy. Zaoferował również pomoc dla osób podnoszących kwalifikacje i tych, które chciały założyć własną firmę. Ponadto rząd zaproponował gwarancje kredytów bankowych dla małych przedsiębiorstw. Bankom zaoferował państwowe ubezpieczenia strat wynikających z inwestycji w „toksyczne aktywa”. W zamian banki miały zaktywizować akcję kredytową.

47. Wielka Brytania, cd. • Na koniec ogłosił plan gwarancji kredytów dla producentów samochodów przyjaznych dla środowiska. W kwietniu uzupełniły go premie w wysokości od 2,5 do 5 tys. funtów dla osób, które oddadzą na złom co najmniej 10-letni samochód i kupią nowy z napędem elektrycznym lub hybrydowym

48. Wielka Brytania, cd. • Dnia 22 kwietnia 2009 r. kanclerz skarbu, Alistair Darling, przedstawił w parlamencie założenia budżetu na 2010. • W budżecie przewidziano skokowy wzrost wydatków na pakiety pomocowe i stymulacyjne dla gospodarki. W rezultacie deficyt budżetowy miał sięgnąć 12%, co oznaczało wzrost długu publicznego do 80% PKB. Jednocześnie Darling zaproponował wzrost podatków, m.in. akcyzy na papierosy i alkohol, a także podniesienie najwyższej stawki podatku dochodowego do 50%

49. Wielka Brytania, cd. • Dnia 4 listopada 2009 r. rząd przedstawił nowy pakiet ratunkowy dla Lloydsa i RBS. Lloyds powiększył kapitał o 21 mld funtów. Rząd zakupił jedynie cześć akcji wartości 5,8 mld i nadal pozostał mniejszościowym udziałowcem banku.

50. Wielka Brytania, cd. • Inaczej wyglądała sytuacja RBS. Wyemitował on nowe akcje o wartości 25,5 mld, które w całości zostały zakupione przez rząd. Udział państwa we własności banku wzrósł do 84%, a łączna pomoc dla RBS w 2009 r. zamknęła się w astronomicznej kwocie 45,5 mld funtów. Była to największa pomoc publiczna dla pojedynczego banku w historii. Łączna wartość listopadowego pakietu ratunkowego dla Lloydsa i RBS zamknęła się w kwocie 31,3 mld funtów.