Download
1 / 2
20 likes | 32 Vues
tarih 12 su0131nu0131f
E N D
Göller ve oluşumları nelerdir? Bu dersimizin konusudur. Karalar üzerinde çeşitli nedenlerle oluşan çukurların sular ile dolmasıyla oluşan su kütlelerine göl denir. Bu dersimizde göl suların özelliği ve göl çeşitleriniele alacağız. Oluşumlarına Göre Göllerin Çeşitleri Göller oluşumlarına göre doğal göller ve yapay göller olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal Göller Dünyada iç ve dış kuvvetler tarafından oluşan çukurlarda biriken göllerdir. GÖLLER VE OLUŞUMLARI Bulundukları bölgenin iklim yer şekilleri ve jeolojik yapısına bağlı olarak farklılık gösteren göller, karalar üzerinde irili ufaklı birçok göl mevcuttur. Göller yağışlarla akarsularla ve yeraltı sularıyla beslenir. Göllerin sularının acı, tatlı, tuzlu ve sodalı olabilmektedir. Buna neden olan faktörler; Tektonik Göller Yer kabuğundaki tektonik hareketler sonucu çanaklaşan alanlara suların dolmasıyla oluşur. Dünyada ve ülkemizde oluşum bakımından en yaygın göl türüdür. Yeryüzünün büyükgöllerin çoğunu tektonik göller oluşturmaktadır. İklim koşulları • Afrika kıtasında Viktorya, Tanganika, Nyassa (Malavi), Çad ve Rudolftektonik göllerin başlıcalarıdır. Asya kıtasında yer alan Hazar gölü (Dünyanın en büyük gölü), Baykal gölü (Dünyanın en derin gölü), Aral, Issık ve Filistin Ürdün sınırında yer alan Lut gölü (dünyanın en alçak ve tuzlu gölü) tektonik göllerdir. Lut gölü deniz seviyesinden 420 metre aşağıda yer alan gölüdür. Beslenme kaynakları • Gölün bulunduğu arazi yapısı • Gölün büyüklüğü ve derinliği • Gideğenin (göl ayağı) olup olmaması etkili olmaktadır. • Eğer bir göle buharlaşma yoluyla kaybettiği sudan fazla su gelirse göl seviyesi yükselir. Seviyesi yükselen gölün fazla suları dışarı akmaya başlar. Gölün fazla sularını boşaltan bu akarsuya gideğen veya göl ayağıdenir. Sularını bir gideğen aracılığıyla dışarı boşaltan göllerin suları tatlı, gönderemeyenlerin suları tuzludur. Ayrıca karstik arazilerdeki göllerin suları acı, volkanik arazilerdeki göllerin suları sodalıdır. (Van Gölü-Sodalı) Dünyadaki en büyük göl Hazar Gölü'dür. (yüzölçümü 436000km²) Dünyanın en derin gölü ise Baykal gölüdür.(derinliği 1640 metre) Bu göller oluşumları bakımından tektonik göller grubu içerisine girer. Karstik Göller Karstik çözünme (erime) sonucu oluşan çukurlarda (obruk, polye, dolin) suların birikmesiyle oluşan göllerdir. Bu göller kimyasal tortul kayaçların (kalker, jips, kaya tuzu, traverten) olduğu sahalarda yaygındır. Göllerin deniz ve okyanuslar ile doğrudan bir bağlantısı yoktur. Karaların %2'si üzerinde bulunan göllerden oluşmaktadırlar. Sığ olan göllerin suları yıl içinde buharlaşmaya bağlı olarak değişmektedir. Örneğin Afrika'da Çad gölünün yüzölçümü yıl içerisinde ortalama 20000 km²'lik değişim yaşanmaktadır. Yunanistan Makedonya sınırında Presba gölü, Arnavutluk Makedonya sınırında Ohri gölü, Arnavutluk Karadağ sınırında İşkodra gölü karstik göllere örnektir. Balkan yarımadası
üzerinde bulunan ülkelerde karstik araziler yaygındır. Heyelan Set Gölleri Heyelan olayı sonucunda kayan kütlelerin, akarsu vadilerini kapatmasıyla oluşan göllerdir. Volkanik Göller Volkanik faaliyetlere bağlı olarak oluşan krater kaldera ve maar çukurlarının sularla dolmasıyla volkanik gölleroluşur. Volkan konisinin tepesindeki çukurların sular ile dolmasıyla krater gölü, kraterin birkaç kez patlama sonucunda genişlemesiyle daha büyük olan çukurluklarda kaldera göllerioluşmuştur. Volkanik sahalardaki tabakalar arasınasıkışmış gazların patlamasıyla oluşan küçük çukurların dolmasıyla maar göllerioluşur. Kıyı Set Gölleri Kıyılarda koy ve körfezlerin önünü dalgaların getirdiği malzemelerle kıyı kordonlarıyla kapaması sonucu oluşur. lagün gölü de denir. Karma Yapılı Göller Oluşumunda birden fazla faktörün etkili olduğu göllere karma yapılı göller denir. Örneğin Türkiye'de Van gölü hem tektonik hem de volkanik set gölüdür. dolayısıyla karma yapılı bir göldür. Volkanik göller dünyada Endonezya, Japonya, İtalya, İzlanda, Yeni Zelanda vb ülkelerde görülür. Yapay Göller (Barajlar) Baraj gölleri olarak da adlandırılır. İnsanlar tarafından akarsu vadilerinin önlerinin setler yapılarak oluşan göllerdir. Göllerin farklı yapılış amaçları bulunmaktadır. Buzul Gölleri Buzul aşındırması sonucu meydana gelen çukurların (sirk çukuru) sular ile dolmasıyla oluşan göllerdir. Bu göller daha çok kutuplara yakın olan ülkelerde ve dağların yüksek kesimlerinde bulunur. Dünyada en çok Kanada, Norveç, İsveç, Finlandiya gibi ülkelerde görülür. Finlandiya yüzlerce buzul gölünden oluşan göller ülkesi olarak bilinir. Enerji üretmek • İçme suyu temin etmek • Tarımda sulama suyu temini • Taşkınları önlemek • Set Gölleri Bu ders notu aşağıdaki adresten indirilmiştir. Volkanik Set Gölleri https://www.derscografya.com/goller-ve- olusumlari-nelerdir/ Volkanlardan çıkan lavların ve katı malzemelerin çukurluğun veya akarsu vadisinin önünü kapamasıyla oluşur. Alüvyal Set Gölleri Akarsuların taşıdığı alüvyonları akarsu vadilerinde, koy ve körfezlerin önünü kapaması sonucu oluşur. Moren Set Gölleri Buzul biriktirmesiyle meydana gelen moren setleri önünde suların birikmesiyle meydana gelen göllerdir.
