Hücre Bölünmeleri

1. Hücre Bölünmeleri Hücre bölünerek sayılarını artırırlar. Hücrelerin bölünme İçin gerekli olan emir DNA tarafından verilir. Hücrelerin bölünmeleri için belli bir büyüklüğe ulaşmaları gerekir. Yani oluşmuş bir hücre zamanla büyür. Bu büyüme sırasında hücrenin hacmi (Sitoplazması) ile yüzey (Hücre Zarı ) doğru orantılı olarak büyümemektedir.Hacmi yüzeye oranla daha fazla büyür.Bu durunda hücre aşağıda verilen iki ayrı sorunla karşılaşır.* Hücre zarı artan sitoplazmanın bazı ihtiyaçlarını (Besin alma,gaz alışverişi,artık maddelerin atılması vb..) karşılayamaz.

2. Hücrede çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğu için, Sitoplazmanın artması durumunda çekirdek hücreyi Yönetemez. Bu yüzden hücrenin yaşamı tehlikeye girer. Bu iki sorunu gidermek için hücre bölünerek yüzeyini Artırır,hacmini azaltır. Büyük Hücrede hacme oranla Yüzey küçüktür. Bölünme Bölünme Küçük hücrelerde hacme oranla yüzey büyüktür. Hücreler hacimlerini azaltmak ,yüzeylerini büyütmek için bölünürler.

3. NOT : İnsan vücudundaki bazı hücreler (Kemik iliği,bağırsak epiteli Vb.) sürekli bölünürken, Sinir hücreleri belli bir zamandan sonra bir daha bölünemezler. HÜCRE BÖLÜNMELERİ Mitoz Bölünme Mayoz Bölünme

4. A-MİTOZ BÖLÜNME 1-Mitoz Bölünme Aşamaları : Yeni oluşmuş bir Hücrenin mitoz bölünme geçirmesi sırasında üç ayrı aşama görülür. Bunlar sırasıyla;İnterfaz, Çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesidir. İNTERFAZ İnterfaz,hücrenin bölünmesi için yaptığı hazırlık aşama Sıdır. Hücrede protein,ATP,Enzim vb. moleküllerin Üretimi artırılır. Sentrozom eşlenerek sayısı ikiye çıkarılır. Çekirdekteki kromatin iplikler (DNA) kendisini eşleyerek Kromozom oluşumunu başlatır. 2n : 4 Kromozomlu Hücre

5. Çekirdek Bölünmesi kalıtsal maddenin (DNA) oluşturacak hücrelere eşit miktarda dağıtılmasını Sağlar. Profaz,Metafaz , Anafaz ve Telofaz olmak üzere dört aşamada gerçekleşir. Çekirdek Bölünmesi İnterfaz sonunda eşlenmiş durumdaki kromatin iplikler bu evrede kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alırlar. Hayvan hücrelerinde interfazda eşlenmiş olan sentrozomlar da hücrenin zıt kutuplarına çekilir. Profaz”ın sonuna doğru çekirdek zarı, çekirdekçik ve endoplazmik retikulum erimeye başlar.

7. Metafaz Bu evrenin başlangıcında profazda erimeye başlayan çekirdek zarı tamamen kaybolur. Eşlenmiş durumdaki kromozomlar hücrenin tam ortasında (ekvator düzleminde) yanyana dizilirler.

9. ÜREME ve ÇEŞİTLERİ Her canlının neslini devam ettirmek üzere kendine benzer yeni bireyler meydana getirmesi olayına üreme denir A. EŞEYSİZ ÜREME Eşey hücrelerinin oluşumu ve döllenme olmadan, bir atadan yeni bir canlının meydana gelmesine denir. Eşeysiz üreme sonucu meydana gelen canlılar arasında görülen farklılıklarmutasyonlar ve modifikasyonlarsonucudur 1. Bölünerek Üreme Bakteriler, mavi-yeşil alg’ler ve protista grubu canlıların (Amip, Öglena vb.) çoğunda görülür. Genellikle vücudun (hücrenin) ikiye bölünmesi şeklinde olur.

10. 2. Tomurcuklanmayla Üreme Bir hücreli canlılardan bira mayası, çok hücreli canlılardan hidra, bitkilerden de ciğer otlarında görülür Ana canlının vücudunun bir kısmından meydana gelen tomurcuk (çıkıntı) gelişerek ayrılır ve yeni bir ferdi oluşturur veya beraber bir arada kalarak kolonileri meydana getirirler 3. Sporla Üreme (Sporogoni) Sporla üremede rol oynayan sporlar, haploit canlılarda mitoz bölünmeyle, diploit canlılarda mayoz bölünmeyle meydana gelir. Sporlar n kromozomludur. Bu üreme şekli; bazı bir hücrelilerde, mantarlarda, eğrelti otlarında, su yosunlarında ve kara yosunlarında görülür

11. 4. Vejetatif Yollarla Üreme Ana canlıdan düzensiz olarak kopan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar.Vegetatif üremenin farklı formları vardır a)REJENERASYON;genelde bir üreme şekli değildir.Çünkü yüksek organizasyonl getirmesi u canlılarda mitoz ile olan bu olay bir gelişme şeklidir.kopan parçanın yeni bir canlıyı(d.yıldızı,planarya,solucan)meydana getirmesi bir üreme olabilir B)ÇELİKLE ÜREME C)YUMRU ve SOĞANLA ÜREME D)SÜRÜNÜCÜ GÖVDE İLE ÜREME

12. B. EŞEYLİ ÜREME Eşey bakımından farklı iki bireyden veya aynı bireyin farklı organlarından oluşan farklı kalıtsal yapıdaki gametlerin birleşerek zigotumeydana getirmesine eşeyli üreme denir. Hayvanların çoğunda ve bazı bitkilerde (incir, dut vs.) dişi ve erkek gametler eşey bakımından farklı bireylerde meydana gelir. Böyle canlılara ayrı eşeylidenir. Bazı canlılarda ise üreme hücrelerini meydana getiren dişi ve erkek eşey bezleri aynı bireyde bulunur. Böyle canlılara hermafrodit(erselik) denir.Eşeyli üreme GAMET oluşumu ve DÖLLENME esasına dayanır YUMURTA SPERM ZİGOT

13. 1. Eşeyli Üremenin Esasları Eşeyli üremede birleşen gametlerden biri dişi, diğeri erkek özelliğindedir. Gametler (üreme hücreleri) her zaman haploid (n) kromozomlu olup, çoğunlukla mayozbölünmeyle oluşturulurlar(MİTOZLA OLUŞAN DA VARDIR). Döllenme ile iki gamet birleştirilerek zigot (2n) oluşturulur. Böylece türün kromozom sayısı korunmuş olur 2. Eşeyli Üreme Çeşitleri zigot a. İzogami : Şekil ve büyüklük bakımından aynı, kalıtsal yapısı farklı iki gametin(izogamet) birleşip zigotu meydana getirmesi olayına denir. Bazı tek hücreli alg’ler ve ipliksi yeşil su yosunlarındagörülür. İzogametler Mayoz böl. Ana Canlı Sporlar(n)

14. b. Anizogami (Heterogami):Şekil ve büyüklük bakımından farklı iki gametin birleşip(heterogamet) zigotu meydana getirmesi olayına denir. İpliksi yeşil alglerden bazılarında çok küçük bir erkek gamet ile çok iri yumurta hücresi birleşerek zigotu oluşturur c. Oogami : Yüksek yapılı bitkilerde, hayvanlarda ve insanda görülür. Dişi gamet (yumurta) büyük, bol sitoplazmalı ve hareketsizdir. Erkek gamet (sperm) küçük, az sitoplazmalı ve kamçılıdır.Bu tür üreme gelişmişliğin göstergesidir Ovaryum (yumurta) sperm Zigot(2n)

15. d)Metagenez (Döl Değişimi): Bazı tek hücrelilerde (plazmodyum), bazı omurgasız hayvanlarda (deniz anası), mantarlarda bütün çiçeksiz bitkilerde görülür. Canlının hayat devrinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip eder zigot N kromozomlu gametler Döllenme 2N 2N kromozomlu sporofit evre Gelişme (mitoz ile) Mitoz böl. N kromozomlu breyler Diploid brey(2N) Gelişme (mitoz ile) N kromozomlu gametofit evre Mayoz böl. N kromozomlu sporlar

16. e. Partenogenez : Yumurta hücresinden döllenme olmadan yeni bir canlının meydana gelmesine denir. Partenogenez olayı çoğunlukla arılar, karıncalar, yaprak bitleri, su pireleri ile bazı çekirge ve kelebek türleri gibi omurgasız hayvanlarda görülür. yumurtalık Yumurta hücreleri Sperm kesesi Döllenme yok döllenme N kromozomlu erkek breyler 2N ‘li dişiler

17. f. Konjugasyon (Kavuşma) : Kalıtsal yapısı farklı iki hücrenin, aralarında oluşturdukları bir sitoplazmik köprü sayesinde kalıtsal madde alış-verişi yapmalarıdır. Bakterilerde, Paramecium gibi bazı protistlerde ve bazı basit yapılı su yosunlarında görülür Bakterilerin antibiyotiklere karşı dirençli olmaları bu sayededir. Ayrıca paramesyumun konjugasyonunda çekirdek bölünmesi de vardır.

18. g. Hermafroditlik : Bazı türlerde, hem erkek hemde dişi organı bulunduran bireyler, kendi kendilerini dölleyerek tek başlarına üremeyi sağlayabilirler. Ancak, hermafrodit türlerin çoğunda yabancı döllenme tercih edilir.Çünkü yabancı döllenme genetik açılımı sağlar Tenyalar, bezelye gibi bazı bitkiler hermafroditlikle üremenin en iyi örnekleridir. testisler Yumurta kanalı yumurtalık

19. BİTKİLERDE ÜREME ve GELİŞME Tohumsuz BitkilerdeÜreme; Çiçeksiz bitkilerde döl almaşı (metagenez) görülür.gelişme çimlenmeyle ve mitozla olur Tohumsuz Bitkilerde Üreme Açık tohumlular:Üremeleri kozalak içinde açıkta bulunan tohumlarla gerçekleşir. Tozlaşma rüzgarla olur. Kapalı tohumlular:Tohum taslakları ovaryum içerisinde saklanır. Üreme yapıları çiçekte bulunur.

20. Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme 1.Polen oluşumu:Erkek organ başcığındaki polen keseleri içinde 2n kromozomlu polen ana hücrelerinden mayoz ile n kromozomlu 4 tane mikrospor çekirdeği oluşur. Bunların mitoz geçirmesi ile n kromozomlu iki çekirdek taşıyan (generatif ve vejetatif çekirdek) yapı oluşur. Bu yapıya polen(çiçek tozu) denir. Polen çimlenirken vejetatif çekirdekten polen tüpü oluşur. Generatif çekirdekten sperm çekirdekleri oluşur. Her türün poleni kendine özgü bir şekle sahiptir.

21. POLEN OLUŞUMU ŞEMATİK Generatif çekirdek(n) Vegetatif çekirdek(n) N kromozonlu GON lar Microspor ana hücresi(2N) sitokinezsiz mayoz mitoz mitoz bölünme POLEN 2.Yumurta hücresi oluşumu:Dişi organ yumurtalığındaki tohum taslağı içinde 2n kromozomlu tohum taslağının ana hücresi mayoz geçirerek n kromozomlu 4 tana makrospor oluşturur. Makrosporların 3 tanesi erir, kalan 1 tanesinin çekirdeği arka arkaya 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli bir yapı olan EMBRİYO KESESİ ni meydana getirir. Bir kutuptaki 3 çekirdekten ortadaki yumurta çekirdeği gelişerek yumurta çekirdeği halini alır ve döllenmeye hazır durumdadır. Ortadaki 2 çekirdekte endospermi oluşturacak olan polar (kutup) çekirdeklerdir. Diğer çekirdeklerden 3 ü antipot, 2 si sinerjit adını alır ve kaybolur.

22. DİŞİ GAMET OLUŞUMU antipodlar Macrospor ana hücresi Kutup hücreleri ölür sitokinezsiz mayoz Ardarda 3 mitoz sitokinezsiz GON sinerjitler yumurta Tozlaşma:Erkek organların başçığındaki polenlerin su, rüzgar, böcek gibi faktörlerle dişi organın tepeciğine taşınmasıdır.

23. döllenme Sperm çekir.(n)+Yumurta(n)  Zigot (2n)Embriyo Sperm çekir.(n)+Polar çekirdekler(2n)Triploit çekirdek(3n)Endosperm Tohum döllenmeden sonra oluşur. Tohum taslağının örtüleri kalınlaşarak tohum kabuğunu yaparlar. Tohum embriyo+endosperm+tohum kabuğundan oluşur. Tohum taslağı sayısı kadar tohum oluşur. Dişi organ ve çiçek tablası, besin depolayarak tohumun çevresinde meyvayı oluştururlar

24. Tohumun yapısında şunlar bulunur: -Embriyo(embriyonik kök=radikula ve embriyonik gövde=plumula)= 2n kromozomlu -Çenek (kotiledon)= 2n kromozomlu -Endosperm (besi doku)= 3n kromozomlu -Kabuk (testa)= 2n kromozomlu Embrionik gövde kotiledonlar Embrionik kök endosperm

25. MEYVA YALANCI MEYVA GERÇEK MEYVA Sadece yumurtalığın üstü örtülüdür.örn şeftali erik üzüm yumurtalık,taç ve çanak yaprakların üstü örtülüdür.örn çilek armut elma

26. Çimlenme:Embriyonun topraktan su alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk yaprakları oluşturmasına kadar geçen büyüme evresidir. Tohumun olgunlaşmasından çimlenmesine kadar geçen süreye UYKU HALİ denir. Uykudaki tohumlar canlıdır fakat metabolizmaları minimum seviyededir. Çimlenme için yeterli H2O,sıcaklık, O2 ve enzimler gereklidir

27. Bitkilerde Gelişme Çimlenmeden sonra ışık, CO2, H2O ve mineral maddelerin yardımıyla bitkisel dokuların oluşmasıdır. Yüksek yapılı bitkilerde gelişme tohum içinde başlar. Gelişme eşeyli üreyen organizmalarda 3 temel olayla gerçekleşir: 1.Hücre bölünmesi 2.Büyüme 3.Farklılaşma Yüksek yapılı bitkilerin embriyosundaki çenekler, tohum içindeyken endospermden besin depo ederler