Phương pháp tạo biểu tượng nhân vật HCM cho HS Tiểu học trong môn Lịch sử Lớp 5

1. PHÒNG GD & ĐT THỊ XÃ BUÔN HỒ TRƯỜNG TH. LÊ QUÝ ĐÔN -------------* * ------------- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM PHƯƠNG PHÁP TẠO BIỂU TƯỢNG NHÂN VẬT HỒ CHÍ MINH CHO HỌC SINH TIỂU HỌC TRONG PHÂN MÔN LỊCH SỬ LỚP 5 GIÁO VIÊN THỰC HIỆN: LÊ THỊ THÚY HOÀN NĂM HỌC 2019– 2020 Bình Tân, tháng 3 năm 2020 https://dethitienganh.net/

2. I. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Phân môn Lịch sử có vị trí, ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Học Lịch sử để biết được cội nguồn dân tộc, quá trình đấu tranh anh dũng và lao động sáng tạo của ông cha. Học Lịch sử để biết quý trọng những gì mình đang có, biết ơn những người tạo ra nó và biết vận dụng vào cuộc sống hiện tại để làm giàu thêm truyền thống dân tộc. Do đặc điểm của việc học tập phân môn Lịch sử, học sinh (HS) không thể “trực quan sinh động” với các sự kiệnđã xảy ra trong quá khứ. Vì vậy, quá trình dạy học Lịch sử phải tiến hành trên cơ sở tài liệu –sự kiện khoa học để tạo biểu tượng cụ thể, có hình ảnh, từ đó hình thành khái niệm, nêu quy luật và rút ra bài học lịch sử. Trong các loại biểu tượng, biểu tượng nhân vật lịch sử có vị trí và ý nghĩa quan trọng. Nó giúp HS hiểu đúng lịch sử, thấy được mối quan hệ giữa cá nhân anh hùng và quần chúng nhân dân trong tiến trình phát triển hợp quy luật của lịch sử dân tộc và thế giới. Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh (HCM) đã in sâu vào tâm trí HS Việt Nam ngay từ thuở thơ ấu bằng nhiều nguồn thông tin khác nhau: học tập trong nhà trường dưới hình thức nội khóa, ngoại khóa lịch sử, hình ảnh ấy còn gắn chặt suốt cuộc đời các em. Vì vậy, phải hướng dẫn, tổ chức cho các em thu nhận trên cơ sở những tài liệu cụ thể, chính xác, loại bỏ những hiểu biết sai lệch, nhầm lẫn về nhận thức lịch sử, về quan điểm tư tưởng cũng như trong hoạt động thực tiễn. Bậc Tiểu học là giai đoạn có ý nghĩa phát triển quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách của mỗi người. Về mặt nhận thức, ở lứa tuổi này, tri giác của các em thường gắn với hoạt động thực tiễn của các em. Ở HS tiểu học, chú ý có chủ định của các em con yếu. Vì vậy, khi học các sự kiện hay các nhân vật trong phân môn Lịch sử lớp 5 các em thường nhanh chán và không có hứng thú học tập. Do đó việc xây dựng các hình mẫu lí tưởng, các vĩ nhân anh hùng –trong đó có HCM –sẽ tác động sâu sắc đến việc hình thành và phát triển nhân cách ở các em. 1 https://dethitienganh.net/

3. Hiện nay, vẫn còn rất nhiều kẻ địch ra sức tuyên truyền, chống phá, công kích chủ nghĩa Mác –Lênin, xuyên tạc cuộc đời và sự nghiệp của HCM và nhiều đồng chí cách mạng khác, phản bác con đường cách mạng mà Đảng ta và HCM đã lựa chọn. Tình hình đó đòi hỏinhà trường phổ thông, trên cơ sở nội dung khoa học của từng bộ môn, góp sức vào việc đấu tranh chống lại tư tưởng phá hoại nói trên. Phân môn Lịch sử có nhiều khả năng trong việc giáo dục các em lòng kính yêu lãnh tụ HCM và vững tin vào con đường cách mạng mà Người đã lựa chọn. Tạo biểu tượng chân thật về nhân vật Lịch sử không những giúp HS ghi nhớ đến những anh hùng, danh nhân dân tộc mà còn giúp các em học tập, noi gương những đức tính tốt đẹp của cha anh đi trước trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Đó là những lí do cơ bản để tôi chọnđề tài “Phương pháp tạo biểu tượng nhân vật HCM cho HS Tiểu học trong phân môn Lịch sử lớp 5”với mong muốn đi sâu nghiên cứu các phương pháp tạo biểu tượng nhân vật HCM. Hơn nữa, giải quyết tốt đề tài này sẽ là cơ sở vận dụng nó một cách có hiệu quả trong dạy học Lịch sử ở trường Tiểu học hiện nay. 2. Mục tiêuvà nhiệm vụ của đề tài 2.1. Mục tiêu của đề tài Sáng kiến kinh nghiệm xác định những nội dung và con đường, biện pháp sư phạm cần thiết để tạo biểu tượng nhân vật HCM có hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử trên tất cả các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. 2.2. Nhiệm vụ của đề tài Để đạt được những mục đích nêu trên, SKKN giải quyết những nhiệm vụ sau: -Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa Lịch sử để xác định mức độ, nội dung, ý nghĩa biểu tượng nhân vật HCM qua dạy học Lịch sử. -Đề xuất các con đường, biện pháp sư phạm để tạo biểu tượng nhân vật HCM trong dạy học phân môn Lịch sử lớp 5. 3. Đối tượngnghiên cứu Đề tài nghiên cứu dùng để áp dụng cho việc dạy học sinh đang học khối 5 ( cụ thể là học sinh lớp 5A1 và 5A2) tại trường tiểu học Lê Quý Đônnăm học 2018-2019. 4. Giới han phạm vi nghiên cứu 2 https://dethitienganh.net/

4. Phân môn Lịch sử lớp 5. 5. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành SKKN,tôi sử dụng một số phương pháp như sau: -Đọc, phân tích tài liệu lý luận dạy học nói chung, về dạy học phân môn Lịch sử và các tài liệu liên quan đến HCM nói riêng. II. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận * Những yêu cầu đối với bài học lịch sử Thứ nhất, nội dung phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng và tính thực tiễn: -Nội dung bài học phản ánh được trình độ phát triển của sử học hiện nay. -Sự kiện lịch sử tin cậy, giải thích đúng quan điểm của chủ nghĩa Mác –Lênin và Đảng ta. -Góp phần giáo dục thế hệ trẻ, phục vụ đời sống thực tiễn. Thứ hai,xác định nội dung cơ bản của bài học theo yêu cầu chung mà chương trình qui định cho tất cả HS: -Xác định được các đơn vị kiến thức cơ bản cấu thành nên nội dung bài học, từng mục trong bài học. -Hiểu được vị trí của từng đơn vị kiến thức đối với việc hoàn thành mục tiêu bài học. Thứ ba,đảo đảm tính toàn diện của kế hoạch sư phạm: -Xác định đúng vị trí của bài trong thực hiện các nhiệm vụ dạy học. -Đảm bảo sự thống nhất giữa các nhiệm vụ dạy học. -“Thể hiện việc sử dụng thành thạo qui luật của quá trình nhận thức, định hướng khả năng nhận thức của đa số HS và biết phân biệt trình độ nhận thức của các em”. Thứ tư, tổ chức tốt hoạt động nhận thức tự giác, tích cực, độc lập của HS: -Định hướng hoạt động, đặt ra mục đích hoạt động. -Sử dụng các biện pháp kích thích hoạt động nhận thức của HS. -Phát huy cao độ tính tích cực nhận thức của HS qua hệ thống câu hỏi và nêu vấn đề. Thứ năm, lựa chọn đúng nguồn kiến thức, phương pháp, phương tiện đối với từng phần của bài học: 3 https://dethitienganh.net/

5. -Sử dụng đa dạng các nguồn kiến thức để bài giảng sinh động. -Lựa chọn, kết hợp các phương pháp, phương tiện phù hợp với nội dung từng phần của bài học, với đối tượng HS. Thứ sáu, thực hiện có hiệu quả việc giáo dục tư tưởng chính trị: -Lòng yêu nước -Sự chuyên cần -Tính tập thể -Hứng thú học tập phân môn. * Phân môn Lịch sử ở trường Tiểu học a) Quan điểm chỉ đạo, mục tiêu của môn học * Quan điểm chỉ đạo - Khoa học: Lựa chọn, trình bày nội dung chính xác giúp HS nhận thức lịch sử một cách khách quan. - Cơ bản: Tập trung những nội dung cốt lõi, then chốt có ý nghĩa nhất giúp HS hiểu biết cơ bản về lịch sử dân tộc Việt Nam. - Dân tộc: Phù hợp với bối cảnh chính trị - kinh tế - xã hội và yêu cầu của đất nước Việt Nam. - Thực thi: Phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, khả năng của GV - HS có thể điều chỉnh phù hợp với các nhóm đối tượng HS. * Mục tiêu của môn học - Cung cấp cho HS một số thông tin cơ bản, thiết thực về: Một số sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu của lịch sử Việt Nam khi thực dân Pháp xâm lược nước ta từ năm 1858 tới nay. - Bước đầu hình thành và rèn luyện cho HS các kỹ năng: + Quan sát sự vật, hiện tượng, thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn khác nhau. + Nêu thắc mắc, đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp. + Phân tích, đánh giá, so sánh các sự vật hiện tượng lịch sử. + Vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống. - Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở HS những thái độ: 4 https://dethitienganh.net/

6. + Ham học hỏi, tìm hiểu để biết về lịch sử dân tộc. + Yêu đất nước, thiên nhiên, con người. + Có ý thức và hành động bảo vệ thiên nhiên các di tích lịch sử, các di sản văn hóa. b) Tìm hiểu sách giáo khoa •Cấu tạo chương trình Thực hiện trong 35 tiết học gồm: -26 tiết cung cấp kiến thức mới; -3 tiết ôn tập; -4 tiết kiểm tra cuối kì; -2 tiết dành cho lịch sử địa phương. •Chương trình môn Lịch sử và Địa lí lớp 5, phần Lịch sử. -Hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược vàđô hộ (1858 – 1945) gồm 11 bài. -Bảo vệ chính quyền non trẻ, trường kì kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 –1954) gồm 7 bài. -Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước (1954 -1975) gồm 8 bài. -Xây dựng chủ nghĩa xã hội trong cả nước (từ 1975 đến nay) gồm 3 bài. •Kênh chữ: -Chữ nhỏ: Giới thiệu bối cảnh lịch sử, tiểu sử hoặc tư liệu tham khảo dẫn dắt sự kiện. -Chữ in nghiêng: Định hướng hoạt động. -Chữ vừa: ghi nội dung kiến thức. -Chữ xanh in đậm ghi kiến thức trọng tâm. -Chú thích. -Câu hỏi cuối bài hướng dẫn HS học tập. •Phần kênh hình có tác dụng như sau: -Cung cấp kiến thức mới. -Minh họa cho kênh chữ. -Định hướng hoạt động. 5 https://dethitienganh.net/

7. •Về cấu trúc: Sách giáo khoa lịch sử đã đưa vào những sử liệu gốc, những chứng cứ lịch sử. -Bài viết của tác giả. -Các tài liệu, tư liệu, tranh ảnh, biểu bảng. -Các bài tập, câu hỏi, chỉ thị làm việc. -Các phương tiện giúp đỡ việc học tập của HS. •Sách giáo khoa -Sách giáo khoa là sách viết cho HS nên bài viết ngắn gọn, rõ, vừa sức phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi, phù hợp với năng lực nhận thức của HS . -Có tính đến dành thời gian cho các hoạt động tự lập, tự tìm tòi, sáng tạo của HS, không chỉ viết theo lối diển giảng, truyền thụ một chiều mà còn viết theo lối gợi mở, nêu vấn đề. •Ưu điểm sách giáo khoa: -Được lựa chọn phù hợp và thể hiện rõ lịch sử thể hiện rõ trong các mối quan hệ giữa sự kiện và vấn đề. -In ở dạng dễ đọc. -Giảm thiểu các khó khăn đọc hiểu nhờ việc giải thích các từ khó, các điển tích. -Kèm theo các câu hỏi gợi ý, khai thác, đánh giá văn bản. -Có nhiều ảnh lịch sử, tranh đương thời, (tất cả đều có xuất xứ, kèm theo các câu hỏi, yêu cầu làm việc). -Các phương tiện giúp đỡ việc học tập của HS: Các lược đồ; các bảng tóm tắt, hệ thống hóa kiến thức; danh mục giải thích khái niệm, thuật ngữ khoa học ở cuối sách; Các hoạt động được thiết kế có kế hoạch từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến khó. b) Phương pháp dạy học Phân môn Lịch sử lớp 5 vận dụng các phương pháp dạy học sau: -Kể chuyện -Miêu tả -Tường thuật -Đóng vai -Đàm thoại 6 https://dethitienganh.net/

8. -Thảo luận nhóm -Trực quan Trong đó các phương pháp: kể chuyện; tường thuật; đóng vai; trực quan; miêu tả giúp HS tái tạo lại hình ảnh lịch sử. Các phương pháp: đàm thoại và thảo luận nhóm giúp HS tìm tòi, phát hiện bản chất, ý nghĩa của sự kiện, hiện tượng lịch sử, từ đó giúp HS đưa ra kết luận, rút ra bài học lịch sử. Cụ thể là: d) Những sự kiện liên quan đến HCM và hoạt động của Người phân bố trong các bài dạy của phân môn Lịch sử lớp 5 Tài liệu, sự kiện lịch sử là cơ sở để khôi phục lại hình ảnh quá khứ, tiến hành khái quát lý luận. Cho nên việc chọn sự kiện trong dạy học lịch sử nói chung, trong giảng dạy các sự kiện liên quan đến nhân vật HCM phải là các sự kiện “cơ bản”, “chính xác”, “điển hình” Trước hết, phải xác định một số lượng cần thiết, phù hợp với tính chất, khuôn khổ của nội dung chương trình. Qua phân tích chương trình, SGK Lịch sử và Địa lí lớp 5, tôi thấy có 7 sự kiện trực tiếp đề cập đến hoạt động cách mạng của HCM, mà HS cần nắm vữngđể làm cơ sở cho việc tạo biểu tượng về Người. −Sự kiện 1: Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đườngcứu nước (5/6/1911) trong bài 2: Nước ta đầu Thế kỷ XX và công cuộc tìm đường cứu nước. −Sự kiện 2: Nguyễn Ái Quốc chủ trì hội nghị thành lập Đảng cộng sản Việt Nam (3/2 – 7/2/1930) trong bài 3: Đảng cộng sản Việt Nam ra đời. Xô Viết Nghệ - Tĩnh (1930 - 1931) −Sự kiện 3: HCM kêu gọi đồng bào cả nước nổi dậy Tổng khởi nghĩa dành chính quyền trong cách mạng tháng Tám (19/8/1945). Và HCM đọc tuyên ngôn độc lập tại quảng trườngBa Đình (2/9/1945) trong bài 4: Cách mạng mùa thuvà Bác Hồ đọc bản tuyên ngôn độc lập −Sự kiện 4: HCM kêu gọi và gương mẫu thực hiện cuộc vận động xây dựng “hũ gạo đồng tâm” để cứu đói (1945 – 1946) và HCM ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946) trong bài 5: Vượt qua tình thế hiểm nghèo, quyết tâm chống pháp trở lại xâm lược. 7 https://dethitienganh.net/

9. −Sự kiện 5: HCM quan sát mặt trận Đông Khê trong chiến dịch Biên giới (thu –đông 1950) trong bài 6: Chiến thắng Việt Bắc 1947 và Biên giới 1950. Như đã nói ở trên, hệ thống sự kiện này không phải là niên biểu tiểu sử về cuộc đời và sự nghiệp của HCM, mà là những sự kiện nói lên những hoạt động chủ yếu của Người góp phần to lớn vào sự phát triển của lịch sử dân tộc. Dựa vào SGK Lịch sử và Địa lí lớp 5,tôi phân phối các sự kiện vào các bài sau: Bài 2: Quyết chí ra đi tìm đường cứu nước Bài 3: Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời Bài 4: Cách mạng mùa thu. Bác Hồ đọc bản tuyên ngôn độc lập Bài 5: Vượt qua tình thế hiểm nghèo. Quyết tâm chống pháp trở lại xâm lược. Bài 6: Chiến thắng Việt Bắc 1947 và Biên Giới năm 1950 Bài 7: Từ sau chiến thắng Biên giới đến Chiến thắng Điện Biên Phủ 1954 Ngoài 6 sự kiện phản ánh trực tiếp hoạt động của HCM nêu trên, SGK Lịch sử và Địa lí lớp 5 cũng trình bày sự kiện gián tiếp đề cập đến hoạt động của HCM. Đó là các sự kiện: −Sự kiện 1: Tuyến đường vận chuyển chiến lược Bắc – Nam mang tên HCM trên bộ dọc theo dãy Trường Sơn và trên biển dọc theo bờ biển VN khai thông từ tháng 5 năm 1959 trong bài 9: Nhà máy hiện đại đầu tiên của nước ta. Đường Trường Sơn huyền thoại. −Sự kiện 2: Chiến dịch HCM lịch sử trong bài 11: Lễ kí hiệp định Pa - Ri.Tiến vào Dinh Độc Lập. Các sự kiện gián tiếp nói trên được thể hiện dưới hai hình thức: - Thứ nhất, Có sự kiện tuy không đề cập đến HCM nhưng khi phân tích nội dung sự kiện làm rõ công lao của Người. Vì vậy, trong quá trình giảng dạy GV cần nghiên cứu, khai thác nhiều tài liệu tham khảo để làm sáng tỏ, cụ thể hơn những vấn đề được nêu ra. −Thứ hai, có sự kiện liên quan đến chủ tịch HCM, nhưng thực ra không phải là hoạt động của Người, chỉ là hoạt động của thế hệ sau thể hiện tình cảm đối với người như: Chiến dịch HCM lịch sử, đường HCM,...những sự kiện này được trình bày được trình bày nhằm làm rõ sự nghiệp của HCM được tiếp tục hoàn thành và qua đó 8 https://dethitienganh.net/

10. giáo dục về tư tưởng, tình cảm cho HS. Các sự kiện trình bày nói trên, 7 sự kiện chủ yếu và 2 sự kiện gián tiếp về HCM và hoạt động cách mạng của Người trong SGK là những sự kiện cơ bản giúp GV khôi phục lại hình ảnh HCM và hoạt động cách mạng của Người từ lúc người ra đi tìm đường cứu nước chođến khi Người vĩnh biệt chúng ta. e) Nội dung những sự kiện bổ sung nêu trên, cùng với những sự kiện được trình bày trong SGK là cơ sở để tạo các biểu tượng về nhân vật HCM và hoạt động cách mạng của Người ở nhiều câp độ khác nhau: Có sự kiện đã tạo cho HS biểu tượng về một hành động cụ thể của HCM. Ví dụ như sự kiện HCM đọc tuyên ngôn độc lập, HS có thể hình dung cảnh tượng Bác Hồ với dáng điệu khoan thai, giọng nói trầm ấm đọc bản tuyên ngôn độc lập trước sự chứng kiến, vỗ tay hoanhô như sấm dậy của hàng triệu người dân Việt Nam. Có trường hợp phải liên kết nhiều sự kiện để tạo biểu tượng về nhân vật HCM và hoạt động cách mạng của Người. Có trường hợp giúp HS nhận thức công lao của Nguyễn Ái Quốc trong việc chuẩn bị về tư tưởng –chính trị và tổ chức cho sự ra đời của Đảng cộng sản Việt Nam. Trong quá trình dạy học GV phải cung cấp cho HS nhiều sự kiện: Nguyễn Ái Quốc truyền bá chủ nghĩa Mác –Lênin về trong nước (ra báo “Người cùng khổ”, sáng lập “báo thanh niên”, viết “bản án chế độ thực dân Pháp”, và nhiều bài báo nói về Lênin, về cách mạng tháng Mười), đào tạo bồi dưỡng cán bộ (thành lập Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội, mở lớp huấn luyện chính trị), hợp nhất 2 tổ chức cộng sản thành Đảng cộng sản Việt Nam. Trên cơ sở nội dung các sự kiện nói trên, HS không chỉ nhận thức được nội dung biểu tượng về hoạt động cách mạng của HCM trong việc chuẩn bị về tư tưởng – chính trị và tổ chức cho sự ra đời của Đảng là một tất yếu của lịch sử, là sự kết hợp nhuần nhuyễn các yếu tố: Chủ nghĩa Mác –lênin kết hợp phong trào yêu nước. Những yếu tố này đã được Nguyễn Ái Quốc chuẩn bị một cách đầy đủ. Qua biểu tượng như vậy, HS được bồi dưỡng niềm tin, sự kính mến, lòng tự hào về lãnh tụ HCM. 9 https://dethitienganh.net/

11. Như đã trình bày, những sự kiện lịch sử liên quan đến hoạt động của HCM trong sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí lớp 5 (không chủ yếu) là cơ sở chủ yếu để tạo biểu tượng cụ thể, có hình ảnh về hoạt động cách mạng của Người, mà cần phải có những thao tác, thủthuật sư phạm của GV. Vì vậy, trong điều kiện cho phép có thể bổ sung thêm các tài liệu, sự kiện đã được xác định ở bảng tổng hợp nói trên. Thực chất công việc này là thực hiện công thức Đai-ri trong dạy học. Những sự kiện xác định ở bảng tổng hợp đã trình bày những hoạt động rất cụ thể của HCM, từ những việc bình thường đến những công việc lớn lao trong dựng nước và giữ nước, trong mối quan hệ khăng khít với quần chúng nhân dân (kể cả nhân dân thế giới). Từ các biểu tượng cụ thể có nhận thức khái quát về hoạt động cách mạng của Người. Trên cơ sở đó có biểu tượng đầy đủ về “con người cách mạng HCM” vừa rất vĩ đại nhưng cũng rất giản dị, với những đặc trưng: yêu nước, thương dân, anh hùng giải phóng dân tộc, danhnhân văn hóa thế giới. Việc tạo biểu tượng nói chung, biểu tượng về nhân vật HCM nói riêng trước hết phải dựa vào tài liệu –sự kiện. Trong dạy học lịch sử, tài liệu –sự kiện là cơ sở để tạo biểu tượng, hình thành khái niệm. Đó là cơ sở quan trọng để tạo cho HS những biểu tượngsinh động, cụ thể về HCM và hoạt động cách mạng của Người. Trong khi khai thác, lựa chọn các sự kiện cần phải đảm bảo mối quan hệ giữa nhân vật và tiến trình phát triển của lịch sử. Điều này đòi hỏi khi lựa chọn các sự kiện về nhân vật HCM và hoạt động cách mạng của Người không sa vào những chi tiết có tính chất “ly kỳ”, “giật gân” mà phải chon lọc các sự kiện vừa phản ánh cuộc đời bình thường, giản dị nhưng vĩ đại và cực kỳ trong sáng của HCM, vừa đánh dấu những mốc phát triển của Việt Nam. Vì vậy, nội dung các sự kiện được lựa chọn để xác định nội dung biểu tượngvề nhân vật HCM phải tuân thủ luận điểm khoa học từ các sự kiện phản ánh những biểu tượng lịch sử cụ thể của HCM để có nhận thức khái quát về hoạt động cách mạng của Người, trên cơ sở đó có biểu tượng đầy đủ về“con người cách mạng HCM”với lý tưởng cao cả là đấu tranh cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Cuối cùng, cần nhận thức lòng kính yêu, tình cảm sâu đậm của HS đối với Bác Hồ không chỉ là sự khâm phục, ngưỡng mộ một người anh hùng, một vĩ nhân có tính 10 https://dethitienganh.net/

12. chất cảm tính mà phải bắt nguồn từ nội dung khoa học của sự kiện. Chính vì vậy, biểu tượng về HCM và hoạt động cách mạng của Người mới gắn chặt trong tâm trí HS. Ở đây, khoa học và tình cảm gắn bó chặt chẽ với nhau. * Tạo biểu tượng lịch sử trong dạy học lịch sử ở Tiểu học a) Khái quát về biểu tượng Trong quá trình tri giác thế giới bên ngoài, con người phản ánh sự vật và hiện tượng xung quanh mình dưới dạng hình ảnh của các vật thể… Các hình ảnh này phản ánh vào trong ý thức những đặc điểm bên ngoài của sự vật…và lưu giữ trong một khoảng thời gian đáng kể trong ý thức con người. Hình ảnh được lưu giữ đó được gọi là biểu tượng. Vậy “Biểu tượng là hình ảnh về sự vật, hiện tượng của thế giới xung quanh được giữ lại trong ý thức và hình thành trên cơ sở các cảm giác và tri giác xảy ra trước đó” Như vậy, biểu tượng là những hình ảnh trực quan nảy sinh trong óc người về những sự vật và hiện tượng đã được tri giác trước đây. Do đặc điểm của bộ môn, khi học tập lịch sử, HS không thể trực tiếp tri giác các sự kiện lịch sử đã xảy ra trong quá khứ, không thể tái hiện lịch sử trong phòng thí nghiệm. Cho nên, không có biểu tượng nảy sinh từ những trực giác đối với sự kiện, hiện tượng có thật mà chỉ dựa trên cơ sở những “mảnh quá khứ”còn lưu lại để làm chỗ dựa cho việc tái tạo lại quá khứ lịch sử. Vì vậy, đôi khi “biểu tượng lịch sử là biểu tượng của trí tưởng tượng” và do đó, cần thiết tạo ra cơ sở cho quá trình tri giác này – tri giác gián tiếp hay tri giác tưởng tượng. Từ những quan niệm chung về biểu tượng, tính đến đặc trưng của việc nhận thức lịch sử, chúng ta hiểu rằng: “biểu tượng lịch sử là hình ảnh về những sự kiện, nhân vật lịch sử, điều kiện địa lý,.. được phản ánh trong óc HS với những nét chung nhất, điển hình nhất” b) Khái niệm nhân vật lịch sử Có ý kiến cho rằng:“Lịch sử không phải chỉ có chuyện chiến tranh và thay đổi chế độ cho nên nhân vật lịch sử không phải chỉ là những ai góp phần đưa nhiều người vào chỗ chết hay tán gia bại sản. Không nhất thiết phải là những chính trị 11 https://dethitienganh.net/

13. gia, tướng lĩnh tạo ra những bước ngoặc lịch sử thì mới được xem là nhân vật lịch sử” Trẻ em Tiểu học ở Mỹ đều biết rằng không chỉ có lịch sử của chính trị hay chiến tranh mà còn có lịch sử của nghệ thuật, khoa học, và lĩnh vực khác của đời sống con người: lịch sử của nhà cửa, lịch sử của thực phẩm, lịch sử của y phục,…và những người có đóng góp lớn hay tạo ra những ảnh hưởng quan trọng trong những lĩnh vực đó đều là những nhân vật lịch sử. c) Biểu tượng nhân vật lịch sử Theo phân loại biểu tượng, biểu tượng về nhân vật là một bộ phận của biểu tượng lịch sử, có những nét riêng biệt. Trong dạy học lịch sử, theo quan điểm Mác–xít cần làm cho HS hiểu được rằng: nhân vật nào cũng là một thực thể vừa có cái riêng của mình vừa có cái chung của giai cấp hay tập đoàn xã hội mà cá nhân đó đại diện. Biểu tượng về nhân vật lịch sử là hình ảnh về một nhân vật. Nó vừa mang sắc thái riêng của nhân vật vừa chứa đựng nét bản chất của giai cấp, tập đoàn xã hội mà nhân vật đó đại diện, được phản ánh trong óc HS với những nét chung nhất, điển hình nhất Vì vậy, việc tạo biểu tượng là cần thiết đối với việc học tập lịch sử, dù cho HS không thể trực tiếp tri giác, quan sát hiện thực quá khứ nhưng vẫn phải tuân theo quy luật nhận thức: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn” Về mặt tình cảm, đạo đức,biểu tượng lịch sử nói chung, biểu tượng nhân vật nói riêng có tác dụng không nhỏ đối với HS. Đó là khả năng giáo dục tư tưởng, tình cảm cho HS, vì nó“không những tác động lên trí tuệ mà vào cả tâm hồn và tình cảm”. Qua các bài học lịch sử, những hành động anh hùng của những người đấu tranh quên mình vì sự nghiệp giải phóng nhân dân khỏi ách áp bức nô lệ, vì hạnh phúc và hòa bình cho nhân dân lao động có sức lôi cuốn, hùng hồn, sôi nổi đối với HS, gây xúc cảm lịch sử sâu đậm. Từ đó, góp phần hình thành ở các em sự kính phục, lòng tự hào đối với các vĩ nhân. Trái lại, những biểu tượng phản ánh hoạt động của các nhân vật đại diện cho giai cấp thống trị đã hết vai trò tiến bộ, trở thành phản động, đi ngược lại với quyền lợi của quần chúng lao động, gây ra thảm cảnh cho nhân dân 12 https://dethitienganh.net/

14. lao động, ảnh hưởng tiêu cực đến xu hướng phát triển của xã hội, sẽ gây ra phản ứng ngược lại từ phía HS, khơi dậy ở các em sự căm ghét hành vi hung bạo, độc ác của nhân vật đó. Việc tạo biểu tượng về các nhân vật lịch sử đã làm cho những tình cảm yêu, ghét của em được xác định rõ rệt. Vì vậy, việc tạo biểu tượng lịch sử nói chung, biểu tượng về nhân vật nói riêng ngoài khả năng tái tạo lịch sử quá khứ còn có “chức năng điều chỉnh hành động” Về tác dụng phát triển tư duy, biểu tượng nói chung và biểu tượng nhân vật lịch sử nói riêng, là một trong những phương tiện quan trọng làm cho “tính chất hoạt động trí tuệ”của HS được phức tạp hóa tuần tự và đồng thời diễn ra quá trình không ngừng phát triển những năng lực nhận thức của HS. Cũng như tri giác, biểu tượng được hoàn thiện và phát triển dần trong quá trình giáo dục ở nhà trường và trong cuộc sống. Từ các biểu tượng không đầy đủ, không có phân biệt, không đúng, không rõ ràng và ít liên quan sẽtiến đến xây dựng những biểu tượng rành mạch, rõ ràng, có phân biệt, đúng và có liên quan với nhau. Vì vậy, các biểu tượng nói chung, biểu tượng nhân vật lịch sử nói riêng góp phần vào sự phát triển tư duy của HS. Như vậy, biểu tượng lịch sử nói chung và biểu tượng nhân vật nói riêng không chỉ giúp HS nắm vững kiến thức, rút ra được bài học lịch sử, mà còn góp phần bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm, đạo đức cách mạng, hoàn thiện nhân cách và phát triển năng lực tư duy lịch sử cho HS. e). Biểu tượng HCM trong phân môn Lịch sử lớp 5 Từ nhận thức về biểu tượng lịch sử nói chung, và biểu tượng nhân vật nói riêng, chúng ta tìm hiểu về biểu tượng nhân vật HCM trong phân môn lịch sử lớp 5. Biểu tượng về nhân vật HCM không chỉ có ý nghĩa đối với việc tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của Người mà còn giúp HS hiểu sâu hơn tri thức lịch sử Việt Nam. Bởi vì, giữa HCM và dân tộc có mối quan hệ chặt chẽ “dân tộc ta, non sông đất nước ta đã sinh ra HCM, người anh hùng dân tộc vĩ đại và chính Người đã làm rạng rỡ dân tộc ta, nhân dân ta và non song đất nước ta”. Trong dạy học lịch sử, việc tìm hiểu mối liên hệ giữa hoạt động cách mạng của HCM với lịch sử dân tộc giúp cho HS nhận thức mối quan hệ biện chứng giữa quần 13 https://dethitienganh.net/

15. chúng nhân dân với cá nhân anh hùng, giữa lịch sử dân tộc với hoạt động của nhân vật. Điều đó góp phần nâng cao trình độ nhận thức lịch sử của HS, bồi dưỡng đạo đức, tình cảm cách mạng ở HS. Cụ thể là: -Biểu tượng về nhân vật HCM sẽ giúp HS nắm vững hơn tri thức lịch sử dân tộc có liên quan, cụ thể hóa nhiều nội dung khái quát, những vấn đề lý thuyết trong phân môn Lịch sử lớp 5. -Biểu tượng về nhân vật HCM sẽ giúp HS hiểu rõ công lao to lớn của HCM đối với sự phát triển lịch sử dân tộc. Trên cơ sở đó bồi dưỡng cho các em lòng kính yêu Bác Hồ, học tập và làm theo tấm gương Bác Hồ vĩ đại. Ví dụ như: các biểu tượng HCM ra đi tìm đườngcứu nước đúng đắn cho dân tộc, chuẩn bị mọi mặt cho sự ra đời của Đảng cộng sản Việt Nam, cùng Trung ương Đảng lãnh đạo Cách mạng tháng Tám thành công, đấu tranh chống thù trong giặc ngoài để bảo vệ chính quyền cách mạng, lãnh đạo nhân dân làm nên hai cuộc kháng chiến và xây dựng đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội... sẽ hình thành ở các em tình cảm, lòng tôn kính Bác Hồ và vững tâm vào con đường cách mạng mà Đảng ta và HCM đã lựa chọn. Ngoài tác dụng về tư tưởng và tình cảm nêu trên, việc tạo biểu tượng về nhân vật HCM chính xác còn góp phần phát triển năng lực tư duy của HS. Đây là yêu cầu quan trọng nhằm đánh giá mức độ hiểu biết lịch sử của HS. 2. Thực trạng dạy và học Lịch sử lớp 5 a. Thuận lợi, khó khăn * Thuận lợi Đa số các em HS lớp 5 đều biết và có một vài kiến thức về nhân vật Hồ Chí Minh. Với vai trò là một lãnh tụ vĩ đại của đất nước, việc khắc sâu biểu tượng Hồ Chí Minh cũng trở nên dễ dàng hơn so với các nhân vật khác. So với trước đây, HS có điều kiện tiếp xúc nhiều hơn với phương tiện truyền thông: ti vi, báo đài, mạng internet,… nên các em có thể dễ dàng tìm hiểu các nhân vật lịch sữ nói chung, Hồ Chí Minh nói riêng. * Khó khăn Theo Giáo sư sử học Đinh Xuân Lâm: Lịch sử là một môn khoa học góp phần đào tạo con người. “Đối với HS càng nhỏ càng tiếp cận với lịch sử thì càng có ấn 14 https://dethitienganh.net/

16. tượng sâu sắc. Cùng với lứa tuổi lớn lên của các em thì kiến thức đó càng sâu rộng nên Giáo sư cho rằng HS học lịch sử là rất quan trọng. Nhưng hiện nay vấn đề này chưa được coi trọng ở nhà trường” .Thực tế, Lịch sử là một môn học chưa được chú trọng đúng mức và còn bị coi là môn học phụ,… điều này ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng dạy và học lịch sử ở phổ thông nói chung và Tiểu học nói riêng. * Dạy học phân môn Lịch sử ở lớp 5 Do điều kiện thực tế của trường Tiểu học Lê Quý Đônvà những điều kiện đặc thù của ngành Tiểu học, người GV Tiểu học nói chung và GV trường Tiểu học Lê Quý Đôn nói riêng trong một thời gian ngắn phải đồng thời giải quyết hàng loạt vấn đề của nhiều môn học khác nhau. Chính vì điều đó, mà mức độ đầu tư vào giáo án và phương pháp lên lớp của GV ở mỗi môn học cũng có sự khác nhau đáng kể. Phân môn Lịch sử được dạy cho lớp 4, 5mặc dù với một dung lượng kiến thức lớn, đồng thời GV lịch sử không phải là GV chuyên trách hay được tốt nghiệp khoa lịch sử ở các trường chuyên nghiệp, mà dạy gần như đủ tất cả các môn học có trong chương trình (vì trường có GVdạy riêng các môn: Tiếng Anh, Thể dục, Mĩ thuật, Âm nhạc, Thủ công). Tuy nhiên, đối với khối lớp 5, GV không chỉ dạy các môn: Khoa học, Đạo đức mà còn dạy các môn: Tiếng Việt, Toán, Địa lí và Lịch sử nên các GV không có nhiều thời gian để chuẩn bị tốt bài giảng cũng như các dụng cụ, phương tiện trực quan cho tiết dạy Lịch sử có hiệu quả và sinh động hơn. Ngoài ra, do tâm lý còn coi Lịch sử là “một phụ” và chỉ tập trung vào các “môn chính” nên GV chưa chú trọng đến việc nâng cao chất lượng và phương pháp dạy học Lịch sử cho nên kết quả học tập Lịch sử của HS chưa cao. Đối với các GV việc soạn bài Lịch sử còn mang tính đối phó, sơ sài, giáo án chưa có sự đầu tư, nghiên cứu chưa đưa ra các phương pháp hay, thu hút HS. Bài soạn của GV còn mang tính rập khuôn chưa có sự sáng tạo còn phụ thuộc vào sách thiết kế. Phương pháp dạy học trên lớp chưa có sự đổi mới, còn áp dụng cách dạy học truyền thống “thầy đọc, trò chép” chưa phát huy được phương pháp dạy học mới là lấy người học làm trung tâm. Trong quá trình lên lớp GV chủ yếu cho HS đọc tài liệu và trả lời câu hỏi trong bài mà nội dung có sẵn trong SGK, không có sự mở rộng, tim tòi, khám phá ra các mối quan hệ, những điểm hay của môn học. GV chưa 15 https://dethitienganh.net/

17. đưa ra được các câu hỏi gợi ý, các mối quan hệ giữa các mốc lịch sử để kích thích hứng thú tìm tòi kiến thức của HS. GV ít tìm tòi, tham khảo tài liệu về phương pháp dạy học lịch sử, hay các tài liệu nhằm mở rộng kiến thức lịch sử cho GV mà GV chỉ sử dụng phần lớn là sách giáo khoa, sách thiết kế và sách GV… Các bài dạy lịch sử cứ lặp đi lặp lại một cách máy móc mà GV không đưa ra quy trình riêng cho từng bài học. Vì vậy mà đối với HS việc học lịch sử trở nên nhàm chán, gò ép, mang tính chất lí luận chưa theo đúng quan điểm “học đi đôi với hành”. Tuy nhiên, cũng có một số GV có niềm đam mê Lịch sử, ham học hỏi, nhiều kinh nghiệm, áp dụng được một cách hiệu quả nhưng phương pháp dạy học Lịch sử mới mẻ, gây hứng thú cho HS. - Thực trạng học lịch sử của HS lớp 5 Ở trường Tiểu học, đa số HS học Lịch sử theo kiểu đối phó, học thuộc nội dung trong sách để lên trả bài cho GV và sau đó các em quên hết kiến thức đã học thậm chí không nhớ một kiến thức nào dù nhỏ khi GV hỏi lại một cách bất ngờ. Tuy nhiên vẫn có một số em rất ham thích học lịch sử và có kiến thức lịch sử tương đối chắc, nhưng số lượng rất ít. Các em không ham thích học lịch sử thậm chí chán ghét, học chỉ để đối phó cho nên không thể tiếp thu và học tốt lịch sử được. HS thường cảm thấy mệt mỏi và không hàohứng với việc tiếp thu nên chất lượng việc học lịch sử không cao. HS học lịch sử một cách gò bó, không sôi nổi, lớp học ít sôi động, ít có không khí học tập. - Thực trạng việc tạo biểu tượng trong dạy học lịch sử ở trường Tiểu học Ở các trường Tiểu học việc tạo biểu tượng trong dạy học lịch sử chưa được quan tâm chú trọng nhiều, khi học về các nhân vật lịch sử như: Trương Định, Nguyễn Trường Tộ, Phan Bội Châu, HCM,… các GV chưa tạo được biểu tượng về các nhân vật đó, chưa có nhiều hình ảnh, câu chuyện,… thậm chí GV cũng không nắm rõ về tiểu sử và công lao to lớn của họ đối với đất nước. Những điều đó làm cho HS nhàm chán với Lịch sử, HS không có ấn tượng và tình cảm với các nhân vật anh hùng, các em không biết được những cống hiến và sự hi sinh to lớn của các vị anh hùng để các em có được 16 https://dethitienganh.net/

18. ngày hôm nay, từ đó các em sẽ không biết quý trọng hiện tại, biết ơn những nhân vật lịch sử. Tạo biểu tượng nhân vật lịch sử nhằm giúp hình thành trong các em những nhân vật lịch sử gắn với từng thời kỳ lịch sử và những sự kiện tiêu biểu, giúp các em có hứng thú học tập. Đặc biệt là về nhân vật HCM, người lãnh tụ vị đại của dân tộc, hình ảnh ngườigần gũi với các em thiếu nhi những những hiểu biết của các em về HCM còn ít. Vì vậy, việc tạo biểu tượng nhân vật HCM trong phân môn Lịch sử lớp 5 sẽ giúp các em hiểu rõ hơn về hình ảnh, cuộc đời, sự nghiệp của Bác Hồ, khơi dậy ở các em lòng kính yêu, tôn trọng Bác Hồ, đồng thời hứng thú và ham thích với việc học lịch sử. b. Các nguyên nhân, yếu tố tác động Sau khi tìm hiểu, tôi nhận thấy tình trạng này do một số nguyên nhân sau: -Ý thức học tập của HS chưa cao, không tìm tòi, suy nghĩ, thiếu thái độ cũng như động cơ học tập đúng đắn đặc biệt với môn lịch sử. -Các em chưa mạnh dạn nêu lên những thắc mắc của mình. -Việc mở rộng hiểu biết về môn học chưa được các em quan tâm như việc tra cứu từ điển, đọc tài liệu hoặc xem các chương trình liên quan đến lịch sử trên ti vi,… -GV chưa quan tâm đến việc giải thích những thắc mắc và trau dồi, bồi dưỡng kiến thức cho HS, chưa trau dồi nhận thức, tình cảm cho các em. -GV chưa hướng dẫn các em tìm kiếm tài liệu phục vụ cho bài học để từ đó giúp HS nắm vững nội dung bài học. -Việc đánh giá HS của GV chưa cụ thể nên chưa giúp HS khắc phục được những hạn chế của mình. -Nhà trường chưa có đủ đồ dùng phục vụ cho môn học: mô hình, biểu đồ, bản đồ, các câu chuyện lịch sử,… -Nhà trường chưa có điều kiện đưa các em đi tham quan thực tế. -Phụ huynh ít quan tâm đến việc học lịch sử của con em mình, không chú ý, nhắc nhở các em mà chỉ chú ý nhắc nhở các em chú trọng vào các môn học chính. 17 https://dethitienganh.net/

19. Nhìn chung thực trạng học tập môn lịch sử đang là mối quan tâm của toàn xã hội, làm sao để lưu giữ lịch sử hào hùng của dân tộc cho các thế hệ mai sau đó không phải là điều đơn giản. 3. Những con đường, biện pháp sư phạm được sử dụng để tạo biểu tượng nhân vật Hồ Chí Minh trong phân môn Lịch sử lớp 5 Quá trình tạo biểu tượng về nhân vật HCM được tiến hành ở cảhai hình thức dạy học lịch sửtrong nhà trường phổ thông (nội khóa và ngoại khóa). Trong quá trình đó, GV phải tiến hành hàng loạt các thao tác và thủ thuật sư phạm cần thiết. Ngoài những yếu tố riêng, cá biệt phụ thuộc vào tư chất, nghệ thuật sư phạm của người thầy, GV còn phải nắm chắc những con đường, biện pháp sư phạm cụ thể để tạo biểu tượng về nhân vật HCM có hiệu quả. Chất lượng việc tạo biểu tượng về nhân vật HCM phụ thuộc ở việc giải quyết đồng thời cả hai yêu cầu: “khả thi và chất lượng mới”, khả thi nhưng thấp hơn yêu cầu quy định của chương trình thì vô nghĩa, là việc làm thừa, tai hại và nguy hiểm, vì nó cản trở sự tiến bộ”. Vì vậy, việc chọn lựa phương pháp tối ưu cần phải tạo ra nhưng phương pháp khả thi, nhưng quan trọng hơn là phải đạt cao hơn tình trạng hiện thực về hiệu quả và chất lượng. Giải pháp này được thực hiện theo nguyên tắc “dạy học lấy HS làm trungtâm”trong dạy học lịch sử. a. Tạo biểu tượng nhân vật Hồ Chí Minh tập trung vào những nội dung chính sau đây: Thứ nhất, tạo biểu tượng về không gian và thời gian xảy ra sự kiện phản ánh hoạt động cách mạng của HCM, tức là làm HS hình dung được thời điểm và bối cảnh lịch sử cụ thể mà Người đã sống và làm việc. Chẳng hạn như, để tạo biểu tượng HCM ra đi tìm đường cứu nước (bài 2: Quyết chí ra đi tìm đường cứu nước) trước hết cần hướng dẫn HS hình dung hoàn cảnh đất nước, suy nghĩ của Nguyễn Tất Thành lúc bấy giờ để các em tự giải thích “vì sao Nguyễn Ái Quốc lại quyết định đi sang phương Tây tìm đường cứu nước?” 18 https://dethitienganh.net/

20. Bằng cách hình dung những con đường cứu nước của các bậc tiền bối (Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh), GV giúp HS hiểu rõ Nguyễn Tất Thành quyết định đi sang phương Tây, bằng lao động của mình là hoàn toàn đúng. Để khẳng định điềunày, qua thực nghiệm sư phạm, tôi giúp HS hình dung: + Con đường mà HCM đi sang phương Tây (đi bằng cách nào, đi theo con đường nào: dùng bản đồ và kể chuyện về cuộc sống của Người). + Mục đích ra đi? (tìm đường cứu nước). + Tác dụng của quyết định ra đi tìm đường cứu nước (tìm được con đường cứu nước đúng đắn, giải quyết sự khủng hoảng về đường lối và giai cấp lãnh đạo cho cách mạng Việt Nam). Như vậy, qua trình bày cụ thể bối cảnh lịch sử (không gian, thời gian) chúng tôi không chỉ giúp HS nhận thức được những hoạt động cụ thể của HCM, mà còn làm cho HS hình dung được những nét bản chất của quá trình vận động hợp quy luật của lịch sử ( Việt Namphải được giải phóng khỏi ách thống trị của thực dân Pháp, nguyện vọng của nhân dân Việt Nam thoát khỏi sự bế tắc, khủng hoảng về đường lối và giai cấp lãnh đạo cách mạng). Thứ hai là, tạo biểu tượng về những hoạt động cụ thể của HCM để hiểu cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Người, qua đó hiểu sâu hơn những sự kiện lịch sử dân tộc có liên quan. Thứ ba là, tạo biểu tượng về tác dụng, kết quả hoạt động cách mạng của HCM đối với tiến trình phát triển lịch sử dân tộc. Đây là các biểu tượng quan trọng giúp HS nhận thấy bước chuyển về chất trong nhận thức, tư tưởng của HCM, những bước ngoặt căn bản trong tiến trình phát triển của cách mạng Việt Nam, như biểu tượng Người đọc bản tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam, biểu tượng Người ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến năm 1946,.. b. Để tạo biểu tượng nhân vật Hồ Chí Minh trong dạy học phân môn Lịch sử lớp 5 có hiệu quả phải đáp ứng các yêu cầu sau: - Thứ nhất,đảm bảo tính hình ảnh cụ thể, tính chính xác của nội dung các sự kiện phản ánh hoạt động cách mạng của HCM. Yêu cầu này được thực hiện thông qua 19 https://dethitienganh.net/

21. việc thực hiện ngôn ngữ trong sáng, tài liệu về tiểu sử HCM và các tài liệu thành văn khác, các phương tiện trực, các bài tường thuật, miêu tả. + Việc sử dụng tài liệu tiểu sử HCM để tạo biểu tượng về Người được tiến hành bằng nhiều cách: * Đối với những bài mà kiến thức cơ bản gắn bó chặt chẽ với hoạt động của HCM trong suốt cả một quá trình, phải khắc họa cho HS những nét tiểu sử quan trọng trong cuộc đời và sự nghiệp của Người để HS hiểu nội dung của bài. * Đối với những bài mà sự kiện cơ bản gắn với hoạt động của HCM ở một thời điểm quan trọng thì tập trung nêu đặc điểm tính cách của HCM với bản chất nội dung sự kiện. + Do đặc điểm của nhận thức lịch sử, việc miêu tả, tường thuật kết hợp với nêu đặc điểmlà những cách dạy học quan trọng trong phương pháp “trình bày miệng” nói chung và tạo biểu tượng về nhân vật HCM nói riêng. Bằng ngôn ngữ trong sáng, gợi cảm, giàu hình ảnh, việc miêu tả, tường thuật và nêu đặc điểm giúp HS có biểu tượng rõ ràng cụ thể về nhân vật HCM. Đó là cơ sở cho việc suy nghĩ, tìm tòi rút ra kết luận, hình thành khái niệm, hiểu rõ bản chất của sự kiện, nêu quy luật phát triển lịch sử, và giáo dục tình cảm, đạo đức cho HS. Trình bày lịch sử một cách có hình ảnh không chỉ tạo nên điểm tựa của nhận thức cảm tính, mà còn là nguồn gốc của tư duy trong việc hiểu bản chất và đánh giái sự kiện lịch sử. Trình bày hình ảnh, gợi cảm còn gây xúc cảm mạnh mẽ ở HS, làm tăng hứng thú học tập, góp phần hình thành nhân cách của các em. Khi miêu tả về nhân vật HCM cần làm rõ những nét bản chất, chủ yếu trong nội tâm tính cách cũng như hình dáng, dung mạo bên ngoài của Người để phân tích, lý giải hành động của Người trong những hoàn cảnh nhất định. Để thực hiện tốt việc miêu tả, tường thuật kết hợp nêu đặc điểm, cần chú ý các biện pháp sư phạm sau: * Lựa chọn những sự kiện điển hình để xây dựng các bài tường thuật, miêu tả, nêu đặc điểm. Đó là những sự kiện tiêu biểu ở những thời điểm quan trọng và có ý nghĩa quyết định không những cho cuộc đời cách mạng của HCM mà còn cho cả vận mệnh đất nước. 20 https://dethitienganh.net/

22. * Làm cho HS thật sự rung động trước những sự kiện về hoạt động cách mạng của HCM. Bởi vì “Tình cảm là động cơ, là nguồn động lực mạnh mẽ, kích thích sự tìm tòi, sự khám phá, sáng tạo của con người trong quá trình nhận thức”. Để tạo được sự rung cảm ở HS trong quá trình tạo biểu tượng về nhân vật HCM, chúng tôi sử dụng vài thủ pháp khi miêu tả, tường thuật kết hợp nêu đặc điểm. Một là,sử dụng ngôn ngữ súc tích, trong sáng, gợi tả, có hình ảnh kết hợp với việc phân tích chính xác có tác dụng kích thích sự phát triển năng lực tư duy của HS. Trong dạy học lịch sử cần tránh dùng những từ “hoa mỹ, cầu kỳ”, những hình dung từ “kêu”, “sáo rỗng”, thay cho việc miêu tả, tường thuật và nêu đặc điểm để tạo biểu tượng. Hai là, sử dụng thủ pháp “nêu hình ảnh tương phản” để gây ấn tượng mạnh mẽ ở HS khi tạo biểu tượng lịch sử nói chung, biểu tượng về nhân vật HCM nói riêng. Thủ pháp này đã được HCM sử dụng để miêu tả bản chất của các nhân vật trong bài “ Những trò lố hay Va-ren và Phan Bội Châu”. Cách nêu hình ảnh như thế giúp thấy rõ sự khác biệt đến trái ngược giữa các nhân vật, đại diện cho nhiều tầng lớp, giai cấp khác nhau song có mối quan hệ khác nhau, gây cho HS những tình cảm, thái độ rõ ràng, dứt khoát. Ba là,Sử dụng thủ pháp “nêu hình ảnh tương đồng” để tạo biểu tượng về nhân vật HCM , tức là nêu lại hình ảnh vào những hình ảnh vào những thời điểm khác nhau, nhưng có quan hệ chặt chẽ, làm nổi bật bản chất con người, sự việc. Việc xây dựng “hình ảnh tương đồng”trong giờ học lịch sử làm tăng thêm giá trị biểu tượng cần khắc họa ở một nhân vật như HCM. Chính Người cũng thường dùng thủ pháp này để miêu tả chân dung, bản chất của các quan thực dân cai trị ở thuộc địa. Nói về ông Đác-lơ, Nguyễn Ái Quốc nhắc tới “một nhà cai trị có tài”. Đã học được “khoa cai trị ở khu phố La-tinh khi ông ấy còn là một anh chàng cháo” , tức là những việc lừa gạt, ăn cướp,…những kiến thức ấy giờ đây được thi thố ở Đông Dương khi trở thành một viên quan cai trị thực dân. Bốn là,để gây ấn tượng mạnh mẽ về những cống hiến của HCM đối với quá trình phát triển của lịch sử dân tộc và thế giới, trong dạy học lịch sử, tôi trích dẫn một số 21 https://dethitienganh.net/

23. câu của những người nước ngoài (những người ban, đồng chí, ngay cả kẻ thù) nói về Người nhằm tăng giá trị thuyết phục của nguồn tư liệu. + Trong dạy học lịch sử, cùng với việc sử dụng bài viết trong SGK, trong các tài liệu tham khảo (kênh chữ), GV phải quan tâm đặc biệt đến việc sử dụng kênh hìnhđể tạo biểu tượng cho HS. Kênh hình không chỉ giúp bài giảng sinh động, hấp dẫn mà còn là một nguồn kiến thức, một bộ phận không tách rời của nội dung bài viết. Ở một mức độ nào đó,“kênh hình còn thay thế được phần nào kênh chữ, là biện pháp có hiệu quả chống sự quá tải về lượng kiến thức trong SGK lịch sử” Trong kênh hình, tranh ảnh lịch sử có tác dụng to lớn trong việc tạo biểu tượng các nhân vật lịch sử nói chung, biểu tượng về nhân vật HCM nói riêng. Tuy nhiên, số lượng tranh, ảnh có liên quan đến HCM và các hoạt động cách mạng của Người trong SGK lịch sửcải cách giáo dục, lớp 5 rất ít. Chỉ có bức ảnh tư liệu. Vì vậy, tôi đã sử dụng thêmnhiềuảnh tư liệu khác về hoạt động cách mạng của Người. Các ảnh tư liệu nói trên có thể tìm trong sách báo, Bảo tàng cách mạng, Bảo tàng quân đội, trong tập ảnh “Hồ Chủ tịch vĩ đại sống mãi trong sự nghiệp của chúng ta” do “Việt Nam thông tấn xã”ấn hành năm 1970. Giá trị khoa học của những bức ảnh này là ở chỗ nó phản ánh các sự kiện có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với cuộc đời hoạt động cách mạng của HCM mà cho cả vận mệnh đất nước. Đó là một loại tư liệu gốc, được chụp ngay lúc sự kiện đang xảy ra. Từ thực tế giảng dạy ở trường phổ thông, căn cứ vào lý luận đã được nhiều nhà nghiên cứu phương pháp dạy học lịch sử nêu ra,tôi rút ra một số yêu cầu đối với việc sử dụng tranh, ảnh để tạo biểu tượng lịch sử nói chung, biểu tượng về nhân vật HCM và hoạt động cách mạng của Người nói riêng. - Trước hết, phải chọn những tranh ảnh phản ánh được sự kiện lịch sử đang học, nghĩa là nội dung của tranh phải xác lập được mối quan hệ giữa hoạt động của HCM và tiến trình phát triển lịch sử của dân tộc. - Tiếp đó việc sử dụng tranh, ảnh lịch sử để tạo biểu tượng về nhân vật HCM và hoạt động cách mạng của Người phải là: 22 https://dethitienganh.net/

24. + Bằng chứng về sự tồn tại một hành động cụ thể của HCM. + Khôi phục hình ảnh hoạt động cách mạng của HCM trong quá khứ. + Giải thích sự kiện về hoạt động cách mạng của HCM để rút ra kết luận khái quát, bài học cho cuộc sống hiện tại. Với những yêu cầu như vậy, cần hướng dẫn HS nhận thức những nét cơ bản về sự kiện được phản ánh trong ảnh tư liệu, chứ không sa vào miêu tả chi tiết, vụn vặt. Thứ hai, để đảm bảo yêu cầu giúp HS hiểu sâu sắc bản chất sự kiện phản ánh nội dung biểu tượng về nhân vật HCM, GV cần xây dựng hệ thống câu hỏi nêu vấn đề, các niên biểu lịch sử và các bài tập nhận thức phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, mức độ chương trình của cấp học trong quá trình tạo biểu tượng về nhân vật HCM .+ Khi thiết lập hệ thống niên biểu về hoạt động cách mạng của HCM, chúng tôi không sử dụng loại niên biểu diễn tả mối liên hệ dọc mà xác định mối liên hệ giữa các hoạt động cụ thể và các hoạt động cách mạng có tính khái quát của Người. Vì vậy, cần xác định mục đích chung của các hoạt động có tính khái quát và mục đích bộ phận phản ánh từng hoạt động riêng lẻ, cụ thể của HCM trong một quá trinh lịch sử. Nghĩa là từ chỗ khôi phục từng hành động cụ thể của HCM để có nhận thức khái quát về hoạt động cách mạng của Người. + Một trong những biện pháp để phát triển tư duy độc lập cho HS trong học tập lịch sử là sử dụng các câu hỏi nêu vấn đề (loại câu hỏi không có nhiều trong sách giáo khoa) để tạo điều kiện giúp HS nắm vững kiến thức cơ bản liên quan đến hoạt động cách mạng của HCM. Bởi vì, “hoạt động tự lập là phẩm chất của quá trình nhận thức, là đặc điểm của nhân cách HS và là hình thức tổ chức dạy học” Về lí luận cũng như qua thực tập giảng dạy tại trường Tiểu học Lê Quý Đôn, chúng tôi nhận thấy có hai loại câu hỏi cần sử dụng khi trình bày các sự kiện liên quan đến hoạt động cách mạng của HCM. + Một là, những câu hỏi nêu vấn đề thường được đặt ra ở đầu giờ trước khi giảng các sự kiện liên quan đến hoạt động cách mạng của HCM. Loại câu hỏi này được đặt ra để định hướng nội dung kiến thức cơ bản phản ánh hoạt động của Người. + Hai là, những câu hỏi gợi mở được đặt ra trong quá trình tiến hành bài giảng để giúp HS giải quyết nội dung kiến thức cơ bản của câu hỏi nêu vấn đề. 23 https://dethitienganh.net/

25. + Việc xây dựng các bài tập nhận thức để tạo biểu tượng về nhân vật HCM và hoạt động cách mạng của Người cũng là một nội dung quan trọng trong dạy học lịch sử lơp 5 ở trường Tiểu học. Để xây dựng các bài tập nhận thức trong quá trình tạo biểu tượng về nhân vật HCM cần “xác lập mối quan hệ giữa việc trình bày sự kiện và câu hỏi độc lập sáng tạo”. Việc xác lập mối quan hệ này có thể diễn ra bằng cách: •Xây dựng các niên biểu để nêu mối liên hệ giữa các sự kiện theo trình tự thời gian và đặt câu hỏi yêu cầu HS sắp xếp các sự kiện phù hợp với nội dung biểu tượng về nhân vật HCM. •Đưa ra một nhận định, một đánh giá về công lao, vai trò của HCM đối với tiến trình phát triển lịch sử dân tộc, thế giới và yêu cầu HS minh họa nội dung đánh giá đã nêu bằng các sự kiện liên quan đến HCM. Cần nhận thức rằng việc xây dựng câu hỏi nêu vấn đề, các niên biểu, các loại bài tập nhận thức trong quá trình tạo biểu tượng về hoạt động cách mạng của HCM có mối quan hệ biện chứng, không tách rời nhau, bởi vì cả 3 hoạt động trên đều đặt trên cơ sở xác định mối quan hệ giữa “hoạt động của HCM và tiến trình phát triển lịch sử dân tộc”, giữa việc “tạo biểu tượng cụ thể về các hành động cách mạng của HCM để tiến đến có nhận thức khái quát về hoạt động cách mạng của Người”, giữa việc “truyền thụ kiến thức cơ bản có nội dung khái quát”, giữa việc “trình bày sự kiện và nêu câu hỏi độc lập, sáng tạo”, và cuối cùng nhằm đạt được mục đích tạo được biểu tượng về nhân vật HCM theo hướng “Dạy học lấy HS làm trung tâm”. 4. Kết quả thu được, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu a. Kết quả thu được - Qua việc thực hiện giảng dạy phân môn Lịch Sử lớp 5áp dụng các phương pháp tạo biểu tượng nhân vật lịch sử Hồ Chí Minh (đã nêu trong SKKN), tôi thu được kết quả như sau: + Các tiết học Lịch Sử trở nên vui và thú vị hơn, HS chủ động nắm bắt thông tin, tích cực học tập. + HS ghi nhớ được tiểu sử về cuộc sống và sự nghiệp của Hồ Chí Minh gắn liền với các hoạt động cách mạng của Người. 24 https://dethitienganh.net/

26. + HS còn tích cực tìm hiểu thêm về Hồ Chí Minh thông qua nhiều hình thức khác như: Đọc sách về Hồ Chí Minh ở thư viện, xem trên tivi, mạng internet,… + HS học tập những tấm gương tốt của Hồ Chí Minh và rèn luyện, trau dồi phẩm chất và năng lực tốt hơn. + HS được bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước, biết ơn những người đã có công bảo vệ đất nước và đặc biệt là biết ơn vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc –Hồ Chí Minh. Từ đó hình thành trong các emnhững quyết tâm nối tiếp cha anh xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Các em chăm học hơn, ngoan hơn và cố gắng hơn trong học tập. Kết quả bài thi cuối học kỳ 2năm học 2018-2019, về kiến thức kỹ năng: 5A1+5A2 5A3+5A4 LỚP HHT 20 14 HT 40 42 CHT 0 2 b. Phạmvi và hiệu quả ứng dụng Kết quả nghiên cứu được áp dụng vào lớp 5A1, 5A2, sau đó kết hợp lồng ghép để áp dụng trên các khối lớp 4 và lớp 5A3, 5A4 Sau khi lựa chọn để vận dụng cuối tiết học tôi thấy rằng không những học sinh nắm được kiến thức bài học mà còn nhớ rất lâu kiến thức của bài học đó. Các em rèn được khả năng nhanh nhẹn, khéo léo và tạo cho các em mạnh dạn, tự tin hơn.Điều đáng mừng là các em học rất hào hứng, chờ đợi tiết học cho các em lòng yêu thích, ham mê bộ môn Lịch sử. Để làm được điều này thì cần phải đơn giản hoá mọi nội dung sao cho phù hợp với lứa tuổi nhỏ, tạo cho các em một không khí học tập thật sôi nổi, vui vẻ và hào hứng chủ động sáng tạo. Qua đó, các em có thể học mà chơi, chơi mà học. Chính vì thế, chúng ta phải vận dụng lồng ghép các hình thứcvào các tiết dạy và trong quá 25 https://dethitienganh.net/

27. trình giảng dạy, tuỳ từng nội dung bài học phải lựachọn phương pháp cho thật phù hợp. III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1.Kết luận Lịch sử là phân môn đặc thù ở Tiểu học nói riêng và ở trường phổ thông nói chung. Vì ở đây kiến thức lịch sử là của quá khứ, đã xảy ra và khó tái tạo lại những sự kiện từ hàng ngàn năm nay. Chính vì thế, dạy học tốt Lịch sử ở Tiểu học nói riêng và lịch sử ở trường phổ thông nói chung là điều rất quan trọng và rất khó. Là một phân môn có sự kết hợp, tác động và bổ trợ cho các môn học khác trong quá trình giảng dạy và giáo dục HS dần dần hoàn thiện kiến thức, nhân cách con người. Qua việc dạy phân môn này, HS có những kiến thức về lịch sử dân tộc –đó là những sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu từ thời kỳ dựng nước và giữ nước của ông cha ta đến nay. Mặt khác, lịch sử còn giúp cho HS có được những tình cảm tốt đẹp, thái độ đúng đắn và dần hình thành trong mỗi HS những phẩm chất tốt đẹp (yêu quê hương, đất nước, tự hàovề lịch sử dân tộc,..) góp phần hoàn thiện nhân cách và bản lĩnh con người Việt Nam. Qua việc nghiên cứu đề tài “Tạo biểu tượng nhân vật HCM trong phân môn Lịch sử lớp 5” cho phép tôi đi đến những kết luận chủ yếu sau đây: −Lịch sử Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến nay, đặc biệt từ năm 1911, gắn liên với hoạt động của HCM. Vì vậy, việc tạo biểu tượng về nhân vật HCM sẽ góp phần to lớn vào việc nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử về tất cả các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. −Qúa trình dạy học ở trường phổ thông nói chung, trường tiểu học nói riêng không giảng dạy tiểu sử khoa học HCM, mà thông qua các sự kiện cơ bản có sẳn trong sách giáo khoa để làm sáng tỏ công lao to lớn của HCM đối với cách mạng Việt Nam. Do đó, khi tạo biểu tượng về nhân vật HCM phải làm rõ mối quan hệ giữa HCM và hoạt động cách mạng của Người với tiến trình phát triển lịch sử dân tộc (và lịch sử thế giới). Vì Vậy, SKKN khẳng định ngoài các tài liệu, sự kiện trong sách giáo khoa nguồn nhận thức chủ yếu –cần có một số sự kiện bổ sung làm cơ sở 26 https://dethitienganh.net/

28. cho việc tạo biểu tượng về nhân vật HCM thêm phong phú. Sự kiện trong sách giáo khoa là sự kiện cơ bản, điển hình. Các sự kiện bổ sung chỉ để cụ thể hóa kiến thức cơ bản của chương trình, sách giáo khoa chứ không tăng thêm đơn vị kiến thức, làm bài giảng trở nên nặng nề, không vừa sức. −Việc tạo biểu tượng về nhân vật HCM dù tiến hành dưới hình thức nào (nội khóa hay ngoại khóa) đều phải hướng đến việc làm tăng tính cụ thể, tính hình ảnh của các thông tin về các sự kiện phản ánh hoạt động của Người và của tổ chức cho HS độc lập tự giải quyết nhiệm vụ nhận thức về các sự kiện liên quan đến HCM trên cơ sở các sự kiện chính xác, khoa học.Thực chất đây là việc thực hiện hai cấp độ nhận thức trong học tập lịch sử: Từ biết đến hiểu, và việc tạo biểu tượng về nhân vật HCM cũng theo tiến trình ấy. 2. Kiến nghị - Về nội dung: + Trong những điều kiện cho phép, có thể bổ sung 2 sự kiện ở bài 6 để việc tạo biểu tượng về nhân vật HCM trong phân môn Lịch sử lớp 5 phong phú, nâng cao hiệu quả giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. + Trong quá trình tạo biểu tượng nhân vật HCM, GV nên sưu tầm thêm một số tranh ảnh về hoạt động cách mạng của HCM, liên quan đến nội dung bài học. Nhằm giúp HS hình dung và khắc sâu vào trí óc biểu tượng nhân vật HCM. - Về phương pháp Dù sử dụng bất cứ biện pháp sư phạm nào đều phải hướng đến việc hoàn thiện nhiệm vụ cơ bản là phát huy năng lực trí tuệ của HS theo hướng “Đổi mới dạy học lịch sử theo hướng lấy HS làm trung tâm”. Vì vậy, quá trình tạo biểu tượng nhân vật HCM cần phải xác định mối quan hệ giữa “trình bày sự kiện phản ánh hoạt động cách mạng của HCM” và “sự kiện đánh dấu tiến trình phát triển lịch sử dân tộc”. Đặc biệt việc tạo biểu tượng cụ thể về các hành động riêng lẻ của HCM phải chuẩn bị điều kiện để có nhận thức khái quát về hoạt động cách mạng của Người, trên cơ sở đó có biểu tượng đầy đủ về con người cách mạng HCM. Toàn bộ các biện pháp nói trên chỉ có hiệu quả khi kết hợp được các yếu tố chung, khách quan, tất yếu được quy trình hóa và các yếu tố riêng, cụ thể có tính chất tình 27 https://dethitienganh.net/

29. huống trong quá trình tiến hành bài giảng lịch sử nói chung, tạo biểu tượng về nhân vật HCM nói riêng. Xin chân thành cảm ơn sự đóng góp ý kiến của hội đồng khoa học và tất cả quý thầy cô.Chúc sức khoẻ và thành công. Bình Tân, ngày 15 tháng 2 năm 2020. Xác nhận của BGH Người viết Lê Thị Thúy Hoàn 28 https://dethitienganh.net/

30. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.“Bác Hồ trong lòng nhân dân Huế” (1990), Thành ủy Huế, Nxb Thuận Hóa, Huế. 2.“Di chúc Chủ tịch HCM” (1989), Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam. Nxb Sự Thật. 3.M.G.Đairi, “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?” (1978). Nxb Giáo Dục. 4.Võ Xuân Đàn –Đặng Văn Hồ (1994), “Tạo biểu tượng các anh hùng dân tộc trong dạy học lịch sử”. Tạp chí Nghiên cứu giáo dục, số 6/1994, trang 12 – 13 5.M.N.Êroophê-ép (1981),“Lịch sử là gì ?”. Nxb Giáo Dục. 6.Phạm Minh Hạc – Lê Khanh –Trần Trọng Thủy (1988), “Tâm lý học, tập 1”.Nxb Giáo Dục. 7.Đặng Văn Hồ (1992), “Biểu tượng HCM trong bài lịch sử” –bài 2, mục 4 – “Nguyễn Ái Quốc và việc truyền bá chủ nghĩa Mác –Lê nin vào trong nước”. Kỷ yếu hội thảo giảng dạy lịch sử lớp 12 Đại học sư phạm Huế, trang 33. 8.Đặng Văn Hồ (1996), “Tạo biểu tượng về hoạt động cách mạng của HCM qua dạy học Lịch sử lớp 12 trường phổ thông trung học”, luận án phó tiến sĩ khoa học sư phạm –tâm lý, Bộ giáo dục và đào tạo Đại học quốc gia Hà Nội. 9.Phan Ngọc Liên, “Khắc sâu hình ảnh Bác Hồ trong tâm trí thế hệ trẻ”. 10.Phan Ngọc Liên –Trần Văn Trị (chủ biên) (1992), “Phương pháp dạy học lịch sử”. Nxb Giáo dục. 11.“Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu về Chủ tịch HCM”.Chương trình KX.02, đề tàiKX.02 -09,H.1995. 12.P.A.Rudich (1986), “Tâm lý học”, Nxb. Mir, Matxcơva 1986. Bản dịch Nguyễn Văn Hiếu, Nxb Thể dục thể thao. 13.“Theo Bác đi kháng chiến”(1996). Nxb Thanh Niên. 14.Trần Dân Tiên, “Những mẫu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ Tịch”. 15.Đức Vượng –Nguyễn Văn Khoan (1990), “Hành trình cứu nước của Bác Hồ”.Nxb Sự Thật. 29 https://dethitienganh.net/

31. 30 https://dethitienganh.net/