Maria Skłodowska – Curie kobieta wyprzedzająca epokę

1. Maria Skłodowska –Curiekobieta wyprzedzająca epokę

2. Skąd wziął się pomysł na realizację projektu? Nasza szkoła rozpoczęła proces nadania imienia. Wyłoniono już kilku kandydatów. Jedną z nich jest Maria Skłodowska-Curie. Obecnie trwają prace nad przybliżeniem sylwetek wszystkich kandydatów, uczniom. Stąd też pomysł, aby nasz projekt poświęcić wybitnej uczonej Marii Skłodowskiej-Curie.

3. Cele projektu : Pozyskiwanie i przetwarzanie informacji z różnorodnych źródeł. Uświadomienie roli chemii w rozwoju cywilizacji i w życiu codziennym. Poznanie roli promieniotwórczości i radiochemii. Poznanie sylwetki wybitnego naukowca oraz konsekwencji jej odkryć. Poszerzenie wiedzy na temat życia i dokonań naukowych uczonej. Zdobycie informacji o wkładzie Marii Skłodowskiej-Curie w rozwój radiochemii. Uświadomienie roli odkryć w leczeniu raka za pomocą promieniotwórczości jonizującej.

4. Uczniowie: Kinga Łygońska Rafał Strózik Michał Lenartowicz Jakub Wróbel Opiekun: p. Anna Busz Nasza grupa projektowa

5. sylwetka Marii Skłodowskiej -Curie Maniusia, tak nazywano ją w rodzinie, urodziła się w listopadzie 1867 roku w Warszawie przy ulicy Freta 16, w rodzinie profesorskiej o patriotycznych tradycjach i czynach.  Matka jej była nauczycielką i właścicielką pensji dla dziewcząt dobrze urodzonych, ojciec zaś uczył matematyki i fizyki. Maria była piątym, najmłodszym dzieckiem państwa Skłodowskich.  Zna pięć języków, interesuje się zarówno naukami społecznymi, jak i ścisłymi. Marzy o studiach na Sorbonie.

6. Władysław Skłodowski oraz, od lewej, Maria, Bronisława, Helena, 1890

7. upragnione studia Ojcu, który owdowiał, kiedy Maria miała 10 lat, i borykał się z kłopotami bytowymi,  trudno było  sfinansować jednocześnie edukację wszystkich dzieci. Kiedy dorastają, postanawia, że starsza córka Bronisława pojedzie do Paryża studiować medycynę, a Maria pracując wesprze finansowo siostrę, a potem Bronisława pomoże siostrze w rozpoczęciu studiów na Sorbonie. Maria pracuje między innymi w laboratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, gdzie zgłębia tajemnice analizy chemicznej. Kiedy upragniony wyjazd do Paryża staje się realny podejmuje studia na wydziale matematyczno - przyrodniczym Sorbony. Pilnie, z wielkim zapałem studiuje i otrzymuje kolejno licencjaty z matematyki, a po roku z fizyki.

8. Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, Warszawa Krakowskie Przedmieście XIX w.

9. małżeństwo W środowisku naukowców Maria poznaje francuskiego fizyka Piotra Curie, który po kilku miesiącach znajomości poprosi ją o rękę. W  lipcu 1895 roku podczas świeckiej ceremonii bierze ślub z Piotrem. W podróż poślubną wyruszają na rowerach kupionych za pieniądze podarowane im w prezencie ślubnym. Są od dawna zapalonymi cyklistami. Następnie oboje bez opamiętania zanurzają się w badaniach naukowych.

10. doktorat Maria pisze pracę doktorską dotyczącą promieniowania uranu. Kiedy ją obroni, mówi, że odczuwa szczęście, nad którym nie może zapanować. Pracują wytrwale w użyczonym, osławionym  laboratorium przerobionym z szopy, gdzie temperatura często nie przekracza 6 stopni Celsjusza. Zdobywają pieniądze na badania, sami niedojadając. W tych trudnych warunkach dokonują, wraz z H. Becquerelem  wielkiego odkrycia, pierwszego  pierwiastka promieniotwórczego, który  na prośbę Marii nazywają polonem. Następnym odkryciem jest rad. Karta tytułowa pracy doktorskiej Marii Skłodowskiej-Curie z 1903

11. POLON Pierwiastek chemiczny należący do 16 grupy (tlenowce), leżący w 6 okresie w układzie okresowym, o liczbie atomowej 84, masie atomowej 210. Maria Skłodowska-Curie nazwała go na cześć swojej ojczyzny od łacińskiego słowa polonium, czyli Polska.

12. POLON Ze względu na silną promieniotwórczość polonu aż do 1944 roku chemia Polonu była mało poznana. Badania właściwości Polonu „naturalnego” (210 Po) są bardzo trudne nie tylko ze względu na ich małe ilości, ale też ze względu na silną promieniotwórczość tego materiału.

13. POLON Promieniotwórczość polonu jest ok. 400 razy silniejsza, niż w przypadku uranu. Polon występuje w stanie stałym. Ma barwę srebrzystoszarą, o żółtym odcieniu i metalicznym połysku. Jego gęstość wynosi 9196 kg/m³. Wrze w temperaturze 962°C, a topnieje w 254 °C.Wykazuje właściwości metalu. Bardzo dobrze przewodzi prąd elektryczny. Jest metalem bardziej szlachetnym niż srebro i miedź. Znanych jest 28 izotopów polonu, z których najtrwalszy ma czas połowicznego rozpadu 102 lata. Polon tworzy dwie odmiany alotropowe (mające taki sam stan skupienia, różniące się właściwościami fizycznymi i chemicznymi). Polon występuje w rudach uranu. rudy uranu

14. RAD Pierwiastek chemiczny leżący w grupie 2 (berylowce), 7 okresie w układzie okresowym pierwiastków. Liczba atomowa 88, masa atomowa 226,03. Nazwa tego pierwiastka pochodzi od łacińskiego słowa radius - promień.

15. RAD Rad jest jeszcze bardziej radioaktywny od polonu. Ma dwa typy promieniowania: jedno bardzo przenikające (beta), drugie łatwo absorbujące, czyli pochłaniające substancję lub energię zawartą w promieniowaniu (nazwane alfa).

16. RAD Rad występuje w stanie stałym. W formie czystej rad jest srebrzystym, lśniącym i miękkim metalem. Jego gęstość wynosi 5000 kg/m3. Wrze w temperaturze 1737°C, a topnieje w 700 °C. Wykazuje właściwości bardzo zbliżone do baru; utlenia się w atmosferze powietrza i rozkłada wodę, tworzy łatwo rozpuszczalny chlorek RaCl2, i trudno rozpuszczalny siarczan RaSO4.

17. NOBEL i małżeństwo Przychodzi wielki sukces, oboje za wspólną pracę otrzymują nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Maria w liście do siostry Bronisławy tak pisze o swoim małżeństwie: „Męża mam najlepszego, jakiego można wymarzyć, i nawet nie sądziłam, abym podobnego znaleźć mogła, to prawdziwy los na loterii wygrany, i im dłużej żyjemy ze sobą, tym nam ze sobą lepiej.” Tragiczne zrządzenie losu przerywa życie jednego z małżonków. To Piotr jedenaście lat po ślubie ginie w wypadku ulicznym. Z trudem i powoli wychodzi ze stanu załamania po śmierci męża. Jest milcząca, często robi wrażenie nieobecnej. Stopniowo staje jednak na nogi,  przejmuje katedrę na Sorbonie po zmarłym mężu i przystępuje do dalszych badań.

18. Maria Skłodowska-Curie, jej mąż Piotr i profesor Petit w laboratorium przy ulicy Lhomond w Paryżu, ok. 1900 r.

19. dzieci….. W dwa lata po ślubie  państwu Curie rodzi się pierwsza córka – Irena. Siedem lat później przychodzi na świat Ewa. Mimo mozolnej  pracy zawodowej małżonków i zwykłych codziennych kłopotów życie rodziny Curie układa się pomyślnie. Sami wychowują dzieci. Razem spędzają  też szczęśliwe coroczne wakacje. Śmierć Piotra zmienia wszystko. Irena ma siedem lat, Ewa dwa.  Z pomocą Marii przychodzi doktor Curie, ojciec Piotra –dziadek dziewczynek. Jest  bardzo pogodnym człowiekiem, lubi  zajmować się wnuczkami, bawi się z nimi, opowiada im o ojcu, opiekuje się i wspiera rodzinę.  Irena obdarzona jest wyjątkowym talentem do nauk ścisłych, szczególnie matematyki  i fizyki. Ewa, młodsza córka Marii, nie czuje zaciekawienia chemią i fizyką, chociaż jako dziecko siadywała na kolanach Einsteina i Roentgena. Ma zainteresowania humanistyczne. Jest pisarką i pianistką. Obie córki były bardzo kochane i obdarzane przez matkę ciepłem i przyjaźnią. 

20. córki i matka ….

21. nie tylko praca i drugi Nobel Wydawałoby się, że w życiu osoby o tak wielkich, nieprzeciętnych osiągnięciach naukowych nie ma już miejsca na życie emocjonalne, flirt, miłość. Nic bardziej mylnego. Jej kobiecość zwracała uwagę mężczyzn.Dojrzałą, pełną,  największą i nieodżałowaną miłością Marii był Piotr Curie. Cierpi po jego śmierci mocno i długo. Od wielu lat jest zaprzyjaźniona z fizykiem francuskim Paulem Langevinem, z którym pracuje i jak to nieraz bywa, z czasem przyjaźń przeradza się w miłość. Ale Paul jest żonaty. Sprawa nabiera posmaku skandalu.Prasa francuska szaleje. „Historia miłosna Pani Curie i profesora Langevin ” to tytuł jednego z artykułów, który ukazuje się w poczytnym, wielonakładowym „Le Journal”.  W brukowcach padają przeróżne oszczerstwa pod adresem Marii. Romans trwa około sześciu miesięcy, ale ma znaczący wpływ na jej późniejsze życie. Jest początkiem poważnych zakłóceń w jej karierze naukowej. Kiedy dostaje drugą już nagrodę Nobla, tym razem w dziedzinie chemii, wysuwana jest sugestia, żeby nie przyjeżdżała po jej odbiór. 

22. Akademia Szwedzka obawia się skandalu związanego z głośnym romansem. Maria udaje się do Polski, żeby leczyć rany. Przyjeżdża do Zakopanego, do sanatorium Dłuskich -założonego przez siostrę Bronisławę i jej męża. Wzmocniona fizycznie i duchowo postanawia, że pojedzie jednak  do Sztokholmu i osobiście odbierze  nagrodę w Akademii Szwedzkiej Dyplom Nagrody Nobla z 1911 roku

23. I wojna światowa W czasie I wojny światowej Maria Skłodowska-Curie podjęła z własnej inicjatywy i zrealizowała ogromne przedsięwzięcie, a mianowicie stworzyła przyfrontową radiologiczną służbę sanitarną, którą kierowała i w której osobiście pracowała często z narażeniem zdrowia a nawet życia. Maria Skłodowska-Curie zorganizowała dodatkowe gabinety radiologiczne, a ponieważ nie mogły one sprostać wciąż wzrastającym potrzebom rannych, stworzyła ośrodki ruchome w samochodach, które docierały w pobliże frontu, jeździła nimi osobiście, badała rannych, szkoliła obsługę. Jeszcze w ciągu 2 lat po zakończeniu wojny uczyła młodych rentgenologów. Jej uczniowie wyrażali opinię, że Marii Skłodowskiej-Curie medycyna zawdzięcza upowszechnienie zastosowania promieni rentgenowskich do celów diagnostyki lekarskiej. Ten czteroletni okres osobistego uczestnictwa w ratowaniu życia ludzkiego zaowocował głębokim zrozumieniem potrzeb medycyny i idei interdyscyplinarnej ścisłej współpracy

24. Maria Skłodowska- Curie w czasie I wojny światowej

25. we wszystkim pierwsza ….. Dla Marii liczyło się to, co chciała robić, nie patrzyła na ówczesne przesądy i konwenanse. Chciała studiować, to pojechała tam, gdzie to było możliwe. W młodości chciała jeździć konno, a nie miała spódnicy-amazonki, to pożyczała od kolegi bryczesy. Już jako dojrzała kobieta chciała pływać, więc jako jedna z pierwszych założyła trykot pływacki, nie zastanawiając się, jak w nim wygląda. Kiedy została szefową wojskowej komórki medycznej i nie było kierowcy, który mógłby poprowadzić ciężarówkę z aparatem Roentgena, żeby prześwietlać żołnierzy na froncie, to jako pierwsza kobieta zrobiła prawo jazdy. Po prostu wyrastała ponad swoją epokę. Prześwietlała rannych żołnierzy bez żadnych zabezpieczeń. Uważa się, że to nie praca w laboratorium, ale właśnie prześwietlania na froncie sprawiły, że zapadła na białaczkę.  Samochodowa służba radiologiczna zorganizowana przez Marię Skłodowską-Curie, w samochodach tych przewożono aparaturę rentgenologiczną, służącą m.in. do wyszukiwania odłamków w ciałach rannych żołnierzy (1914 - 1918)

26. testament Największym marzeniem Marii Skłodowskiej-Curie było powstanie Instytutu Radowego w Polsce. "Testament" Marii Skłodowskiej-Curie

27. marzenie …… Instytut Radowy w Warszawie -1925 r.

28. Polska - jej ojczyzna Nigdy nie zapominała o Polsce. W 1913 r. otworzyła w Warszawie pierwszą pracownię radiologiczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i została jej honorowym dyrektorem. Dzięki Jej bezpośredniej pomocy rozwijały się tam badania naukowe. W 1925 r. ponownie przybyła do kraju i uczestniczyła w poświęceniu kamienia węgielnego Instytutu Radowego w Warszawie. W tym samym roku Irena obroniła pracę doktorską zatytułowaną Badania nad promieniami alfa polonu. W 1926 r. Maria Skłodowska-Curie otrzymała tytuł doctora honoris causa Politechniki Warszawskiej. Do Polski przyjechała znowu w 1932 r. z okazji otwarcia Instytutu Radowego jej imienia w Warszawie, który powstał dzięki składkom całego społeczeństwa. Pierwszą dyrektorką Instytutu została jej siostra Bronisława Dłuska. Maria wzięła także udział w uroczystości otwarcia szpitala należącego do Instytutu. W 1947 r. założono filię Instytutu w Gliwicach, a w 1951 r. w Krakowie.

29. Maria Skłodowska – Curie w laboratorium

30. zasługi Marii …. W Paryżu Maria Skłodowska-Curie tworzy Instytut Radowy, do którego przyjeżdża tysiące stypendystów z całego świata. Dba, żeby było wśród nich jak najwięcej Polaków. Odbywa dwie ważne podróże do USA, przyjmowana jest przez prezydentów, przywozi  fundusze na wyposażenie Instytutu Radowego w Paryżu i dla bliźniaczej  placówki w Warszawie. Reprezentuje sprawy polskie w Lidze Narodów. Jej ostatni pobyt w ojczyźnie w 1932 roku wiąże się z otwarciem Instytutu Radowego przy ul. Wawelskiej w Warszawie, pod budowę którego, siedem lat wcześniej, położyła symboliczną cegłę. Przez całe swoje życie na obczyźnie nie zapomina, że jest Polką. Odwiedza ojczyznę z mężem Piotrem i córkami po wielokroć.  Umiera w wieku sześćdziesięciu siedmiu lat na białaczkę. Po jej śmierci Albert Einstein,  z którym przyjaźniła się, chodziła po Alpach, napisał, że była jedynym niezepsutym przez sławę człowiekiem, spośród tych, których znał. Sama swój życiorys zawarła w takich kilku zdaniach: „ Jest to taka niewielka, zwykła historia. Urodziłam się w Warszawie, w rodzinie profesorskiej. Wyszłam za Piotra Curie i urodziłam dwoje dzieci. Dzieło moje naukowe wykonywałam we Francji.” Trudno o większą skromność.

31. Maria Skłodowska-Curie z córką Ireną podczas wspólnej pracy w laboratorium - Paryż 1927 r.

32. co dalej? Badania nad radem, polonem i radioaktywnością znalazły szerokie zastosowania w technice i technologii - do sterylizacji środków spożywczych i opakowań, sterowania reakcjami chemicznymi, do utylizacji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych. Izotopy pierwiastków promieniotwórczych służą też do badania wód, procesów zachodzących w korytach rzek czy na dnie morskim, do badania szczelności zapór wodnych czy podziemnych rurociągów. Innymi słowy - wszędzie tam, gdzie zawodzą zmysły człowieka lub nie jest on w stanie dotrzeć np. do wnętrza materiałów, warstw ziemi, w głąb masywnych konstrukcji czy budowli, a przede wszystkim do wnętrza własnego organizmu - znajdują zastosowanie izotopy. Ogromne znaczenie miały te odkrycia dla medycyny. Obok radioterapii, która spowodowała rewolucję w zwalczaniu nowotworów, pojawiła się medycyna nuklearna. Wykorzystuje ona radioaktywne izotopy, które wprowadzane do organizmu człowieka, pozwalają śledzić procesy życiowe, wykrywać schorzenia i znajdować skuteczne metody leczenia. W Polsce wykonuje się 130 tys. badań radioizotopowych rocznie, ale np. w Niemczech 15 razy więcej.

34. w każdej dziedzinie Pierwsze przemysłowe wykorzystanie wiązki elektronów zdarzyło się już w połowie lat 50, gdy akcelerator wykorzystany został do prowadzenia procesu sterylizacji. Od tego czasu z ponad 10 tys. akceleratorów zainstalowanych na świecie ponad tysiąc wykorzystano do prowadzenia procesów przemysłowych. W Polsce obecnie wytwarza się blisko 20 rodzajów przyrządów pomiarowych, w których "sercu" umieszczono izotopy pierwiastków promieniotwórczych. Są to przyrządy o wysokiej precyzji. Pozwalają na rozwiązanie wielu problemów technicznych, przede wszystkim takich, które byłyby niemożliwe do rozwiązania. Do najpopularniejszych należą m.in. radioizotopowe wagi do taśmociągów stosowane w górnictwie, kilka rodzajów mierników grubości blach, wiele rodzajów defektoskopów - urządzeń badających strukturę materiałów, np. dokładność połączeń spawanych ścian zbiorników, kadłubów statków, analiza zawartości różnych gazów w powietrzu, wśród nich powszechnie stosowane przeciwpożarowe czujniki dymowe. Mamy też własne sukcesy. Technologią o ogromnych perspektywach jest radiacyjne usuwanie dwutlenku siarki i tlenków azotu z gazów emitowanych w procesie spalania węgla w elektrowniach. Opracowali ją naukowcy z Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie. W Elektrociepłowni Kawęczyn pracuje największa na świecie instalacja pilotowa, w której usuwane są przy użyciu wiązki elektronów dwutlenek siarki i tlenki azotu (jednocześnie!). Wydajność instalacji: 20.000 Nm sześc. na godzinę, sprawność sięga 98 proc. w przypadku SO2 i 80 proc - NOx

36. rozwoju nauk medycznych Nową erę w terapii raka wyznaczyły wielkie odkrycia końca XIX wieku a mianowicie odkrycie promieniowania X przez Roentgena w roku 1895 i w szczególności odkrycie radu przez Marię i Piotra Curie w 1898 roku. Już przed wybuchem I wojny światowej curie-terapia (tak nazwano leczenie radem) została uznana po chirurgii za najefektywniejszą metodę leczenia nowotworów i skutecznie konkurowała z rentgenoterapią. W porównaniu z tą ostatnią nie wymagała skomplikowanych instalacji, wielkich pomieszczeń, trudnej obsługi, rad był po prostu podręczny. Powodzenie stosowania radu w celach leczniczych pociągało za sobą celowość jego produkcji na skalę techniczną. Pierwsza fabryka powstała we Francji, a następnie w innych krajach, głównie w Stanach Zjednoczonych, dysponujących dużymi ilościami tej rudy. Rad dopuszczony do produkcji i sprzedaży stał się jedną z najdroższych substancji na świecie. Maria i Piotr Curie, mając na uwadze lecznicze zastosowanie radu, zrzekli się jakichkolwiek zysków z jego odkrycia i przekazywanych producentom wskazówek, dotyczących metod jego produkcji.

38. leczymy radem Na całym świecie wielkie było zainteresowanie i inwestowanie w nową metodę leczenia przy rozproszonych i nieskoordynowanych wysiłkach. Aplikatory radowe, jakkolwiek drogie były dostępne, traktowano je jednak jak nóż chirurga. Z jednej strony rak był bardzo groźną chorobą, a postrzegane przypadki trwałych wyleczeń po zastosowaniu radu budziły olbrzymie nadzieje i niejako wymuszały jego stosowanie, z drugiej strony - fizyka promieniowania była dla lekarzy trudna do opanowania, a pojęcie współpracy interdyscyplinarnej lekarzy z fizykami, chemikami, biologami z trudem torowało sobie drogę. Maria Skłodowska-Curie zdawała sobie sprawę z sytuacji i świadoma była faktu, że jonizujące działanie promieniowania na nowotwór, aby było skutecznie wykorzystane i nie opłacone kalectwem lekarzy i powikłaniami u chorych, musi być oparte na trwałych naukowych podstawach. Nie ustawała ona w wysiłkach, aby rozwój zastosowań klinicznych odbywał się w ścisłym powiązaniu z systematyczną pracą naukową. Laboratorium Marii Skłodowskiej-Curie prowadziło na materiale zwierzęcym wiele prac nad zachowaniem się radiopierwiastków w organizmie żywym oraz nad ich sposobem gromadzenia się i rozkładu w obrębie różnych tkanek. Był to wstęp do rozwoju badań metabolicznych, które niezwykle rozpowszechniły się po odkryciu sztucznych izotopów promieniotwórczych.

40. na przyszłość Energetyka jądrowa w świecie cywilizowanym postrzegana jest w dłuższej perspektywie jako przyjazne środowisku źródło energii, do którego trzeba będzie sięgać w przypadku pogorszenia się konkurencyjności innych zasobów energetycznych oraz zaostrzenia wymogów ekologicznych. Nie będzie zrównoważonego rozwoju bez energii atomowej - twierdziło wielu naukowców podczas Szczytu Klimatycznego w Kioto. Lecz nie będzie też energii atomowej bez przyzwolenia społeczeństwa na budowę nowych elektrowni atomowych. Katastrofa w Czarnobylu poczyniła tyleż samo szkody w umysłach ludzi, co w środowisku. Obecnie na świecie 424 jądrowe bloki energetyczne dostarczają prawie 327 tys. MW całkowitej energii elektrycznej. Pięć państw (Francja, Belgia, Szwecja, Węgry i Korea Płd.) już w ponad połowie czerpią energię z siłowni atomowych. W ponad 12 krajach elektrownie jądrowe zaspokajają 1/4 wszystkich potrzeb na energię. W Europie zachodniej najwięcej ich posiada Francja 56. Jest też zdecydowana budować 5 następnych. Wielka Brytania ma 37 i dalej buduje. W Stanach Zjednoczonych pracuje 111 elektrowni atomowych. W Kanadzie jest 20, w budowie 2. W Finlandii pracują 4 bloki, rząd zaakceptował projekt budowy 5 bloku jądrowego. Japonia posiada 42 elektrownie jądrowe i planuje budowę 10. Mimo kłopotów z ich lokalizacją w ciągu 20 lat chce osiągnąć niemal połowę swej energii z atomu.

41. Czego nauczyliśmy się przy realizacji projektu: • Poznaliśmy sylwetkę wybitnego naukowca. • Zdobyliśmy ciekawe informacje na temat życia Marii Skłodowskiej-Curie a nie tylko suche fakty z podręczników, czy encyklopedii. • Poznaliśmy konsekwencje odkryć prowadzonych przez Marię. • Opanowaliśmy program do tworzenia kursów na platformie.

42. Bibliografia • Internet – zdjęcia; • Wywiada z Małgorzatą Sobieszczak-Marciniak, dyrektorem muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie; • http://historia_kobiet.w.interia.pl/teksty/sklodowska.html; • http://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Sk%C5%82odowska-Curie; • http://www.lo.internetdsl.pl/dokumenty/msc2.pdf; • http://zapytaj.onet.pl/Category/006,012/2,4056490,osiagniecia_Marii_Sklodowskiej__Curie_.html; • http://www.miesiecznikchemik.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2482:maria-skodowska-curie-polka-uczona-wszech-czasow&catid=146:iyc2011&Itemid=344; • http://atomistyka.pl/promien/msc.html; • http://www.nazdrowie.pl/artykul/miejsce-kobiety-jest-w-laboratorium-maria-sklodowska-curie; • http://www.chemgeneration.com/pl/women/maria-sk%C5%82odowska-curie-%281867%E2%80%931934%29.html;

43. Bibliografia • http://www.sciaga.pl/tekst/25228-26-maria_sklodowska_curie_zycie_i_sukcesy_wybitnej_uczonej; • http://sto.szczecin.pl/stara1/stara/p/nobel/maria.htm; • http://www.sciaga.pl/tekst/93217-94-biografia_marii_sklodowskiej_curie; • http://www.if.pw.edu.pl/~pluta/pl/dyd/mtj/zal99/janiszewska/p4.htm; • http://www.curie.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=103&Itemid=100; • http://www.gim16.pl/Sklodowska-Curie/sklodowska.html;

44. Dziękujemy za uwagę