تعريف فصد

1. تعريف فصد فصد Venisection در لغت به معنای گشودن رگ استفراغی است کلی و قوی که در آن اخلاط اربعه به طریق تفریق اتصال(جدا شدن) عروق در اثر نیشتر (تیغ) خارج می گردند.

2. این تفریق اتصال اگر در حد اعتدال از نظر وسعت و تنگی: اخلاط به حد اعتدال خارج می گردند • اگر وسیع باشد: اخلاط بسیار خارج شده و موجب ضعف می گردد و یا بند آمدن و التیام و جوش خوردن محل تفرق دشوار می گردد • اگر ضیق ( تنگ ) باشد: اخلاط رقیق خارج گشته و غلیظ باقی می ماند

3. دلائل برتری فصد بر سایر استفراغات فصد امری اختیاری است و در هر زمان و از هر رگ یا عضو خاص و به هر مقدار که لازم باشد می توانند خارج نمایند. میزان اخلاط خارج شده بر حسب ضرورت قابل تغییر است. چون فصد قابل کنترل و اختیاری است به راحتی می توان آن را قطع کرد بدون اینکه ضرری داشته باشد بر خلاف مسهل و مقی که بعد از عمل نمی توانند فوراً حبس و بند نمایند و اگر حابسات و قابضات زیاد برای بند آمدن آن استفاده شود باعث ضرر عظیم می گردد به دلیل تعارض دو مختلف به دنبال هم.

4. فوائد خون در بدن • غذای بدن بوده و موجب رشد بدن و بدل ما یتحلل می شود. • به اعضای بدن حرارت می بخشد. • مرکب حرارت غریزی و قوت حیوانی بوده و آنها را به کل بدن می رساند. • مرطوب کردن و حرارت رساندن به اعضا جهت حرکت آنها • رنگین و تازه کردن و رونق بخشیدن به پوست

5. چه کسانی شایسته خروج خون می باشند( اندیکاسیون مطلق فصد ) • کسانیکه مبتلا به امراض دمویه باشند که در این صورت اخراج خون واجب و ضروری است. • مستعدین به امراض دموی (در اثر کمیت و کیفیت اوایل فصل بهار) • کسانیکه از ترس ایجاد مرض و آفتی عظیم بدون کثرت خون و تغییر آن فصد می شوند ( ضربه و سقوط)

6. اندیکاسیون نسبی فصد در غیر از 3 گروه بالا در بقیه افراد اخراج خون ضروری نیست مگر هنگام ایجاد بعضی از بیماریها از جمله صرع و سکته و خناق و رمد و ذات الجنب و اختناق رحم و.....

7. کنتراندیکاسیون فصد • سوء مزاج سرد • در سرزمینهای خیلی سرد • درد شدید • بعد از حمام محلل(حمام های قدیمی و یا سونا) • بعد از جماع - سن کمتر ار چهارده سال • در سنین کهنسالی - افراد لاغر کم خون - افراد چاق شحمی (متخلخل-پف آلود)

8. کنتراندیکاسیون فصد • کسانیکه فم معده او ذکی الحس و یا ضعیف دارند و یا افزایش صفرا در فم معده دارند نباید فصد شوند به خصوص هنگامی که معده خالی باشد (ناشتا).... • سفید پوستان و زرد پوستان کم خون • در بیماریهای مزمن و طول کشیده چون باعث نقصان خون و سوءهاضمه می شود - در حالت سیری معده از غذا و یا روده ها از فضولات (مدفوع) • در مسمومیتها یا گزش حیوانات سمی، فصد نباید کرد • در بیماریهای مزمن و ناقهین نباید فصد کرد • در سایر موارد مانند مستی، قی، اسهال، بی خوابی، خستگی بیش از حد

9. اندیکاسیون نضج اخلاط در هنگام فصد

11. اندیکاسیون فصد وسیع

12. 1 .ماده غلیظ و لزج باشد. 2. ماده غلیظ و سوداوی باشد. 3. جهت استظهار خون (نمونه برداری جهت تشخیص نوع و رنگ و قوام آن)

13. اندیکاسیون فصد ضیق

14. هنگامی که هدف خروج ماده باشد در مریضی که غلبه دم ندارد (قلیل الامتلاء)در افراد لاغر و حاملهکسانیکه عروق باریک دارنددر فصل گرماکسانیکه احتمال بروز غش دارندجهت بند آوردن خونریزی در مریضی که خونریزی حاد دارد (اماله ماده)

15. زمان فصد

16. فصد یا اختیاری است یا اضطراری. فصد اضطراری در هر وقت که احتیاج شد بدون تاخیر باید فصد کرد حتی در نیمه شب و اگر سن و توان بدنی مساعد باشد هیچ مانعی وجود ندارد. اما بهترین زمان فصد اختیاری، روزهای15 تا 27 ماه قمری هنگام ظهر یک ساعت بعد از غذا می باشد.ازاول تا 14 ماه به خصوص هفته اول که نور کم است به دلیل انقلاب و حرکت رطوبت، خون صالح با فاسد مختلط گشته و در آخر ماه نیز به دلیل اینکه اخلاط در آن غلیظ شده و سخت خارج می شود فصد جایز نیست. بهترين زمان فصد در زمستان روزي است كه در آن باد و باران نباشد (طوفان نباشد) و اگر ضرورت شديد وجود داشت روزي كه در آن باد جنوبي مي وزد بهتر از باد شمالي است زيرا باد جنوبي به نسبت گرمتر است و در فصل تابستان نيز بهترين زمان اعتدال هواست تا طبيعت بدن آرام و بدون تشويش باشد و در صورت ضرورت در تابستان، باد شمالي كه باعث خنك و مرطوب شدن هوا مي شود بهتر است.

17. نکاتی كه بايد قبل و بعد از فصد به آن توجه شود:

18. حمام: به جهت اينكه نرمي پوست باعث سرخوردن پوست و مشكل شدن فصد مي شود قبل از فصد نبايد حمام رفت اما اگر كسي كه قرار است فصد شود داراي غلظت خون و يا پوست ضخيم باشد براي رقيق شدن خون و نرمي پوست بهتر است قبل از فصد به حمام برودخوردن و آشاميدن زياد: در اثر فصد طبيعت ضعيف شده و معده تحمل هضم غذا را ندارد و هضم ناتمام باعث فساد مي گردد پس بعد از فصد بايد تا 3-2 روز غذاي لطيف كم بخورند و به تدريج به عادت گذشته برسانند.حركات نفساني و بدني شديد: چون بدن را ضعيف مي كنند مثل غضب، شادي، ترس و جماع.خواب:از آن جهت كه فصد اخلاط را به جريان انداخته و باعث حركت بخارات مي شود، خواب بعد از فصد باعث حبس اين بخارات در عضله و بي حالي اعضاء مي گردد. كمترين فاصله ميان فصد و خواب شش ساعت است. اما اشخاصي كه معتاد به خواب مي باشند بايد فصد ايشان را در بيشترين فاصله از زمان خواب انجام داد و حداقل 3 ساعت بعد بخوابند.ورزش:باعث حركت و طغيان اخلاط شده و فصد بعد از آن باعث شدت خواهد شد و به دليل حركت اخلاط بدن گرم شده و گاهي تب عارض مي شود كه تب نيز، خود محلل قوا بوده و ضعف ناشي از فصد را شدت مي بخشد

19. عروق قابل فصد در سر و گردن و حلق

20. به طور کلی گشودن این رگها به صورت مورب بهتر است مگر رگ وداجین.1. ورید جبهه(supra orbital vein):رگ پیشانی است که در وسط ابروان کشیده شده است.فایده فصد آن: رفع سنگینی سر و چشم و سردرد مزمن و بیماریهای سر است.2. عروق یافوخ(emissary vein) : رگ ممتد و کشیده در وسط سر است.فایده فصد آن: برای بیماریهای شقیقه و قروح سر مفید است.3. عرق الصدغین(supra frontotemporal v.): دو رگ که روی گیجگاه واقعند.4. عرق الماقین(nasofrontal v.):دورگ که در دو گوشه داخلی چشم قرار دارند و معمولا دیده نمی شوند مگر وقتی که گردن را محکم بسته و دهان را باز کنند که رگ پیدا شود.فایده فصد آن: دفع سردرد و ورم مزمن ملتحمه

21. 5. عروق خلف گوش(posterior oricolary ):6. عروق وداجین(external jugular): 7. عرق ارنبه(lateral nasal): 8. عرق تحت الخشاء(occipital v.): 9. چهار رگ(buccal v.): 10. عرق باطن ذقن(facial v.):11. عرق تحت لسان(sub lingual):12. عرق عنفقه(sub mental): 13. عرق لبه(supra sterna v.):14. عرق المنخرین(anterior ethmoidal v.):

22. عروق قابل فصد شكم : 1) وريدي كه بر كبد واقع است و فصد آن امراض كبد را رفع مي كند.2) وريدي كه بر طحال واقع است و امراض طحال را رفع مي كند

23. وريدهاي قابل فصد در دست : 1) قيفال2)اكحل3) باسليق4)حبل الذارع5) ابطي 6) اسیلم

24. قیفال(سفالیک): قیفال کلمه یونانی به معنی کناره هر شی می باشد و چون این ورید در کناره ساعد واقع شده به این نام نامیده می شود و همچنین به معنی پادشاه نیز می باشد چون از سر که پادشاه بدن است می آید و به فارسی نیز به آن سر رو گویند.فایده فصد قیفال : فصد آن مخصوص اخراج خون از سر و گردن است و در بیماریهای مغز و چشم و حلق آن را می گشایند.

25. اکحل : اکحل مشتق از کلمه یونانی کحلاوش به معنی شی مرکب است چون این رگ زیر قیفال و بالای باسلیق قرار داشته و مرکب از هر دو می باشد و در وسط و داخل ساعد با کمی تمایل به بالا واقع است. خون این رگ به نسبت بیشتر بوده و رنگ آن کحلی (سرمه ای) بوده و بدین جهت به این اسم مشهور گشته است. این رگ را در عربی نهرالبدن و در فارسی رگ بدن یا هفت اندام می نامند.فایده فصد اکحل :فصدآن تنقیه کل بدن بوده و در همه بیماریهای فراگیر و غلبه خون آن را می گشایند.

26. باسلیق (بازیلیک) : در لغت یونانی به معنی پادشاه عظیم است چون این رگ شاخه بزرگی از ابطی بوده و با رگی که از کتف می آید مخلوط می گردد به این اسم موسوم گشته و از کنار داخلی ساعد مایل به پائین می گذرد.عده ای معتقدند چون این ورید به قلب و مغز و ریه و دیافراگم و سینه متصل است به رگهایی که از کبد می آیند شرافت داشته و به این جهت به باسلیق یا پادشاه عظیم شهرت دارد.فایده فصد باسلیق : اخراج خون از کبد و طحال و ریه و رانها و ساقها و پا و.... می باشد و در کل، تنقیه کل بدن به جز سر و گردن می باشد.

27. حبل الذراع : به جهت اينكه مسير آن به ريسمان شباهت دارد به اين اسم مسمي گشته است. محل دقيق آن مورد اختلاف بوده و داراي وارياسيونهاي مختلف مي باشد ولي معمولا از داخل ساعد ظاهر شده كمي به طرف بالا و سپس به طرف خارج رفته و به انگشت كوچك مي رسد پس هر رگي غير از اكحل و باسليق در اين مسير ديده شد بايد حبل الذراع ناميده شود خواه بين اكحل و باسليق باشد يا بين باسليق و ابطي.فایده فصد آن:شيخ الرئيس و قدماي ديگر آن را از قيفال و فصد آن را نيز در حكم فصد قيفال دانسته اند و صاحب ذخيره و بعضي از متأخرين آن را از باسليق و فصد آن را نيز در حكم فصد با سليق مي دانند و بعضي از اطباء نيز به اين عقيده اند رگي كه وجود يا عدم وجود آن مورد اختلاف است فصد كردن آن چه ضرورتي دارد.

28. ابطی :این رگ شاخه ای از باسلیق بوده و به همین دلیل باسلیق ابطی نامیده می شود و از کنار خارجی آرنج به محاذات ابط واقعست و چون شریانی زیر آن وجود ندارد آن را اسلم نیز گویند.

29. اسیلم:اسیلم رگ معروفی است که ادامه ابطی بوده و محل فصد آن بین انگشت 4 و 5 دست است.فایده فصد اسیلم:فصد اسیلم راست برای دردهای کبد و ریه و دیافراگم راست و فصد اسیلم چپ برای بیماریهای قلب و ریه و دیافراگم چپ و طحال مفید است به شرطی که منشاء این دردها از کبد نباشد که در غیر این صورت فصد اسیلم راست مفیدتر است. در طب اکبری فصد اسیلم چپ را در بیماری دوار (سرگیجه) که منشاء آن طحال باشد مفید دانسته است.هر چند فصد باسلیق راست برای امراض کبد و اطراف آن و فصد باسلیق چپ برای امراض طحال و اطراف آن نافع است ولی اسیلم به خاطر اماله ماده به دور دست با خونگیری کم نفع زیاد دارد.شیخ الرئیس فصد اسیلم را در دردهای مفاصل مفیدتر از فصد باسلیق دانسته و ملاقطب در شرح قانون نوشته که فصد اسیلم چپ برای بواسیر و دردهای مزمن پشت و کمر مفیدتر است.

30. عروق قابل فصد پا

31. ورید صافنCreatsaphenous)):وريد بزرگي است كه از طرف داخل و جلوي مچ پائین آمده و چون در زير و دوطرف آن شريان و عصبي وجود ندارد صافن يعني سالم ناميده مي شودفايده فصد صافن :استفراغ خون از اعضاء زير كبد(باعث كشيده شدن ماده از بالاتنه به پائين) امراض دمويه مغزسبات( بيهوشي و خواب طولاني) ماليخوليا (اگر علت ماليخوليا امتلاء بدن باشد به خصوص در زنان) درمان ادرار طمث (هيپرمنوره)خونريزي بواسيرخارش رانبيماريهاي اندام تناسليجانشين فصد عرق النساء در بيماري سياتيك

32. عروق خلف عرقوب :نام خاصي ندارد و پشت پاشنه واقع است و شايد شعبه اي از صافن است.عرقوب به معني رباطی که پشت پاشنه قرار دارد (تاندون آشيل) می باشد. Posterior tibial vein

33. عرق النساء:رگي است كه از جانب خارج پا تا مچ آمده و بر پشت پاي رفته و نشانه آن چند گره روي پاست كه در بعضي مردم مانند كرم كمي پيچ خورده و حركت سريع دارد. فايده فصد آن:در بيماري سياتيك ( بيماري عرق النساء) مفيدتر از فصد صافن و در بقيه بيماريهاي مشابه صافن است

34. مابض (Popliteal): در درون زانو قرار داشته و در آنجا دو عصب وجود دارد به نام مابضان چون بعضي درون زانو را مابض ناميده اند به اين اسم ناميده مي شود.فايده فصد آن :فصد آن مثل فصد صافن بوده ولي در ادرار طمث ( هيپرمنوره) و دردهاي مقعد و بواسير مفيدتر از صافن بوده همچنين جهت درد احشا و كمر و رمد سودمند است. در امراض سوداوي و امراضی كه در اثر حركت مواد به سوي سر ايجاد شده اند مفيد مي باشد.

35. کتابهای تخصصی فصد:رساله ای در طریقه فصد و اوقات آن: مبشر بن فاتک، ابو الوفاکتاب فصد : ابو ماهر موسی بن یوسف بن سیار (طبیب ایرانی عصر آل بویه)مقاله در فصد: ابن یوسف بن سیار شیرازی مکنی به ابوماهرکتاب فصد و حجامت: یوحنا بن ماسویه مکنی به ابو زکریاکتاب الفصد: جالینوسکتاب الفصد: قسطافی الفصد: اثر محمد بن زکریای رازی