Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Văn bản: Hai đứa trẻ

1. HAI ĐỨA TRẺ THẠCH LAM Bài giảng có sử dụng một số hình ảnh của KTS Trần Duy Tự - Đồ án “ĐỢI” 2014 Nguồn Zingnews.vn

2. CUỘC ĐỜI Thạch Lam (1910 – 1942) tên thật là Nguyễn Tường Vinh/ Nguyễn Tường Lân. Ông sinh và mất ở Hà Nội, trong một gia đình công chức gốc quan lại. Khi còn ấu thơ, có một thời gian ông sống ở phố huyện Cẩm Giàng, Hải Dương. Thạch Lam học ở Hà Nội, làm báo, viết văn. Sau khi kết hôn, ông sống trong căn nhà nhỏ (nhà cây liễu) gần Hồ Tây cho đến khi mất. Ông là em ruột hai nhà văn Nhất Linh và Hoàng Đạo, và là một trong những cây bút chủ chốt của “Tự lực Văn Đoàn”. Thạch Lam là con người đôn hậu và rất đỗi tinh tế.

3. PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT «Văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát ly hay sự quên...,văn chương là một thứ khí giới thanh tao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một các thế giới giả dối và tàn ác, vừa làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn.»  Quan niệm văn chương lành mạnh và tiến bộ Thế giới nhân vật của Thạch Lam phần lớn là những con người ở địa vị thấp bé, có cuộc sống nhèo khổ, vất vả, thường ở trong nhịp sống đơn điệu, nhàm tẻ. Đặc điểm truyện ngắn Thạch Lam: - Thường không có cốt truyện đặc biệt, mỗi truyện như một bài thơ trữ tình. - Đi sâu khai thác đời sống nội tâm nhân vật với những cảm xúc, cảm giác mơ hồ, mong manh, tinh tế. - Văn phong trong sáng, giản dị mà thâm trầm, sâu sắc. “Hiện thực và lãng mạn, tự sự và trữ tình thi vị”

4. CÁC SÁNG TÁC CHÍNH Các tập truyện ngắn: “Gió đầu mùa” (1937), “Nắng trong vườn” (1938), Truyền vừa: “Sợi tóc” (1942) Tiểu thuyết: “Ngày mới” (1939) Tập tiểu luận: “Theo dòng” (1941). Tùy bút: “Hà Nội băm sáu phố phường” (1943).

5. Xuất xứ - In trong tập «Nắng trong vườn» (1938), Hai đứa trẻ là truyện ngắn xuất sắc tiểu biểu cho đời văn và phong cách nghệ thuật Thạch Lam.

6. TÓM TẮT Tác phẩm như một “bài thơ trữ tình”, kể về hai đứa trẻ Liên và An trong một buổi chiều dần sang tối ở phố huyện nghèo, chờ một chuyến tàu đêm đi qua. Trong khung cảnh phố huyện chìm dần vào bóng tối, lướt qua trước gian hàng nhỏ của chị em Liên là những con người, những kiếp sống nhỏ nhoi, mòn mỏi mong đợi một cái gì tuơi sáng hơn cho sự sống nghèo khổ hàng ngày của họ. Khi chuyến tàu đêm đi qua phố huyện, khép lại ngày tàn, phố huyện chìm vào bóng tối mênh mang của đồng ruộng.

7. CHIỀU MUỘN PHỐ HUYỆN NGHÈO CẢNH THIÊN NHIÊN CẢM XÚC CẢNH SINH HOẠT TỐI NHỮNG CON NGƯỜI CHUYẾN TÀU ĐÊM ĐÊM

8. Cảnh thiên nhiên Cảnh sinh hoạt Chiều Tối Đêm

9. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 1 Cảnh thiên nhiên Cảnh hoàng hôn “Tiếng trống thu không trên cái chòi của huyện nhỏ; từng tiếng một vang ra để gọi buổi chiều. Phương tây đỏ rực như lửa cháy và những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời. Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào. Trong cửa hàng hơi tối, muỗi đã bắt đầu vo ve. Hình ảnh Nhịp điệu câu văn Âm thanh

10. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 1 Cảnh thiên nhiên Cảnh hoàng hôn - Âm thanh: Tiếng trống thu không Âm thanh báo hiệu ngày đã hết. Tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng, Tiếng muỗi vo ve trong gian hàng của Liên  Không gian yên tĩnh, không gian của cuộc sống thôn quê, buồn tẻ. - Hình ảnh:Phương tây đỏ rực như lửa cháy và những áng mấy ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời.  Câu văn giàu hình ảnh, có màu sắc, đường nét, mảng khối. - Nhịp điệu:

11. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 1 Cảnh thiên nhiên Cảnh hoàng hôn “Tiếng trống thu không trên cái chòi của huyện nhỏ; từng tiếng một vang ra để gọi buổi chiều. Phương tây đỏ rực như lửa cháy và những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời. Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào. Trong cửa hàng hơi tối, muỗi đã bắt đầu vo ve.Liên ngồi yên lặng bên mấy quả thuốc sơn đen; đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần và cái buồn của buổi chiều quê thấm thía vào tâm hồn ngây thơ của chị; Liên không hiểu sao, nhưng chị thấy lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn. - Nhịp điệu: ngắt nhịp đều + có câu văn như một tiếng reo + phép so sánh + nhiều câu đảo ngữ + dùng từ láy .

12. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 1 Cảnh thiên nhiên Cảnh hoàng hôn Âm thanh: Tiếng trống thu không Âm thanh báo hiệu ngày đã hết. Tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng, Tiếng muỗi vo ve trong gian hàng của Liên  Không gian yên tĩnh, không gian của cuộc sống thôn quê, buồn tẻ. Hình ảnh:Phương tây đỏ rực như lửa cháy và những áng mấy ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời.  Câu văn giàu hình ảnh, có màu sắc, đường nét, mảng khối. - Nhịp điệu: ngắt nhịp đều, câu văn như một tiếng reo, phép so sánh, nhiều câu đảo ngữ, dùng từ láy.  nhịp điệu câu văn chậm rãi, nhịp nhàng, giàu tính nhạc, gợi nhạc điệu một buổi chiều lắng đọng.

13. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 1 Cảnh thiên nhiên Cảnh đêm tối “Trời bắt đầu đêm, một đêmmùa hạ êm như nhung và thoảng qua gió mát. Đường phố và các ngõ con dần dần chứa đầy bóng tối… Vòm trời hàng ngàn ngôi sao sáng lấp lánh, lẫn với vệt sáng của những con đom đóm bay là là trên mặt đất hay len vào những cành cây… Qua kẽ lá của cành bàng, ngàn sao vẫn lấp lánh; một con đom đóm bám vào dưới mặt lá, vùng sang nhỏ xanh nhấp nháy rồi hoa bàng rụng xuống vai Liên khe khẽ, thỉnh thoảng, từng loạt một.”  Đan xen sáng – tối, khung cảnh đẹp thơ mộng.  Lặp từ, dùng từ láy tạo nhạc điệu câu văn nhịp nhàng, du dương, dịu nhẹ. Bằng những câu văn giàu nhạc điệu, giàu chất tạo hình, Thạch lam đã vẽ nên một khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, lãng mạn, chuyển dần từ chiều sang tối.

14. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 2 Cảnh sinh hoạt Cảnh chợ tàn Còn lại Không còn “Chợ họp giữa phố đã vãn từ lâu. Người về hết và tiếng ồn ào cũng mất.” Rác rưởi: Vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn... Vài người bán hàng về muộn, mấy đứa trẻ con nhà nghèo nhặt rác.  Khung cảnh vắng vẻ, tàn lụi.  Sự hiện hữu của một cuộc sống nghèo khổ.

15. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 2 Cảnh sinh hoạt Cảnh chợ tàn Cách viết của Thạch Lam Chi tiết của cuộc sồng nghèo khổ: Cảm nhận của chị em Liên: Mùi riêng của đât, của quê hương. Mùi âm ẩm, hơi nóng lẫn với mùi cát bụi. Những đứa trẻ lom khom nhặt rác. Động lòng thương.  Chân thực, chi tiết.  Thi vị hóa, giàu cảm xúc. LÃNG MẠN HIỆN THỰC Cảnh chợ tànvớinhững chi tiếtgiàuchấthiện thực phản ánhbóngdángcủamộtcuộcsốngnghèo khổ nơi phố huyện, gợinênniềmcảmthương man máctrongtâmhồnngườiđọc. Một ngòi bút lặng lẽ, điềm tĩnh vô cùng, ngòi bút chuyên tả tỷ mỷ những cái rất nhỏ và rất đẹp... (Vũ Ngọc Phan)

16. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 2 Cảnh sinh hoạt Cảnh phố huyện vào đêm - Hàng quán thưa thớt hiện hữu bằng những ánh đèn: ngọn đèn con của chị Tý, bếp lửa bác Siêu, Từng hột sáng thưa thớt từ ngọn đèn của Liên, khe sáng hắt ra từ vài cửa hàng còn thức. Gian hàng chị em Liên Gánh phở bác Siêu Hàng nước chị Tý

17. 1. Khung cảnh phố huyện 1. 2 Cảnh sinh hoạt Cảnh phố huyện vào đêm Hàng nước chị Tý Với ngòi bút tinh tế, Thạch Lam tái hiện khung cảnh đời sống ở phố huyện: nghèo nàn cả về vật chất lẫn tinh thần. + Gian hàng là chiếc chõng tre được vác ra mỗi tối + Hàng hóa là mấy thứ quà xoàng xĩnh: bát nước chè, điếu thuốc lào… + Khách hàng: Mấy chú lính lệ, người nhà thầy thừa đi gọi chân tổ tôm. + Hình ảnh ngọn đèn hàng nước chị Tý: xuất hiện nhiều lần trong tác phẩm. là quầng sáng nhỏ nhoi lay động chiếu sáng một vũng đất nhỏ, là tất cả sự sống nơi phố huyện nghèo lúc đêm tối.  Biểu tượng của cuộc sống tinh thần nghèo nàn, nhỏ hẹp trong nhận thức của Liên.

18. 1. Khung cảnh phố huyện đôi mắt chị bóng tối ngập dần đầy Đường phố và các ngõ con chứa đầy bóng tối. 1. 3. Ánh sáng & bóng tối Tối hết cả, con đường thăm thẳm… các ngõ càng sẫm đen… đèn dây sáng xanh, đèn hoa kì leo lét bếp lửa bác Siêu chiếu sáng một vùng đất cát… Đêm trong phố, tĩnh mịch và đầy bóng tối thưa thớt từng hột sáng lọt qua phên nứa. quầng sáng thân mật chung quanh ngọn đèn lay động trên chõng hàng của chị Tí. Những đốm sáng gợi liên tưởng đến những kiếp người lẻ loi, đến cuộc sống như đang lụi dần, chìm dần trong tăm tối nơi phố huyện nghèo  Thủ pháp nghệ thuật tương phản.  Những đốm sáng đơn lẻ, yếu ớt của phố huyện bị lấn át dần bởi bóng tối. Cuối cùng, tất cả phố huyện chìm trong bóng tối mênh mang.

19. 2. Những con người nơi phố huyện Gia cảnh sa sút, chuyển về quê sinh sống, cửa hàng tạp hóa nhỏ, thu nhập chẳng đáng là bao. Sa sút Chị em Liên Quẩn quanh Hàng phở gánh là món quà xa xỉ ở phố huyện. Nhếch nhác Hát xẩm kiếm sống, tài sản là manh chiếu và chiếc thau. Mẹ con chị Tí Bà cụ Thi Bác Siêu GIA CẢNH Không hy vọng Ngày mò cua bắt ốc, tối mở hàng nước. Bế tắc Người đàn bà điên, nghiện rượu, tiếng cười điên dại, ám ảnh. Gia đình bác xẩm

20. 2. Những con người nơi phố huyện Họ nói về cuộc sống của họ: Chị Tí: Ôi chao, sớm với muộn mà có ăn thua gì! Tác giả nói về họ: Chừng ấy người trong bóng tối trông đợi một cái gì tươi sáng...  Những con người sống trong cảnh nghèo nàn, không niềm vui, không hy vọng. Những kiếp sống nhỏ nhoi, mòn mỏi, lay lắt như ngọn đèn hàng nước chị Tí́.  Gợi cho người đọc niềm thương cảm với những kiếp “sống mòn”.

21. 2. Chuyến tàu đêm đi qua phố huyện - Âm thanh: Từ xa đã nghe“hành khách ồn ào”, “Tiếng còi rít lên. Và tàu rầm rộ đi tới” Ý nghĩa • Chuyến tàu đêm là hình ảnh một cuộc sống khác, có giá trị hơn, có ý nghĩa hơn, tốt đẹp hơn so với cuộc sống hiện tại của người dân phố huyện. •  biểu tượng cho mong ước về một cuộc sống tươi sáng hơn. - Ánh sáng: “ các toa đèn sáng trưng”, “lố nhố những người” “ đồng và kền sáng lấp lánh” “vụt qua”, “để lại những đốm than đỏ bay tung” - Tốc độ: Sự cảm thông, trân trọng của Thạch Lam trước khát vọng đổi đời của những kiếp sống nghèo, quẩn quanh bế tắc. Phố huyện: thưa vắng, tĩnh lặng, nghèo nàn, buồn tẻ. “Con tàu như đã đem một chút thế giới khác đi qua”: đông đúc, huyên náo, sáng rực, sang trọng.

22. Cảnh thiên nhiên Bức tranh phố huyện nghèo Hiện thực và lãng mạn Cảnh sinh hoạt Ánh sáng và bóng tối Giàu nhạc điệu, hình ảnh Những đời nghèo Thủ pháp tương phản Chuyến tàu đêm

23. NỘI DUNG Bức tranh phố huyện nghèo lúc chiều tối với những kiếp người mòn mỏi gợi niềm xót thương cảm trong lòng người đọc. Truyện ngắn muốn đánh thức ở mỗi con người khát vọng được sống một cuộc sống có ý nghĩa, có niềm vui, có tương lai. Chủ đề của truyện bắt đầu từ quan niệm đề cao cái tôi cá nhân của thế hệ nhà văn trước CMT8 chịu ảnh hưởng tư tưởng văn hóa phương Tây. NGHỆ THUẬT Truyện ngắn trữ tình có cốt truyện đơn giản. Tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Thạch Lam: đi sâu khai thác đời sống nội tâm nhân vật với những cảm xúc, cảm giác mơ hồ, mong manh, tinh tế. Giọng văn nhẹ nhàng, tinh tế mà sâu sắc.