بسمه تعالی تاثیر اجرای قانون یارانه ها در مصرف گندم و استفاده بهینه از ظرفیت های جدی

1. بسمه تعالیتاثیر اجرای قانون یارانه ها در مصرف گندم و استفاده بهینه از ظرفیت های جدی

2. فهرست مطالب • تعریف یارانه در بخش کشاورزی • وضعیت گندم در جهان و ایران • آثار اولیه اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها • راهکارهای پیشنهادی استفاده از حذف یارانه نان در کاهش مشکلات عمده بخش کشاورزیدر کشور

3. تعریف یارانهیارانه را می توان به پرداخت و کمک مالی دولت ها به بخش خصوصی با اهدافی مشخص تعریف کرد. اهداف پرداخت یارانه در بخش کشاورزی می تواند بقرار زیر باشد: • تثبيت قيمت مواد غذايي • ايجاد ثبات در درآمد توليد كنندگان • اطمينان به توليد كافي محصولات کشاورزی • تشويق و ترغيب سرمايه گذاري در بخش توليدات كشاورزي • ارتقاء سطح تغذيه اقشار آسيب پذير براي دريافت حداقل شاخصه هاي امنيت غذايي • تقويت بخش كشاورزي در جهت توسعه اقتصاد ملي

4. روش هاي متداول اعمال يارانه • پرداخت مستقيم • تحويل كالا • تقليل بهره وام • معافيت‌هاي مالياتي • يارانه خدماتي – بيمه محصولات كشاورزي • هزینه های خريد تضميني • سياست هاي وارداتي از جمله تعرفه:، مجوزها و يا ممنوعيت ها • سياست هاي صادراتي – مقررات و مشوق هاي صادراتي • پايين نگهداشتن قيمت كالا هاي دولتي نظير انرژي ، كود شيميايي، آب و...

5. نظرات مخالف در مورد برقراري يارانه در كشاورزي • طرفداران محيط زيست برقراري يارانه هاي تجاري ( مثلاً مشوق هاي صادراتي ) را دليل عمده استفاده توليد كنندگان از مواد شيميايي بيشتر و نيز تجاوز به حريم منابع طبيعي مي دانند . • مدافعان آزاد سازي تجارت نيز با برقراري بدون حساب يارانه ها مخالف و حتي المقدور مدافع محدودسازي آن مي باشند . • در برخي كشورهاي اروپايي و كشورآمريكا بدليل برخورداري بيشترمالكين بزرگ از اين امتياز بعضاً يارانه ها مورد نقد قرار می گيرد .

6. اهم موارد يارانه در بخش كشاورزي ایران • يارانه انرژي ( گازوئيل- برق) در سال 1385 مبلغ 2/9 هزار ميليارد تومان ( 7/3 درصد كل يارانه انرژي ) • يارانه كود شيميايي، 800 ميليارد تومان در سال ( 89 ) • يارانه بيمه محصولات كشاورزي، 393 ميليارد تومان (89) • يارانه بذر 40 ميليارد تومان (89 )

7. آثار اوليه اجرای طرح هدفمندی یارانه ها: • كاهش مصرف بنزين 6% ، گازوئيل 10% • كاهش مصرف برق10 درصد • كاهش مصرف گندم به ميزان 30 درصد ماخذ :1- به نقل از آقای محمد رضا فرزین دبیر ستلاد هدفمندی یارانه ها ، مصاحبه با شبکه 6 تلویزیون مورخ 27/11/90 ساعت 10/30 2- سایت جام جم مورخ 7/5/90 از قول آقای محمدرضا فروتن

8. مسائل مربوط به گندم در جهان و ایران ( تولید ، مصرف ، تجارت )جدول شماره 1- تغييرات توليد گندم ،توليد سرانه وانرژي مصرفي مردم جهان (از كل محصولات)گندم را به عنوان محصول معجزه گر قرن بیستم معرفی کرده اند زیرا توانسته است امنیت غذایی را در کشورهای آسیایی ، آمریکای لاتین و قسمتی از آفریقا تامین نماید .

9. دوره (1950-2000) را به عنوان دوران رشد سريع توليدات كشاورزي همراه با كاهش نسبي قيمت محصولات غذايي از جمله گندم مي‌شناسند . قیمت گندم و ذرت و برنج 60% کاهش داشته است

10. عملکرد گندم از 500کیلو در هکتار در سال 1950 به 2700 کیلو در سال 2000 افزایش یافته است

11. اهم دلايل رشد عملکرد • تنوع ارقام اصلاح شده با ظرفيت بالاي توليد و متحمل به عوامل خسارت زا - ارقام پاكوتاه • افزایش مصرف انواع كودها و سموم شيميايي • توسعه مكانيزاسيون • تكنولوژي‌هاي مدرن آبياري • اصلاح الگوی زراعی گندم با قراردادن یک محصول مناسب • ( لگیوم، کلزا ، ...) در تناوب زراعی

12. جدول شماره 3 - توليد، تجارت (صادرات و واردات) ده كشور عمده جهان واردات گندم ایران در این دوره 3/2 میلیون تن (فائو) و در سایر 87و88 ( 2010-2009 و 2009-2008) برابر با 5/9 و 5 میلیون تن می باشد .گ.ک.ج.ا.ا

13. جدول شماره 4- مقايسه توليد و صادرات و واردات گندم در دو حوزه كشور هايتوسعه يافته و در حال توسعه (متوسط سالهاي 2008-2006 )میلیون تن

14. بدلیل جایگاه گندم در امنیت غذایی مردم جهان (30%کالری روزانه) قیمت آن حائز اهمیت میباشد *عوامل موثر بر افزايش قيمت گندم در سنوات اخيرعبارتند از: • حوادث اقليمي، خشكسالي ، يخبندان، آتش سوزي در كشورهاي عمده توليد كننده گندم • كاهش سطح زير كشت گندم • افزايش قيمت انرژي كه علاوه بر افزايش هزينه توليد، سبب كاهش عرضه غلات به عنوان غذاي انساني مي گردد (بدليل استفاده بيشتر از غلات در توليد انرژي سبز) • افزايش درآمد در كشورهاي با اقتصاد نو ظهور (چين، هند، برزيل ...) و سوق و تمايل به سمت الگوي غذايي برپايه مصرف پروتئين حيواني ... (براي توليد هر كيلو گوشت گاو به 7 كيلو غلات نياز است.) • در تولید سالانه 683/8 میلیون تن ،453/2میلیون تن مصرف food)) غذایی و 121/7 میلیون تن بعنوان علوفه(feed)میباشد ( fao)

15. ایران – گندم از دیرباز تا کنون بعنوان غذای اصلی staple food مردم این سرزمین می باشد و بیشترین سطح زیر کشت و تولید را در بین محصولات زراعی بخود اختصاص داده است جدول شماره 5 – مقايسه متوسط سطح زير كشت وتوليد گندم باكل محصولات زراعيمتوسط 5 ساله 88-87و 84-83ماخذ:بانک اطلاعات زراعت- وزارت جهاد کشاورزی

16. جدول شماره 6- سطح زیر کشت گندم به تفکیک آبی و دیم آمار وزارت جهاد كشاورزي ( متوسط سالهاي 84 تا 88 ) مأخذ : بانك اطلاعات زراعت

17. جدول شماره 7 - مقدار كل عرضه گندم طي دهه‌هاي مختلف(سرانه كيلوگرم – سال )ماخذ: كتاب طرح ده ساله 90-1381 طرح افزايش توليد گندم

18. جدول شماره 8 - روند عرضه سرانه گندم ( آرد ) براي مصارف انساني طي سالهاي 68-1377 واحد : كيلوگرم ماُخذ:مؤسسه پژوهشهاي برنامه ريزي واقتصاد كشاورزي ، ترازنامه غذايي ايران (1378 – 1368)

19. جدول شماره 9 - وضعيت توليد، ذخيره و عرضه گندم در ايران طي سالهاي 88- 1379 ماخذ: اتاق بازرگانی ایران

20. اقدامات انجام شده در جهت کاهش وابستگی به واردات گندم از اواخر دهه چهل و همزمان با اوج گرفتن روند وابستگی ، دولت ها همواره بر تامین گندم مورد نیاز از منابع داخل تاکید و اصرار داشته اند . پس از انقلاب اسلامی اولین اقدام جدی و منسجم در سال 68 در قالب طرح محوری گندم آغاز گردید که با استقبال مسئولین – کارشناسان ، کشاورزان مواجه گردید . آثار مثبت این طرح در نمودار شماره 2 نشان داده شده است .

23. اقدامات اساسي انجام يافته در راستاي افزايش توليد و نيز توليد پايدار • تنوع ارقام پرپتانسیل • کنترل بيماري زنگ گندم • توسعه سطح مبارزه با علف ‌هاي هرز • ساماندهي به مراحل مبارزه با سن گندم • شروع تغذيه گياهي به روش علمي و استفاده از نتايج آزمايشات خاكشناسي • توسعه مكانيزاسيون در مزارع گندم. • كنكاش براي اصلاح الگوي تناوب زراعي

24. خوشبختانه در شروع دهه هشتاد مجدداً تمايل عمومي به احياء مجدد طرح گندم تعلق گرفت.در اين دوره با استفاده از تجارب دهه هفتاد و ادامه مجدد طرح افزايش توليد گندم با اقداماتي چون : • تدوين طرح ده ساله افزايش توليد گندم 90-1380 بصورت مشروح و فني و با استفاده از نتايج ده سال تجربه اجرايي و تحقيقاتي • كاهش بسياري از موانع و مشكلات اساسي توليد گندم نظير زنگ زرد – آفت سن- علف‌هاي هرز و... • حمايت‌هاي بازرگاني و پوشش وسيع بيمه اي • بر خورداري از سالهاي بالنسبه مطلوب شرايط آب و هوايي و بارندگي • پشتيباني مؤثرمراجع و مسؤولان در سطوح سياسي ، قانون گذاري و اجرايي بازرگانی كشورباعث گرديد كه توليد و عملكرد گندم مجدداً در يك روند افزايشي مطلوب قرار گيرد. • ارتقاء عملکرد گندم آبی به 3827 کیلوگرم در سال 83(رکورد عملکرد تا کنون) در سال 89 طبق برنامه عملکرد نسبت 4650کیلوگرم باشد که با 26% عدم تحقق به 3448 کاهش یافت

25. جدول شماره 10 - وضعيت كيفي گندم‌هاي توليد داخلياكنون پس از گذشت دو دهه و ارتقاء كيفي گندم هاي داخلي حسب جدول شماره 10 توجيه بخش بازرگاني كشور مبني بر اجازه واردات يك ميليون تن گندم خارجي بمنظور جبران كمبود كيفي گندم داخلی جاي تاسف و نگراني دارد ( مصاحبه معاون محترم وزير بازرگاني مورخ 16 اسفند 89 خبرگزاري فارس ) كه متاسفانه از طرف بخش مرتبط اعتراضي نسبت باين اظهار نظر ملاحظه نشده است

26. چالش‌هاي عمده توليد گندم در ايران • قلت عملكرد- درآمد ناكافي كشاورزان- بهره وري ناكافي- رقابت پذيري • مشكلات تداركات دولتي، گرفتاري يارانه ها • روند تصاعدي بحراني شدن دشت هاي كشور از نظر منابع آبي نه تنها به عنوان بزرگترين چالش بخش كشاورزي بلكه حيات در كشور • نوسانات توليد ناشي از حوادث اقليمي خاصه خشكسالي و عدم ارائه راهكارهاي مناسب • جاي خالي محصول مناسب در تناوب زراعي با گندم در كشت هاي زمستانه • بيماري هاي به ظاهر كم رنگ ليكن با خسارت قابل ملاحظه نظير پاخوره ، نماتود، فوزاريوم. • خسارت كمي و كيفي آفت سن گندم.

27. 3- آثار اجرای قانون هدفمندی یارانه ها در کاهش مصرف گندم به نقلاز ریاست محترم جمهور مورخ 25/2/90 (مصاحبه تلویزیونی) جناب آقای وزیرامور اقتصادی و دارایی 16/1/90 و وزیر محترم بازرگانی 23/3/90 موجبات کاهش مصرف گندم به میزان 30% گردیده است . معاون محترم وزیر بازرگانی نیز در مصاحبه با روزنامه دنیای اقتصاد مورخ 13/2/90 ضمن تائید کاهش در این سطح مطالبی به شرح جدول شماره 11 بیان فرمودند.جدول شماره 11 – مصرف سالانه و سرانه گندم خوراكي طي سنوات مختلفمصرف گندم كشور در سال جاري نسبت به سالهاي 84، 88 و 89 به ترتيب 36، 6/29 و 4/26 درصد كاهش نشان ميدهد.

28. توجه به دونكته بسيار مهم در شروع و مراحل اجرای طرح هدفمندي يارانه ها به شرح ذيل ضروري مي باشد : • مراقبت از شیوه تغذیه عمومی از نظر جلوگیری از سوء تغذیه مردم تامین قریب 40%انرژی روزانه و 50% پروتئین کشور کاهش سریع مصرف گندم (30% در کمتر از 6 ماه * افزایش سریع قیمت های جاری مواد غذایی در سطح خرده فروشی 48-24 فروردین امسال نسبت به سال گذشته عدم ارائه الگوی جایگزین مناسب **وجود جهت قابل ملاحظه افراد دچار سوء تغذیه در کشور • جلوگیری از صدمه و خسارت به تولید محصولات کشاورزی بدلیل عوارض ناشی از اجرای قانون • * بانک مرکزی ، خبرگزاری ایلنا 3/2/90 کد خبر 187826 • ** 23%جهت کشور حسب مطالعات مشترک انستیتو تغذیه و دانشگاه علوم پزشکی در سال 80-79 و تحلیل آمار مرکز آمار ایران در سال 87

29. محاسبه گندم مورد نیاز کشور پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها چنانچه سایر مصارف گندم ( صنایع غذایی، خوراک دام و طیور، بذر ) و با ضریب احتیاط 10% افزایش منظور نماییم نیاز کشور در سال جاری به 10 میلیون تن نزدیک می شود -تامین این مقدار با توجه به متوسط تولید ده ساله 88-79و با سه سال خشکسالی 12/5 میلیون تن می باشد باسانی میسر است- بطور سنتی 4 میلیون تن آن از دیم زارهای کشور تامین می شود - مابقی در سطح 1/6 میلیون هکتار ( با راندمان فعلی) قابل تامین است - 0/9 میلیون هکتار در اراضی آبی صرفه جویی می شود -اگر عملکرد را به سطح عملکرد آبی در کشور مصر برسانیم (6400) 1/56 میلیون هکتار صرفه جویی میشود

30. IV- راهكارها و پيشنهادات : الف) كاهش وابستگي به روغن نباتي و كنجاله دانه هاي روغني به خارج از كشور • اختصاص بيشترين ارز براي واردات سالانه در سال 1989 بیش از 2/8 میلیارد دلار برای واردات روغن ، دانهای روغنی و کنجاله مصرف گردیده است . • مقایسه هزینه ارزی برای واردات دو کالای اساسی (گندم و روغن) در فاصله سالهای 71 تا 89 (19سال ) ماخذ : آمارنامه گمرك ج .ا.ا

31. ب- از فرصت بدست آمده مي‌توان با حمايت از كاهش سطح زير كشت به ميزان 250-200 هزار هكتار سالانه با اولويت دشت‌هاي بحراني در محدود كردن استفاده از آبهاي زير زميني موجبات تقويت - تعادل بخشي و حصول به ظرفيت پايداري منابع آب‌هاي زير زميني را طي حداكثر پنج سال محقق ساخت و يكي از مخاطره آميز ترين تهديد‌هاي كشور را بر طرف نمود. دقت در اعداد و ارقام جدول شماره 13 مربوط به يكي از دشت هاي بحراني نشان از وخامت وضعيت پيش روي دشت هاي كشور مي باشد . بدلیل شوری آب کاهش عملکرد یونجه خشک 2/5-2 تن ،چغندر قند 15 تن و غلات 500 کیلوگرم در مزرعه فوق گزارش گردیده است

32. جدول شماره 13 – وضعيت مزرعه آستان قدس (دشت بحراني مشهد)

33. ج- در قالب اصلاح الگوي كشت با افزايش سطح زير كشت ذرت دانه‌اي مي‌توان وابستگي 70 درصدي كشور را به 30 درصد و يا با افزايش كشت علوفه موجبات افزايش شير و گوشت در كنار فشار كمتر به مراتع فراهم آورد.د- با اصلاح الگوي كشت در اراضي ديم بخصوص مناطق با بارندگي كمتر از 300 ميليمتر در سال از طريق حمايت از كشت‌ جو براي جايگزين گندم موجبات افزايش حداقل 400 هزار تن توليد جو را فراهم آورد و همچنين بازدهي بهره وري از آب باران را در توليدات كشاورزي افزايش داد.