ANLATIM BİÇİMLERİ ve DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI

1. ANLATIM BİÇİMLERİ veDÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI

2. ANLATIM BİÇİMLERİ Çeşitli amaçlara yönelik olarak gerçekleştirilen anlatımın etkileyici olması için çeşitli yöntemlere başvurulur. İşte, anlatımı gerçekleştirirken başvurulan bu yöntemlere 'anlatım biçimleri' diyoruz.

3. ANLATIM BİÇİMLERİ DÜZ ANLATIM BİÇİMLERİ (DÜŞÜNCE YAZILARINDA) AÇIKLAYICI ANLATIM TARTIŞMACI ANLATIM

4. ANLATIM BİÇİMLERİ AÇIKLAYICI ANLATIM Bir konunun, bir özlü sözün, kapalı bir ifadenin açıklanması; herhangi bir konunun temel noktaları hakkında bilgi vermek amacıyla başvurulan anlatım türüdür.

5. ANLATIM BİÇİMLERİ AÇIKLAYICI ANLATIM Açıklayıcı anlatım, bir sorunu ortaya koyan bir cümle ile başlar, sorunu çözümleyen cümlelerle devam eder.

6. ANLATIM BİÇİMLERİ AÇIKLAYICI ANLATIM ÖRNEK: Memduh Şevket Esendal öykülerini sade ve temiz bir Türkçe'yle yazmış, öykücülükte Çehov tarzını benimsemiştir. Onun öykülerini okuyanlar eserin içinde kendilerini,çevrelerini ve hayatta karşılaştıkları kişileri bulur gibi olurlar.Esendal,günlük hayatı iyimser bir hava içinde verir. Öykülerindeki olaylar son derece basittir.

7. ANLATIM BİÇİMLERİ TARTIŞMACI ANLATIM Tartışma, bir düşünüş ve anlayış çatışmasının ürünüdür. Bir konu üzerinde aynı düşünceyi taşımayanları ortak düşünüş düzlemine getirmek için tartışma yapılır.

8. ANLATIM BİÇİMLERİ TARTIŞMACI ANLATIM Kişilerin kanılarını değiştirmek için ya bir öneri getirilip kanıtlanmaya ya da bir düşünce ele alınıp çürütülmeye çalışılır.

9. ANLATIM BİÇİMLERİ TARTIŞMACI ANLATIM Bu durumda yazar, düşüncelerini onaylatmak için genellikle sorular sorar, öznel bir anlatımı vardır.

10. ANLATIM BİÇİMLERİ TARTIŞMACI ANLATIM ÖRNEK: Edebiyat metninin dili günlük iletişim dilinden bütün bütüne ayrıymış gibi görülegelmiştir bizde. İstiareli, aktarmalı, doğallıktan uzak bir dil olarak düşünülmüştür hep. Edebiyat sözcüğü; süslü püslü, özentili, abartmalı ve boş sözler yığını gibi bir anlam kazanmıştır bu yüzden. Bunu da, edebiyat dilini günlük dilden apayrı gören bir anlayışa bağlayabiliriz. Oysa edebiyat dili günlük dilden tümüyle kopuk bir dil değildir. Gündelik dilin güzel, duygusal bir doku içinde yeniden düzenlenimidir bir bakıma.

11. ANLATIM BİÇİMLERİ SANATSAL ANLATIM BİÇİMLERİ (SANATSAL METİNLERDE) BETİMLEYİCİ ANLATIM ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM

12. ANLATIM BİÇİMLERİ BETİMLEYİCİ ANLATIM Okuyucuya izlenim kazandırmak amacıyla sözcüklerle resim yaparak varlıkları görünür kılmaktır. Bu, duyular aracılığıyla ve iyi bir gözlemle gerçekleştirilir. Anlatımda benzetmelerden, sıfatlardan, zarflardan yararlanılır.

13. ANLATIM BİÇİMLERİ BETİMLEYİCİ ANLATIM Yazarın beş duyusuyla algıladıklarını yorumlayarak öznel bir anlatımla yansıttıklarına "izlenimsel betimleme";

14. ANLATIM BİÇİMLERİ BETİMLEYİCİ ANLATIM nesnel bir anlatımla duygularını katmadan yansıttıklarına ise "açıklayıcı betimleme" adı verilir.

15. ANLATIM BİÇİMLERİ BETİMLEYİCİ ANLATIM İnsan betimi "portre" adını alır. İnsanın dış görünümünü yansıtan "fiziksel portre", iç dünyasını yansıtan ise "ruhsal portre"dir.

16. ANLATIM BİÇİMLERİ BETİMLEYİCİ ANLATIM ÖRNEK: Eski bir taş köprü geçildikten sonra fakir mahallelere giriliyor ve sefalet,bütün dehşeti ve çirkinliğiyle başlıyordu.Ortalarından akan çirkin sularında yarı çıplak çocuklarla çamurdan köpekler, eğri büğrü sokaklar' Tezekten, çamurdan yapılmış yarı yarıya toprağa gömülmüş penceresiz kulübeler'

17. ANLATIM BİÇİMLERİ ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM Okuyucuyu olay içinde yaşatmak amacıyla olayların, eyleme dönüşmüş olguların anlatımıdır, Zaman içindeki hareket (devinim) öykülemenin temel özelliğidir.

18. ANLATIM BİÇİMLERİ ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM Öyküleme, tasarlanan ya da yaşanan bir olayın anlatımıdır. Roman, hikaye ve masalların anlatımı öyküleyici anlatım biçimindedir.

19. ANLATIM BİÇİMLERİ ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖRNEK: Ağır adamlarla kahveye girdi Hasan. Olanları düşündü bir süre. Otursam mı oturmasam mı diye bir tereddüt geçirdi. Sonra oturdu bir köşeye isteksiz. Babadan kalma tütün tabakasını çıkardı, kalınca bir sigara sardı. Öyle dalmıştı ki masasına konan çay bardağının sesi bile dikkatini çekmemişti.

20. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI Paragraflar, tek bir düşüncenin inandırıcı kılınmaya çalışıldığı, desteklendiği ya da açıklandığı birimlerdir. Bu tek düşünce, düşünceyi geliştirme yollarıyla desteklenir.

21. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI TANIMLAMA Bir kavram ya da nesnenin ayırt edici özellikleriyle tanıtılmasıdır.

22. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI TANIMLAMA "Bu nedir?" ya da "Bu ne değildir?" sorularının yanıtı, tanım cümlelerini verir.

23. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI TANIMLAMA Tanımlama, öznel de nesnel de olumlu da olumsuz da olabilir.

24. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI TANIMLAMA ÖRNEK: İnsan vücudunun en küçük yapı taşına hücre denir.(Nesnel) Yaşam, güçlükleri yenebilme sanatıdır.(Öznel)

25. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI ÖRNEKLEME Anlatılanları somutlaştırmanın en etkin yoludur.

26. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI ÖRNEKLEME Kişi, verilen örneği anlarsa konuyu da anlamış olur. Çünkü örnek, anlatılanları okuyucuların zihninde canlandırır, belirginleştirir.

27. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI ÖRNEKLEME ÖRNEK: Genç Kalemler hareketi, edebiyatımıza özellikle dil konusunda yepyeni bir anlayışı getirmiştir. Türkçe kendi benliğine yavaş yavaş dönmeye başlamış; halk,aydınların yazdıklarını anlar duruma gelmiştir. 1911'li yıllarda yazan Ömer Seyfettin'i, Ziya Gökalp'ı açıp okuyun, severek, anlayarak okursunuz yazdıklarını. Sözcükler, tamlamalar hep anlayacağınız biçimdedir.

28. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI TANIK GÖSTERME Ele alınan konuyu inandırıcı kılmak, desteklemek için alanında bilgisine, deneyimine güvenilen, ünlü kişilerin düşüncelerine başvurmadır.

29. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI TANIK GÖSTERME Tanık göstermede, o alanda ünlü olan kişinin adı anılarak düşünce desteklenebildiği gibi o kişiden "alıntı" yapılarak (sözlerine yer verilerek) da tanık gösterme gerçekleştiri-lebilir.

30. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI TANIK GÖSTERME ÖRNEK: Mutluluk, aslında herkesin çok yakınında.İsteyen herkes, her an mutlu olabilir. Filozof Sokrates: 'Bir kitap, bir çiçek, bir kuş' ne büyük saadet!' derken bunu anlatmıyor mu?

31. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI KARŞILAŞTIRMA İki kavram, iki olay, iki varlık arasındaki benzerliklerin, karşıtlıkların ya da farklılıkların belirtilmesi ve günümüzdeki bir durum ya da olayın geçmişteki benzerleriyle ilişkilendirilmesi-dir.

32. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI KARŞILAŞTIRMA Ayrıca teşbih (benzetme) ve ilişkilendirme de bir tür karşılaştırmadır.

33. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI KARŞILAŞTIRMA İlişkilendirme: Günümüzdeki bir olayla geçmişteki bir olay arasında ya da bizim toplumu-muzdaki bir durumla başka bir toplumdaki bir durum arasında bağ kurmaktır.

34. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI KARŞILAŞTIRMA ÖRNEK: Özge Ali'ye göre daha çalışkandır. En çok sevdiğim arkadaşım sensin. Eski şiir hayali öğeleri yeni şiir ise somut öğeleri içerir.

35. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA Araştırma sonunda elde edilen istatistiksel bilgilerle düşüncelerin somutlanmasıdır.

36. DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA ÖRNEK: Adapazarı Şeker Fabrikası 1953'te işletmeye açıldı. Kuruluşta günde 1800 ton olan pancar işleme kapasitesi 1980'de 6000 tona çıkarıldı. Bu büyük bir gelişme.

37. SORULAR "Herkes önüne bakar, ben içime bakarım." diyor Montaigne. Denemeci, yalnız kendini, kendi "ben"ini anlatır. Hiçbir şeyi kanıtlamaya kalkışmadan, insana öğüt verme yoluna sapmadan, sırf düşünmekten zevk aldığı, bu zevki okuyucuya tattırmak istediği için yazar. Böylece kendini anlatırken insanı da anlatmış olur. Bu paragrafta aşağıdaki düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur? A) Açıklama B) Tanımlama C) Tanık gösterme D) Örnekleme E) Benzetme

38. SORULAR "Herkes önüne bakar, ben içime bakarım." diyor Montaigne. Denemeci, yalnız kendini, kendi "ben"ini anlatır. Hiçbir şeyi kanıtlamaya kalkışmadan, insana öğüt verme yoluna sapmadan, sırf düşünmekten zevk aldığı, bu zevki okuyucuya tattırmak istediği için yazar. Böylece kendini anlatırken insanı da anlatmış olur. Bu paragrafta aşağıdaki düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur? A) Açıklama B) Tanımlama C) Tanık gösterme D) Örnekleme E) Benzetme

39. SORULAR Denizin yüzeyi derin derin soluk alıp uyuyan bir canavarın göğsü gibi inip çıkıyor, yükseliyor, alçalıyor. Kıyıları jilet gibi keskin kaya parçalarından oluşan karaya müthiş bir hırsla vuruyor dalgalar ve patlıyor birbiri ardından. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisine başvurulmamıştır? A) Benzetmelere B) Görme duyusuna C) İşitme duyusuna D) Kişileştirmeye E) Deyimlere

40. SORULAR Denizin yüzeyi derin derin soluk alıp uyuyan bir canavarın göğsü gibi inip çıkıyor, yükseliyor, alçalıyor. Kıyıları jilet gibi keskin kaya parçalarından oluşan karaya müthiş bir hırslavuruyor dalgalar ve patlıyor birbiri ardından. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisine başvurulmamıştır? A) Benzetmelere B) Görme duyusuna C) İşitme duyusuna D) Kişileştirmeye E) Deyimlere

41. SORULAR Yalnızlığın ıssız koyunda demir atmış eski bir teknedeydim o zamanlar. Tam üç yıldır martıların sabırsız yalvarışlarını dinliyordum gün boyu. Karşı tepedeki yemyeşil çamlar, sahildeki milyonlarca kum taneciği, keskin bir yosun kokusu en sadık arkadaşlarımdı. Umut, çok uzak bir limandan bana kumanya getirecek bir yük gemisiydi. Onun buradan ne zaman geçeceğini Allah bilirdi. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisine başvurulmamıştır? A) Betimlemeye B) Öykülemeye C) Benzetmeye D) Kişileştirmeye E) Örneklemeye

42. SORULAR Yalnızlığın ıssız koyunda demir atmış eski bir teknedeydim o zamanlar. Tam üç yıldır martıların sabırsız yalvarışlarını dinliyordum gün boyu. Karşı tepedeki yemyeşil çamlar, sahildeki milyonlarca kum taneciği, keskin bir yosun kokusu en sadık arkadaşlarımdı. Umut, çok uzak bir limandan bana kumanya getirecek bir yük gemisiydi. Onun buradan ne zaman geçeceğini Allah bilirdi. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisine başvurulmamıştır? A) Betimlemeye B) Öykülemeye C) Benzetmeye D) Kişileştirmeye E) Örneklemeye

43. SORULAR • Röportajla öykü arasında kimi benzerlikler vardır: ikisi de yaşamdaki gerçeklerle beslenir. Röportajın gerçekliği belgelere, kanıtlara, somut olay veya olgulara dayanmasından ileri gelir. Öyküde ise bunlar hayal gücüyle yeni bir renk, yeni bir görünüm kazanır. Öte yandan bütün anlatı türleri için geçerli olan dilin güzel ve etkili kullanımı, röportaj ve öykü için de söz konusudur. • Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır? • A) Betimleme B) Karşılaştırma C) Öyküleme • D) Tanımlama E) Örneklendirme

44. SORULAR • Röportajla öykü arasında kimi benzerlikler vardır: ikisi de yaşamdaki gerçeklerle beslenir. Röportajın gerçekliği belgelere, kanıtlara, somut olay veya olgulara dayanmasından ileri gelir. Öyküde ise bunlar hayal gücüyle yeni bir renk, yeni bir görünüm kazanır. Öte yandan bütün anlatı türleri için geçerli olan dilin güzel ve etkili kullanımı, röportaj ve öykü için de söz konusudur. • Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır? • A) Betimleme B) Karşılaştırma C) Öyküleme • D) Tanımlama E) Örneklendirme

45. SORULAR Aşağıdaki cümlelerin hangisinde betimleme yoktur? • A) Söylenenleri hiç duymuyormuşçasına dalgın, düşünceli bir tavırla işini yapmayı sürdürdü. • B) Artık bahar geldi derken birdenbire hava bozmuş, damlar, sokaklar, kırlar, karla örtülmüştü. • C) Az konuşan, doğruyu söyleyen, söylediğini tartan bir insandı. • D) İçli, çok duygulu bir adamdı, konuşurken hem ağlar hem ağlatırdı. • E) Benim gibi babamın da dedemin de çocukluk ve ilk gençlik günleri bu konakta geçmişti.

46. SORULAR Aşağıdaki cümlelerin hangisinde betimleme yoktur? • A) Söylenenleri hiç duymuyormuşçasına dalgın, düşünceli bir tavırla işini yapmayı sürdürdü. • B) Artık bahar geldi derken birdenbire hava bozmuş, damlar, sokaklar, kırlar, karla örtülmüştü. • C) Az konuşan, doğruyu söyleyen, söylediğini tartan bir insandı. • D) İçli, çok duygulu bir adamdı, konuşurken hem ağlar hem ağlatırdı. • E) Benim gibi babamın da dedemin de çocukluk ve ilk gençlik günleri bu konakta geçmişti.

47. SORULAR Aşağıdaki cümlelerin hangisinde görme ve dokunma duyularına seslenen ayrıntılar bir arada verilmiştir? • A) Sararmış kâğıt parçasındaki şiiri okudukça anıların, eski günlerin içine dalıyordu. • B) Adamın gürültülü, peltek konuşmasını dinledikçe sıkıntıdan terliyordu. • C) Bursa ipeklisi gibi yumuşak, sarı, dalgalı saçlarını okşadıkça bir mutluluk duyuyordu. • D) Uzayıp giden bu çorak, bomboz topraklara baktıkça içine bir sıkıntı çöküyordu. • E) Erzurum taşından yapılmış yüzüklere, işlenmiş renk renk kolyelere hayranlıkla bakıyordu.

48. SORULAR Aşağıdaki cümlelerin hangisinde görme ve dokunma duyularına seslenen ayrıntılar bir arada verilmiştir? • A) Sararmış kâğıt parçasındaki şiiri okudukça anıların, eski günlerin içine dalıyordu. • B) Adamın gürültülü, peltek konuşmasını dinledikçe sıkıntıdan terliyordu. • C) Bursa ipeklisi gibi yumuşak, sarı, dalgalı saçlarını okşadıkça bir mutluluk duyuyordu. • D) Uzayıp giden bu çorak, bomboz topraklara baktıkça içine bir sıkıntı çöküyordu. • E) Erzurum taşından yapılmış yüzüklere, işlenmiş renk renk kolyelere hayranlıkla bakıyordu.

49. SORULAR Küf yeşili yaprağın üzerinde koyu benekler vardı. Yapraktan acı, kekiğimsi bir koku geliyordu. Adam yaprağa bakıyor, beneklerini sayıyordu. Birden yaprağın üstündeki beneklerden biri kımıldadı. İrkildi adam. Önce gözlerine inanamadı. Koyu kestane sırlıyla minicik bir böcek! Sonra böceğin sırtındaki koyu kestane kabuk çıtırdayarak yarıldı, altından tüy gibi yarı saydam kanatlar çıktı. Uçuverdi böcek. Nemli, ılık bir esintinin içinde yitip gitti. Bu parçada ayrıntıların seçiminde aşağıdaki duyuların hangisinden yararlanılmamıştır? A) Görme B) Tatma C) Dokunma D) İşitme E) Koklama

50. SORULAR Küf yeşili yaprağın üzerinde koyu benekler vardı. Yapraktan acı, kekiğimsi bir koku geliyordu. Adam yaprağa bakıyor, beneklerini sayıyordu. Birden yaprağın üstündeki beneklerden biri kımıldadı. İrkildi adam. Önce gözlerine inanamadı. Koyu kestane sırlıyla minicik bir böcek! Sonra böceğin sırtındaki koyu kestane kabuk çıtırdayarak yarıldı, altından tüy gibi yarı saydam kanatlar çıktı. Uçuverdi böcek. Nemli, ılık bir esintinin içinde yitip gitti. Bu parçada ayrıntıların seçiminde aşağıdaki duyuların hangisinden yararlanılmamıştır? A) GörmeB) TatmaC) Dokunma D) İşitmeE) Koklama