Podział władzy w Polsce

1. Podział władzy w Polsce dr Maciej St. Zięba

2. Rzeczpospolita Polska • Rzeczpospolita (czyli Rzecz Publiczna, Dobro Wspólne; Republika, Wspólnota) Polska – nazwa używana co najmniej od 1505 • I Rzeczpospolita (monarchia królów elekcyjnych, wybieranych przez parlament) – 1505-1795 (1569-1795: Rzeczpospolita Obojga Narodów – Polaków i Litwinów-Rusinów) • II Rzeczpospolita – 1918-1939 • PRL („Rzeczpospolita Ludowa”) 1945-89 • III Rzeczpospolita – 1989–do dziś

3. Ustrój Trzeciej Rzeczypospolitej • Ustrój parlamentarno-gabinetowy – rząd jest tworzony przez Premier (Prezesa Rady Ministrów) mianowanego przez Prezydenta RP na wniosek partii posiadającej większość w Sejmie (czy koalicji tworzącej większość). • Prezydent RP praktycznie nie ma żadnej władzy wykonawczej. • Rząd (Rada Ministrów, Gabinet) jest powoływany przez Premiera, ministrowie są mianowani przez Prezydenta zgodnie z wolą Premiera, oraz akceptowany przez Sejm (wotum zaufania). • Sejm może odwołać rząd (konstruktywne wotum nieufności, nieprzyjęcie budżetu państwa).

4. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej • Prezydent RP jest Głową Państwa, ma wszystkie najwyższe funkcje reprezentatywne, jest Strażnikiem Konstytucji, Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych . • Prezydent akceptuje (podpisuje) wszystkie ustawy – ma prawo weta (które może być następnie odrzucone przez 3/5) lub skierowania do Trybunału Konstytucyjnego dla sprawdzenia zgodności z Konstytucją (decyzja ostateczna). • Posiada ograniczoną inicjatywę legislacyjną. • Jest wybierany bezpośrednio w głosowaniu powszechnym na 5-letnią kadencję. Może by raz wybrany ponownie. • Nie ma wiceprezydenta.

5. Parlament - 1 • Sejm (= „Zebranie”, „Zgromadzenie”) – do końca XVIII w. był to parlament trojga stanów (Izba Poselska, Senat i Król) • wg legend – działał od IX w. • potwierdzony w źródłach – od 1182 • Regularne wybory pośrednie co 2 lata – od 1492. • Sejm Walny (Zgromadzenie Zwykłe) spotykało się raz na rok na 6 tygodni. Sejm SkonfederowanyEkstraordynaryjny mógł pracować dłużej. • Konstytucja 3 Maja 1791 - reforma Sejmu

6. Parlament – 2 • 1945-1989 (PRL) – Sejm jednoizbowy • od 1989 – dwie izby Zgromadzenia Narodowego: • Sejm (izba niższa) – posłowie – 460 miejsc – podstawowe uprawnienia legislacyjne (prawodawcze, ustawodawcze). • Senat (izba wyższa) – 100 miejsc – funkcje legislacyjne wspomagające. • Wybierane razem, na kadencję 4-letnią, w wyborach bezpośrednich, powszechnych i proporcjonalnych. • Marszałek Sejmu (Przewodniczący Sejmu) – zastępuje Prezydenta RP w razie konieczności (śmierć, niemożliwość pełnienia funkcji, dymisja).

7. Central government and local government : 1 • Do 1989: Polska - kraj scentralizowany • Od 1990: proces decentralizacji kompetencji i tworzenia władz lokalnych (“samorządów”): • 1990 - gminy + rady wojewódzkie (sejmiki) • 1999 – reorganizacja podziału terytorium • powiaty i województwa (regiony) • administracja państwowa utrzymana na poziomie regionalnym (województwa) • Polska nadal jest krajem unitarnym (jednolitym)

8. Samorząd • Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej (Art.15, ust.1 Konstytucji RP) • Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. (Art.16,ust.1) • Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. (Art.16,ust.2)

9. Rząd centralnya samorząd terytorialny : 2 • do 1989: Polska – kraj scentralizowany • 49 województw • administracja państwowa (rządowa) rozciąga się od szczebla centralnego (ministerstw) do gmin (gromad) • podział dwustopniowy: • województwo • jego jednostki pomocnicze (rejony) • podstawowa (terenowa) jednostka administracji – gmina (gmina wiejska, gmina miejsko-wiejska; miasto) • hierarchiczna zależność jednostek administracji publicznej • fikcyjne ciała wybierane (wojewódzkie oraz gmin/miast rady narodowe) – o znikomej władzy realnej

10. Rząd centralnya samorząd terytorialny : 3 • 1990: pierwsza decentralizacja kompetencji • reorganizacja szczebla podstawowego – stworzenie gmin samorządowych posiadających organy wybieralne (rada gminna, miejska) • zarząd gminy/miasta oraz szef zarządu = szef gminy/miasta: wójt, burmistrz,prezydent miasta – wybierani i mianowani przez radę; • gminy wiejskie i miejsko-wiejskie podzielone na wsie (sołectwa); miasta mogą tworzyć osiedla, dzielnice oraz sołectwa • szczególna ustawa o ustroju Warszawy (miasto stołeczne); • podstawowe kompetencje z zasady przyznane gminom; • „rady wojewódzkie” (sejmiki samorządowe) – przedstawiciele gmin (po jednej osobie, wyznaczane przez rady gmin ze swego składu) – ciała doradcze dla organu administracji rządowej (wojewody)

11. Rząd centralnya samorząd terytorialny : 4 • 1999: druga decentralizacja (1) • reorganizacja podziału terytorium: zamiast 49 województw (prowincji i ich rejonów) stworzenie 16 regionów, zwanych województwo; • podwójna administracja na szczeblu regionu: • samorząd („rada regionalna” – sejmik („małe zgromadzenie”) wybierany bezpośrednio – ze swym przewodniczącym; zarząd województwa i szef władzy wykonawczej: marszałek województwa – wybierany przez sejmik) – z listą własnych kompetencji • administracja rządowa w regionie – wojewoda - z listą kompetencji (szef administracji zespolonej)

12. Rząd centralnya samorząd terytorialny : 5 • 1999: druga decentralizacja (2) • odtworzenie pośredniego szczebla administracji powiatu – jako jednostki samorządu terytorialnego – z listą kompetencji własnych; • rada powiatu wybiera zarząd powiatu i jego szefa, starostę • stworzono 379 powiatów, z czego 314 powiatów ziemskich i 65 powiatów grodzkich (duże miasta, z kompetencjami i gminy, i powiatu) (do dziś 2 powiaty grodzkie przestały istnieć, połączyły się z otaczającymi ziemskimi)

13. Rząd centralnya samorząd terytorialny : 6 • Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (2002) • Ustawa o Służbie Cywilnej (1996, nowa 1998, nowa 2006, nowa 2009)

14. Kompetencje - gminy • Wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone prawem do wyłącznej kompetencji innego organu (Ustawa o samorządzie gminnym 1591/1990, art. 6, ust. 1)

15. zagospodarowanie przestrz. zarząd nieruchomości ochrona środowiska gospodarka wodna lokalne drogi, mosty itp. dostarczanie energii ścieki i usuwanie odpadów transport publiczny ochrona zdrowia pomoc społeczna programy mieszkalnictwa współpraca z org. pozarz. edukacja publiczna kultura (biblioteki itp.) ochrona zabytków sport, turystyka rekreacja targowiska cmentarze parki i obszary zielone ochrona p-poż. i p-powodz. opieka rodzinna (społeczna, medyczna, prawna), młodzież promocja gminy współpraca transgraniczna promocja samorządności i społeczeństwa obywatelskiego zadania rządowe zlecone (ewidencja ludn., stan cywilny) utrzymanie porządku Gminy – w szczególności

16. Powiaty - kompetencje • Usługi publiczne o znaczeniu ponadlokalnym, przewidziane prawem (Ustawa o sam. pow. 1592/1998, art. 2, ust. 1) • Zadania powiatów nie mogą być w kolizji z kompetencjami lub zadaniami gmin (art. 4, ust. 6) • Powiaty grodzkie = miasta (gminy) na prawach powiatu

17. public education health promotion & protection social help pro-family services aid to handicapped public transport and roads culture and monument protection cartography, geodesy, cadaster architecture and building water management nature protection forestry, fishing, agriculture public order and security crisis prevention unemployment prevention and fighting consumer protection civil defense local promotion co-operation with NGO’s maintenance of public utility buildings maintenance of fire brigades, local police, and county inspections tasks transferred by the state Counties - in the following domains

18. Województwo - kompetencje • Usługi publiczne i zadania o znaczeniu regionalnym, przewidziane przez prawo i niezastrzeżone do wyłącznej kompetencjo organów administracji państwowej (Ust. o sam. wojew. 1590/1998, art. 2. ust. 2) • Kompetencje województwa nie mogą naruszać niezalezności gmin i powiatów,, ani nie stanowią żadnej formy nadzoru nad nimi (art. 4).

19. Tworzenie strategii rozwoju regionalnego: - maintain and enhance the national, cultural and civic consciousness of the population and regional identity - stimulate economic activity, - raise the competitiveness and innovativeness of the economy of the region, - maintain the cultural and natural heritage (sustainable development), - develop and keep the spatial order. Wdrażanie polityki rozwoju regionalnego developing labour market, creating and keeping technical and social infrastructure, finding and attracting external financial resources, especially from the EU and state budget, improving the level of general education and higher education, stimulating culture, recreation, research, innovation, promotion of the region’s assets and potentials. Województwo – zadania własne

20. And all that through: co-operation with territorial self-government units of its area, co-operation with the state administration in the region, co-operation with economic chambers, employers’ and employees organisations, churches, NGO’s, research institutions and universities, neighbouring regions, foreign regions and international organisations, Other tasks: education (artistic, higher), culture, sports, tourism, health care (hospitals), social help and family policy, modernisation of rural areas, public transportation and networks of roads, environmental protection, spatial planning consumer protection public order, fighting unemployment. Województwo – zdania własne

21. Wojewoda • Przedstawiciel Rady Ministrów w województwie • Szef zespolonych administracji państwowych (inspekcji, straży itp.) i koordynator niezespolonych administracji specjalnych w regionie • Utrzymywanie porządku w regionie, administrowanie przejść granicznych • Organ nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego • Organ drugiego stopnia (odwoławczy) w procedurze decyzji administracyjnych • Przedstawiciel Skarbu Państwa wobec własności państwowej

22. Elections in Poland • Active - 18 years • Passive • Sejm - 21 years • Senat - 30 years • Presidential - 35 years • Self-government - 18 years • European Parliament - 21 years • Law on elections - Ordynacja wyborcza

23. Wybory - Sejm (Parlament, izba niższa) • One round multiple-winner method • Ballots with several party or committee lists, voter may vote for just one candidate • Country-wide threshold of 4 % support for parties, 8% for coalitions • Party-list proportional method of tallying - d’Hondt method of highest averages - the votes obtained by candidates from the same parties are added and redistributed (via division by natural numbers)

24. Kluby i grupy parlamentarne

25. Wybory - Senat • Single round multiple-winner majoritarian system • Electoral districts are apportioned plural seats (usually 2) but voter may vote for one candidate only • Tallying by plurality (or relative majority, called “first past the post”, “winners take all”)

26. Wybory - Prezydent RP oraz wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast • Single round or two rounds single-winner system • Top-two runoff voting if no majority in the first round.

27. Wybory – rady samorządów • Small municipalities (up to 20,000 inh.) - bloc voting (plurality-at-large voting). Bullets may be arranged by party lists or not. • Bigger municipalities, counties and regions - system identical to that used for Sejm, except that untill 2002 the Sainte-Laguë method of tallying was used (division by odd numbes, instead of that by natural numbers) • Additional possibility - parties (committees) may form blocks in order to pass the support threshold criterion, which influences also the redistribution of seats, but does not oblige the parties to form a coalition afterwards.

28. Wybory – członkowie i szefowie zarządów powiatów i województw • Indirect - by the local / regional deputies (council members) • May be from within or outside of the group of council members

29. Wybory – rady osiedli i dzielnic • No party lists on bullets. • Single round majoritarian voting. • The city (town) makes its own regulation of voting with additional conditions, e.g. by setting a participation threshold.

30. Wybory – szefowie wiosek (sołtysi) • The only type of elections where people elect the chief while gathered during a village meeting. • Multiple round plurality voting - exhaustive runoff election (no candidates eliminated, voting repeated until there is a majority).

31. łącza • http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm - Konstytucja RP • http://ec.europa.eu/comm/eurostat/ramon/nuts/introannex_regions_en.html - NUTS • http://en.wikipedia.org/wiki/Polish_parliamentary_election,_2005.html • http://en.wikipedia.org/wiki/Polish_parliamentary_election,_2007 • http://en.wikipedia.org/wiki/Polish_presidential_election,_2005.html • http://en.wikipedia.org/wiki/Polish_local_elections,_2006.html • http://en.wikipedia.org/wiki/European_parliament_election,_2004_(Poland).html • http://pkw.gov.pl – Państwowa Komisja Wyborcza

32. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Zakład Historii Filozofii mszieba@kul.lublin.pl faks: (+48) 81-445-41-65 Lubelski Urząd Wojewódzki Wydział Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców euroanalizy@uw.lublin.pl tel. (+48) 81-74-24-426 DziękujęDr Maciej St. Zięba