تنظیم خانواده

1. تنظیم خانواده

2. سمانه یوسفی دانشجوی ترم 8 پرستاری کارآموزی بهداشت جامعه بهار 88

3. تعریف: تعریف سازمان جهانی ازتنظیم خانواده چنین است: تنظیم خانواده مشتمل بر اقدامهایی است که افراد و زوجها را یاری می دهد تا از داشتن فرزند نا خواسته جلوگیری کنند فاصله بین فرزندان خود را تنظیم کنند زمان تولد فرزندان را با سن و شرایط دیگر خود تطبیق دهند و آگاهانه درباره تعداد فرزندان خود تصمیم بگیرند. خدماتی که این نیات را میسر می سازد مشتمل بر : آموزش و مشاوره درباره تنظیم خانواده ، تامین وسایل جلوگیری از حاملگی ، کمک به کسانی که دچار ناباروری هستند و آموزش پدران درباره خانواده و فرزندان. شناخت روشهای جلوگیری از حاملگی و آگاهی نسبت به مزایا و معایب هر روش می تواند زوجها را برای انتخاب مناسب ترین روش در پیشگیری از تولدی ناخواسته راهنمایی کند.

5. روشهای جلوگیری از بارداری • قرصهای خوراکی جلوگیری از حاملگی نوع ترکیبی • قرصهاي دوران شيردهي يا قرصهاي خوراکي که فقط پروژستين دارند • روشهاي تزريقي جلوگيري از حاملگي • کپسولهاي کاشتني جلوگيري از حاملگي • ابزار داخل رحمي (آي يو دي) • کاندوم • بستن لوله ها در زن (توبکتومي) • بستن لوله ها در مرد (وازکتومي) • روشهاي متفرقه براي پيشگيري از بارداري

6. قرصهاي خوراكي جلوگيري از حاملگي نوع تركيبي • اين قرصها داراي هورمونهاي ساختگي زنانه شبيه استروژن و پروژسترون طبيعي است. قرص اگر بقاعده خورده شود، در جلوگيري از حاملگي تاثير فراوان خواهد داشت 99/9% اثر بخشی دارد. یک مرحله ای:LDوHD سه مرحله ای(تری فازیک) • بهترين و مطمئن ترين روش پيشگيري از حاملگي در ابتداي ازدواج، استفاده از قرصهاي خوراكي جلوگيري از حاملگي است و برخلاف بعضي از شايعات خرافي و نادرست، باعث نازايي نمي شود وبسادگي با قطع قرص قدرت باروري باز مي يابد

7. مزایا ی استفاده از قرص های LD وHD • كاهش احتمال ابتلا به سرطان رحم و تخمدان و کیست های تخمدانی • محافظت در برابر بيماريهاي عفوني و التهابي لگن خاصره و بيماريهاي خوش خيم پستان • محافظت در مقابل كم خوني (فقر آهن) به علت كم شدن حجم خون عادت ماهانه • كاهش ميزان بروز حاملگيهاي خارج از رحم • منظم تر شدن عادت ماهانه و كاهش دردهاي اين دوران ( از جمله سردرد و تحريك پذيري قبل از قاعدگي) • كمك به درمان جوشهاي صورت • بهتر شدن بيماري رماتيسم مفصليو افزایش تراکم استخوان

8. عوارض شایع • لكه بيني و بي نظمي عادت ماهانه • تهوع • سردردهاي خفيف • دردناك شدن پستانها • مختصري افزايش يا كاهش وزن • تغيير خلق و خو

9. موارد منع مصرف قرصهاي تركيبي • بيماري قلبي- عروقي • بيماري حاد كبد،سرطان کبدی، سیروز کبدی، هپاتیت • سرطان پستان و رحم • خونريزي رحمي با علت ناشناخته • فشار خون بالای 100/160 • مادران شیرده زیر 6 ماه پس از زایمان • شك به وجود بارداري • دیابت با بیماری های عروقی

10. روش استفاده از قرصهای ترکیبی: • در خوردن قرص اولين روز قاعدگي، روز اول محسوب مي گردد و بر اين اساس در روز پنجم قاعدگي خواه خونريزي تمام شده يا هنوز ادامه داشته باشد، اولين قرص خورده مي شود. پس از 21 روز قرص ها به پايان مي رسد. سپس هفت روز كامل خورده نشودو از روز هشتم خوردن بسته بعدي قرص آغاز گردد.( اينكه در اين 7 روز، چه زماني عادت ماهانه شروع شده باشد و اينكه بعد از 7 روز هنوز خونريزي ادامه داشته باشد يا نه، مهم نيست) مهم آنست كه بين مصرف دو بسته قرص، 7 روز كامل فاصله باشد. اگر بعد از تمام شدن 21 قرص و در طول 7 روز قرص نخوردن، عادت ماهانه برقرار نشود، براي اطمينان از حامله نبودن بايد به پزشك يا مراكز بهداشتي درماني مراجعه كرد

11. علائم هشدار دهنده: • اگر در حين مصرف قرصهاي ضد بارداري دچار علائم زير شديد، حتما به پزشك مراجعه كنيد: • سرفه همراه با خلط خوني ، تنگي نفس، احساس فلجي يكطرفه بدن يا دست و پا، تورم يا درد غيرطبيعي در پاها، سردرد شديد يكطرفه، كوري گذرا، درد سينه اي و شكمي، زردي پوست يا چشم

12. مراقبتهاي لازم حين مصرف قرصها • در خانمهايي كه به طور مرتب قرص مي خورند معاينات باليني(مثل اندازه گيري وزن و فشار خون)، معاينه پستان، معاينه لگن و لمس كبد ابتدا سه ماه پس از شروع قرص و پس از آن هر سال يك بار ضرورت دارد. در آغاز مصرف قرص، پاپ اسمير لازم است . در موارد سن بالاي 35 سال ، سابقه ديابت بارداري و چاقي، آزمايش قند خون و چربيها قبل از تجويز قرص ضروري است

13. فراموشي قرصهاي LD- HD • به نسبتي كه زن ، خوردن قرص را فراموش كند و برحسب اينكه چه وقت فراموش كرده باشد، احتمال حامله شدن او در ميان خواهد بود.اگر زني يك شب خوردن قرص را فراموش كند به محض اينكه متوجه اين نكته شد بايد قرص را بخورد. اگر تا شب بعد به يادش نيامد، (فراموشي دو شب )شب بعد سه قرص بخورد و براي اطمينان تا تمام شدن قرصهاي آن بسته از روش ديگري (كاندوم) نيز استفاده كند. اگر سه شب پشت سرهم ( يا بيشتر ) خوردن قرص فراموش شده باشد بايد از خوردن بقيه قرصها خودداري گردد و از روش ديگري براي جلوگيري از حاملگي استفاده شود تا قاعدگي آغاز گردد. سپس از روز پنجم قاعدگي خوردن قرصهاي بسته جديد آغاز شود

14. فراموشي قرصهاي تركيبي سه مرحله ای: • اگر يك قرص فراموش شود و اگر در مدتي كمتر از 12 ساعت از زمان هميشگي مصرف به خاطر آمد، قرص فراموش شده مصرف شود. اگر پس از 12 ساعت بخاطر آمد، نيازي به مصرف آن نيست. بقيه قرصها را همراه كاندوم تا پايان بسته ادامه دهد.

15. ادامه... • براي مصرف قرص LD محدوديت سني وجود ندارد و مي توان آن را تا سن 45 سالگي و حتي بيشتر، تحت نظارت و كنترل ادامه داد. ليكن در مواردي نظير فشار خون كنترل نشده و مصرف سيگار و غيره توصيه مي شود كه مصرف قرص به سن كمتر از 35 سال محدود گردد و در سنين بالاتر، افراد بايد پس از مشاوره،‌ از روشهاي ديگري استفاده كنند. • از آنجا كه مصرف قرص از انتقال بيماريهاي مقاربتي جلوگيري نمي كند، در صورتيكه همسر يا شريك جنسي شما با فرد يا افراد ديگري در ارتباط است يا اعتياد تزريقي دارد، حتما از كاندوم براي جلوگيري از ابتلا به اين دسته از بيماريها استفاده كنيد.

16. قرصهاي دوران شيردهي

17. قرصهاي دوران شيردهي (مینی پیل، ساعتی، لاینسترول) • اين قرصها به جاي هر دو هورمون پروژسترون و استروژن، فقط حاوي هورمون شبه پروژسترون هستند. ميزان اثر قرصهايي كه فقط پروژستين دارند اندكي كمتر از قرصهاي خوراكي تركيبي است. اين نوع قرص، اگر بدرستي و بطور مستمر مصرف شود 5/99 درصد و اگر بطور معمول خورده شود تا 95 درصد از حاملگي(طي 6 ماه اول پس از زايمان) جلوگيري مي كند

18. ادامه... • زنان شيرده مي توانند از قرصهايي كه فقط پروژستين دارند استفاده كنند زيرا برخلاف قرصهاي تركيبي، بر كميت و كيفيت شير مادر اثر ندارد. در واقع، اگر شيردادن به طور انحصاري و مستمر و حتي در طول شب انجام گيرد، خود بتنهايي قادر است زن را تا مدتي از حاملگي مجدد محافظت كند. در غِير اينصورت استفاده از قرصهاي ميني پيل در طول مدت شيردادن، احتمال حامله شدن مادر را از ميان مي برد.

19. مزايای استفاده از قرصهای ميني پيل • عبارتند از : • بعضي از عوارض جانبي قرصهای ترکيبي اچ دی و ال دی مثل تهوع و حساس شدن پستانها را ندارد.* • فاقد استروژن مي باشد* • نداشتن اثر منفی بر کمیت و کیفیت شیر مادر* • افزایش مدت زمان شیردهی* • مشکلي در حاملگي های آينده ايجاد نمي کند* • اختلالي درفعاليت جنسي ايجاد نمي کند.*

20. معايب استفاده از قرصهای ميني پيل • معايب قرصهای ميني پيل عبارتند از:* • در قابل عفونتهای مقاربتي مثل ايدز اثر پيشگيری کننده ندارد* • در صورت مصرف بعضي از داروها همراه با آن ، اثر آن کاهش مي يابد* • احتمال خطر بروز کيستهای تخمداني را افزايش مي دهد* • خطر بروز حاملگي های خارج رحمي را افزايش ميدهد* • ممکن است باعث خونريزی های نامنظم شود *

21. عوارض قرصهاي دوران شيردهي: • اختلال قاعدگي بصورت : • لكه بيني، • قطع قاعدگي • و يا خونريزي طولاني معمولا مقدار خونريزي كم است. عوارض غير شايع • در صورت بروز عوارض بسيار نادر مانند درد شديد در زير شكم ، خونريزي شديد ، سردرد شديد و غير معمول و حساسيت شديد پستانها بايد به پزشك مراجعه نمود

22. موارد منع مصرف: • شك به بارداري • بيماري شديد كبدي • سرطان پستان • سابقه حاملگي خارج رحمي(EP) • خونريزي رحمي با علت ناشناخته

23. زمان شروع استفاده از قرص شیردهی : • قاعده نشدن و تغذیه انحصاری با شیر مادر : 6 هفته پس از زایمان • قاعده شدن و تغذیه انحصاری با شیر مادر : مصرف قرص در یکی از پنج روز اول و ترجیحاً روز اول قاعدگی

24. نحوه مصرف قرص شیردهی: • بسته هاي اين قرص 28 تايي است. هر روز در ساعت معين (بهتر از همه، شبها بعد از شام) يك قرص خورده مي شود. با تمام شدن هر بسته، از شب بعد، بدون فاصله، خوردن قرص هاي بسته بعد آغاز مي گردد. در 6 ماه اول بعد از زايمان، حتي اگر عادت ماهانه برقرار شود، خوردن قرصها ادامه مي يابد. لازم است 6 هفته پس از زايمان اولين قرص مصرف شود ولي اگر زير 6 هفته قاعدگي رخ داد از اولين روز خونريزي، اولين قرص مصرف شده و هر شب ادامه يابد

25. مراقبتهاي لازم: • اگر حين مصرف قرص دچار اسهال و استفراغ شديد، حتما قرص را تكرار كرده و تا دو روز از كاندوم استفاده نماييد. • زنانيكه به كودك خود مايعات يا غذاي كمكي مي دهند بايد حتما به طور همزمان از روش ديگري هم براي جلوگيري از حاملگي استفاه كنند.

26. فراموشي قرصهاي شيردهي • اگر مصرف يك قرص براي مدت بيشتر از 3 ساعت بعد از زمان معين فراموش شود، در همان لحظه قرص فراموش شده را بخورد. ولي اگر بيشتر از 3 ساعت فراموشي طول كشيد، قرص فراموش شده را بلافاصله مصرف و تا 2 روز از كاندوم استفاده كند. • اگر بیش از سه قرص را فراموش کرد همه قرص ها را یک جا بخورد و تا 7 روز از کاندوم استفاده کند در صورت نزدیکی محافظت نشده در این سه روز از روش EC استفاده کند

27. تداخل با داروهاي ديگر • بعضي از داروها مي توانند اثر قرصهای ميني پيل را کاهش دهند. • اين داروها عبارتند از : داروهای ضد سل و داروهای ضد صرع يا ضد تشنج

28. آزمايشات و معاينات لازم • اندازه گيري وزن و قد و فشار خون • آزمايش پاپ اسمير

29. روش اورژانس پیشگیری ازبارداریEmergency Contraception • روشی است که پس از تماس جنسی بدون استفاده از روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری و یا هر موردی که احتمال بارداری ناخواسته پس از تماس جنسی را داشته باشد، می تواند تا سه روز ( ۷۲ ساعت ) از بارداری پیشگیری کنند. این روش توسط کارکنان بهداشتی آموزش دیده ارائه می گردد. بدلیل درصد بالاتر شکست این روش و مداوم نبودن مصرف آن در مقایسه با سایر روش های مطمئن، فقط باید در موارد مشخص از آن استفاده کرد. این روش را نباید به عنوان یک روش دائمی پیشگیری از بارداری استفاده نمود

30. مکانیسم عمل • پیشگیری از تخمک گذاری • تأخیر در تخمک گذاری • اختلال در اندومتر (مخاط داخلی رحم ( • اختلال در نفوذ اسپرم به تخمک • اختلال در حرکت لوله های رحمی • اختلال در لقاح

31. اثر بخشی • قرصهای ترکیبی حدود ۹۷%  و میزان حاملگی حدود ۳ % و اثر بخشی با قرصهای لوو نورجسترل (levonorgestrol)حدود ۹۹% و میزان حاملگی با استفاد ه از این قرصها حدود ۱% گزارش شده است. • همچنین اثر بخشی روش EC با فاصله زمانی تماس جنسی تا آغاز استفاده از روش ارتباط قابل توجهی دارد هر چقدر این فاصله کوتاهتر باشد، اثربخشی آن بیشتر است.

32. چه افرادی می توانند از این روش استفاده کنند: • استفاده نکردن از کنتراسپتیوها • تجاوز • وجود شرایط نشان دهنده استفاده نادرست یا شکتکنتراسپتیو مانند: • پارگی کاندوم • خارج شدن کاندوم • فراموشی خوردن قرص ترکیبی برای سه نوبت • فراموشی خوردن قرص شیردهی به مدّت بیش از سهساعت • تأخیر بیش از۲ هفته در تزریق آمپول DMP • استفاده نادرست از روش طبیعی • خروج IUD در زمانی بجز دوران قاعدگی

33. زمان شروع و چگونگی استفاده از EC • مصرف اوّلین دوز این روش باید حداکثر در فاصله زمانی ۷۲ ساعت از تماس جنسی مشکوک با یکی از روشهای زیر صورت گیرد تا از حاملگی ناخواسته جلوگیری شود: • قرص HD دو عدد در اولین فرصت و دو عدد 12 ساعت بعد • قرص LD 4 عدد در اولین فرصت و 4 عدد 12 ساعت بعد • قرص تری فازیک 4 عدد (قرص های سفید رنگ) در اولین فرصت و 4 عدد قرص سفید در 12 ساعت بعد

34. تذکر های حین مصرف: • بهتر است که قرص هابا شکم خالی خورده نشود. • در صورت استفراغ تادو ساعت پس از استفاده از روش، خوردن مجدد قرصها ضروری است. • حداکثر دفعات مجازاستفاده از این روش در هر سیکل قاعدگی یک بار است. • اثر بخشی این روش بااستفاده از فنی توئین و ریفامپین ( داروهای ضد صرع ) کاهش می یابد. که در صورتاستفاده همزمان از این داروها باید مصرف قرص لوونورجسترل به میزان۱۰۰% افزایشیابد.( در هر دوز دوعدد ( • افزایش تعداد تماسهای جنسی بدون محافظت، اثر بخشی روش را کاهش و احتمال حاملگی را افزایش می دهدبنابراین استفاده از این روش در هر دوره قاعدگی فقط برای یک نوبت مجاز خواهد بود. • اگر پس از استفادهاز روش EC تأخیر قاعدگی بیش از۷ روز شود، باید احتمال حاملگی برای فرد بررسی وبرای انجام تست بارداری ( ترجیحاً( B-HCG ضرورت دارد.

35. روش های تزریقی

36. انواع آمپول های تزریقی: • DMPA”" دپوپروورا يا دپومدروکسي پروژسترون استات(از نوع سوسپانسيون ميکروکريستالي ( • "NET-EN" نـوراتـيـنـدرون انـانـتـات(محلول روغني است) • سیکلوفم (Cyclofem)))

37. اصولاً روشهاي ضدبارداري تزريقي براي زوجهاي زير مناسب است • زوجهايي که خانواده خود را کامل کرده اما تمايلي براي بستن لوله ها ندارند . • خانمهايي که به بچه خود شير مي دهند و مايل هستند از يک روش پيشگيري از بارداري استفاده کنند . لذا ۶ هفته پس از زايمان مي توانند اين روش را بکار ببرند . • خانمهايي که شوهرانشان وازکتومي شده اند و تا منفي شدن آزمايش اسپرم آنها ، بايد از روش ديگري استفاده کنند . • افرادي که در مکان ثابتي زندگي نمي کنند و هميشه جابجايي و تغيير مکان دارند مانند عشاير . • خانم هايي که واکسن سرخجه زده اند و چند ماهي نبايد حامله شوند . • کساني که در استفاده از روشهاي ديگر مثل قرصهاي خوراکي که نياز به يادآوري روزانه دارد ، موفق نبوده اند .

38. (Cyclofem))) • توضيح روش: • سيكلوفم يك روش پيشگيري از بارداري از نوع تركيبي است كه توسط پزشك يا كاركنان بهداشتي تعليم ديده هر ماه يكبار در داخل عضله بالاي بازو و يا عضله قسمت فوقاني خارجي باسن بطور عميق تزريق مي شود. آمپول سيكلوفم حاوي25 ميلی گرم مدروکسی پروژسترون استات و 5 ميلی گرم استراديول سيپيونات می باشد. لازم نيست دوز تزريقي بر اساس وزن بدن و محل تزريق، تغيير نمايد.

39. نحوه اثر: • از تخمك گذاري جلوگيري مي كند. •  با تاثير بر روي مخاط داخلي رحم (آندومتر) سبب نامناسب شدن آن براي لانه گزيني سلول تخم مي شود. •  باعث افزايش ضخامت ترشحات دهانه رحم (موكوس سرويكس) شده و در نتيجه ورود اسپرم به داخل رحم را مشكل مي سازد.

40. اثربخشي: • اين روش بسيار موثراست . اثربخشي آن 99.8 درصد است. • شايان ذكر است كه سه عامل: زمان اولين تزريق, زمان تزريق هاي بعدي و تكنيك صحيح تزريق در اثر بخشي دارو اثر قابل توجهي دارد.

41. فوايدسیکلوفم: • اثر بخشي بالا •  آساني استفاده • برگشت پذيري نسبتا سريع باروري •  بي تاثير بودن روي ميل جنسي • پايين بودن برخي از عوارض جانبي مثل افزايش وزن و خونريزي نامنظم • عدم کاهش اثر درصورت اسهال و استفراغ درمقايسه با قرص هاي تركيبي • مناسب براي افرادي كه با استفاده مداوم و هر روزه از يك روش مشكل دارند (افراد فراموشكار، كوچ نشين، عقب ماندگان ذهني و......)

42. معايبسیکلوفم: • از بيماريهای منتقله از طريق تماس جنسي جلوگيري نمي كند •  پس از تزريق آمپول تاازبین رفتن اثر(اتمام دوره)امكان قطع روش يا تغيير آن وجود ندارد. •  اختلالات قاعدگی که می تواند برای گیرندگان خدمت مزاحمت ایجاد کند

43. موارد منع مصرف مطلق: • شك يا اطمينان به وجود حاملگي • شک به وجود سرطان پستان، ابتلا و يا سابقه آن • بدخيمي هاي وابسته به استروژن • خونريزي هاي رحمي بدون علت مشخص، • بیماری های کبدی • بیماران قلبی • مادران شیرده

44. زمان تزريق آمپول: • در يكي از 5 روز اول سيكل قاعدگي و ترجيحا روزهاي اول تا سوم •  6 ماه پس از زايمان در خانم هاي شيرده (بعلت اثر بر شيردهي) •  در زنان غير شيرده 3 هفته پس از زايمان •  در 5 روز اول بلافاصله پس از سقط

45. عوارض: • خونريزي نامنظم رحمي • سردرد و سرگيجه •  حساسيت پستانها •  افزايش وزن •  آكنه •  افزايش بروز افسردگي و اضطراب • احتمال كاهش HDL وکاهش نسبت HDL به LDL

46. ادامه... • تزريق آمپول سيكلوفم بايد هر 30 روز انجام شود كه اين فاصله از 33-27 روز قابل پيگيري مي باشد • درصورت تاخیربراي تزريق بعدی(بیش از3+30روز) ،انجام تزريق باحصول اطمينان از عدم وجود تماس جنسي (پس از فاصله33 روز تا زمان مراجعه) و يا اطمينان از عدم حاملگي فرد مقدور خواهد بود در غیراینصورت باید فرد از نظر حاملگی بررسی و تا تزریق بعدی نیزازیک روش کمکی ديگر استفاده كند.

47. مگسترونDMPA • DMPA  یک روش تزریقی پیشگیری از بارداری است این آمپول 150 میلی گرمی بوده و حاوی ماده موثره دپومدروکسی پروژسترون استات بوده و سه ماه از بارداری پیشگیری می نماید.7/99 % اثر بخشی دارد • مکانیسم اثر آن تضعیف تخمک گذاری است ولی با تاثیر بر روی لایه درونی مخاط رحم و بطور مستقیم بر لوله های فالوپ و تولید مخاط گردن رحم از بارداری پیشگیری می نماید.

48. زمان استفاده • در زمان قاعدگی: اولین تزریق در یکی از 5 روز اول قاعدگی بوده و تا یک هفته از یک روش کمکی مانند کاندوم استفاده می شود • 6 ماه پس از زايمان در خانم هاي شيرده (بعلت اثر بر شيردهي) •  در زنان غير شيرده 3 هفته پس از زايمان •  در 5 روز اول بلافاصله پس از سقط

49. مزایا: • اثر بخشی این روش در سال اول استفاده بیش از 99.7درصد می باشد. • استفاده آسان و مناسب برای افرادی که با روش مداوم و هر روزه مشکل دارند • کاهش ابتلا به سرطان های آندومتر و تخمدان، بیماری های التهابی لگن، کم خونی، فیبروم، کاندیدیازیس واژن و... • قابل استفاده در دوران شیردهی • مناسب برای افراد دیابتیک و بیماری تیروئید • تداخل نداشتن تداخل با تماس جنسی • افزایش شیر مادر • قابل استفاده در هر دوره سنی و...

50. معایب • تاخیر در بازگشت باروری • لزوم تزریق در فاصله های زمانی سه ماهه • عدم پیشگیری از بیماریهای مقاربتی از جمله ایدز • احتمال افزایش وزن • اختلالات قاعدگی از آمنوره تا خونریزی نا مرتب