Capaciteitsproblematiek Toelichting 18 november 2013 – Leuven 21 november 2013 – Brugge

1. CapaciteitsproblematiekToelichting18 november 2013 – Leuven 21 november 2013 – Brugge

2. Capaciteitsproblematiek • De eerste signalen • Tendensen in de leerlingenpopulatie • Input voor selectie van capaciteitsdossiers • Algemene aanpak (ad hoc), betrokken gemeenten, vrijgemaakt budget • Bevragingen inzake infrastructuur • Bredere context en uitdagingen scholenbouw • Hulpmiddelen voor lokale taskforces en lokale overheid

3. 1. De eerste signalen

4. De eerste signalen – Onderzoeken • Prognoses maximumcapaciteit in het basisonderwijs (studiedienst stadsobservatie Antwerpen) sinds 2009 • Onderzoek naar de capaciteit van het Nederlandstalig onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Prof. Rudi Janssens, VUB) van 2009 • Bevolkingsprognoses (federaal planbureau, studiedienst Vlaamse regering) van 2011: • deze projecties reiken van 1 januari 2009 tot 1 januari 2030 • de populatie naar leeftijd en geslacht op 1/1/2008 is het startpunt.

5. De eerste signalen – Trend demografie

6. De eerste signalen – GIS Antwerpen

7. De eerste signalen – Gegevens centraal aanmeldingsregister (CAR) Antwerpen

8. Het laatste signaal – Trendbreuk demografie ‘Crisis geeft bevolkingsgroei knauw’ De Morgen, zaterdag 13 april 2013

9. 2. Algemene tendensen in de leerlingenpopulatie

14. Analyse inschrijvingsgegevens • De stijgende trend vanaf de periode 2006-2008 in het kleuteronderwijs zette zich in het basisonderwijs door in de periode 2010-2012 en zal zich vanaf de periode 2016-2018 ook aftekenen in het secundair onderwijs • Sinds 2006 daalt het aantal inschrijvingen in het gewoon secundair onderwijs maar tegelijk stijgt het aantal inschrijvingen in het buitengewoon secundair onderwijs  Als de stijging in het buitengewoon secundair onderwijs vanaf 2016 zou worden versterkt omwille van de demografische groei, zal het buitengewoon secundair onderwijs normaliter eerder onder druk komen te staan dan het gewoon secundair onderwijs

16. 3. Leerlingenevolutie en capaciteitsgegevens als input voor selectie van capaciteitsdossiers

17. Inschrijvingsgegevens – toename vraag als indicatie voor capaciteitsproblematiek

18. Ratio (kleuter/lager) als indicatie van de toekomstige behoeften in lager onderwijs

19. Gebruik van prognoses SVR om toekomstige behoeften in basisonderwijs in te schatten

20. Capaciteitsindicator – Theoretische marge in 2013 tussen beschikbare capaciteit en ingeschreven leerlingen

21. Capaciteitsindicator – Theoretische marge in 2018 tussen beschikbare capaciteit en ingeschreven leerlingen

22. 4. Algemene aanpak, betrokken gemeenten, budget

23. Eerste maatregelen in kader van de capaciteitsproblematiek • Naar aanleiding van een actualiteitsdebat in het Vlaamse Parlement op 10 maart 2010 is een algemene taskforce capaciteit opgericht door de minister van onderwijs • Acties 2009-2010 (beleidsbrief 2010-2011) • Oprichting taskforce capaciteit met focus op 4 gemeenten (Antwerpen, Gent, Halle, Vilvoorde) • Extra infrastructuurmiddelen ingezet (12 miljoen €) • Randvoorwaarden: • Hertelling scholen gewoon lager onderwijs (omkadering op basis van effectieve leerlingenaantal) • Aanpassing afstandsregeling (< 2km)

24. Huidige aanpak capaciteitsproblematiek • Capaciteit scholen gewoon basisonderwijs in kaart gebracht op niveau fusiegemeente (sjabloon) • Oprichting lokale taskforce capaciteit onder coördinerende rol van de gemeente met volgende samenstelling: • vertegenwoordigers van alle lokaal aanwezige onderwijsverstrekkers • LOP-deskundige • betrokken gemeentelijke administraties en bestuur • Jaarlijks indienen van gedragen uitbreidingsvoorstellen via lokale taskforce, vergezeld van onderbouwde analyses met koppeling inschrijvingsgegevens, capaciteitsgegevens, demografische projecties, woonuitbreidingsgebieden, … • Jaarlijkse toekenning van capaciteitsmiddelen (ad hoc) • Projectopvolging via Exceldocument (aantal gecreëerde plaatsen, kostprijs, aantal m² uitbreiding, bereidheid tot open stellen van infrastructuur voor de gemeenschap, …)

25. Betrokken gemeenten - Criteria 2010 • In 2010 werden lokale taskforces capaciteit opgestart in Antwerpen, Vilvoorde, Halle, Gent en BHG • In 2010 werden 24 bijkomende gemeenten gevraagd om sleuteldata: • alle centrumsteden • steden die beantwoordden aan bepaalde parameters • meer dan 1000 kleuters op 1 februari 2010 • verschil tussen 1 februari 2005 en 1 februari 2010 meer is dan 100 kleuters • In 11 gemeenten werden lokale taskforces opgestart: Asse, Grimbergen, Leuven, Lokeren, Kortrijk, Mechelen, Roeselare, Sint-Niklaas, Sint-Pieters-Leeuw, Tienen, en Turnhout • In 3 gemeenten is men in 2013 opnieuw gestart met sleuteldata te verzamelen: Geel, Hasselt en Sint-Truiden • Van 10 gemeenten is er weinig of geen reactie gekomen: Aalst, Dilbeek, Heist-op-den-Berg, Ninove, Maasmechelen, Ronse, Temse, Brugge, Genk en Oostende

26. Andere gemeenten met aandacht voor capaciteitsproblematiek • In 2012 werden eveneens lokale taskforces opgestart in de gemeenten Denderleeuw en Wervik • In 2012 hebben ook de gemeenten Beringen en Boom een sjabloon gevraagd om sleuteldata te verzamelen • In 2013 hebben 8 bijkomende gemeenten een sjabloon gevraagd om sleuteldata te verzamelen: Affligem, Beernem, Bocholt, Leopoldsburg, Poperinge, Tervuren, Westerlo en Wijnegem

27. Toegekend budget 2010-2014 • Toegekend budget 2010-2012 bedraagt 66,7 miljoen € • Toegekend budget 2013 bedraagt 62,3 miljoen € • 39,1 miljoen € vrijgemaakt eind januari 2013: Antwerpen (20,1 miljoen), Asse (5 miljoen), Brussel (6 miljoen), Denderleeuw (2 miljoen), Gent (6 miljoen) • 23,2 miljoen € vrijgemaakt eind maart 2013: Antwerpen (9,3 miljoen), Vilvoorde (5 miljoen), Mechelen (5 miljoen), Roeselare (2,8 miljoen) en Gent (1,1 miljoen) • Budget 2014: • lokale taskforcesdienden vóór 31 mei 2013 nieuwe voorstellen te bezorgen • voorlopig is 57,5 miljoen € voorzien, in juli 2013 werd hiervan 37,5 miljoen € toegewezen aan de lokale tasforces van Antwerpen, Gent, Grimbergen, Mechelen en BHG

28. 5. Bevragingen inzake infrastructuur

29. Bestaande bevragingen inzake infrastructuur • Capaciteitsverzameling lokale taskforce • Bevraging gekoppeld aan jaarlijkse aanvraag voor bijkomende capaciteitsmiddelen • Overlap met capaciteitstabel LOP • Capaciteitstabel LOP • Decretaal vastgelegde jaarlijkse bevraging (vanaf inschrijvingsperiode voor schooljaar 2013-2014) • Doel = verzekeren dat kinderen op een correcte manier in scholen ingeschreven worden • Verhogingen van de doorgegeven capaciteit van een school zijn achteraf mogelijk, mits akkoord op het LOP • In te vullen voor de start van de inschrijvingen voor basisonderwijs op de niveaus kleuter, lager, vestigingsplaats en school): de capaciteit per geboortejaar/leerjaar (maximum van 25 per klas) • Schoolgebouwenmonitor (5-jaarlijks) en niet verplicht karakter (beperkte respons) met als focus de kwaliteit van schoolinfrastructuur

30. Capaciteitstabel LOP

31. Niet-structureel beschikbare capaciteit Capaciteitstabel LOP bevat geen onderscheid tussen structureel beschikbare en niet-structureel beschikbare capaciteit. Niet-structureel beschikbare capaciteit wordt in huidige format van departement O&V als volgt omschreven: • Overbenutting(bijvoorbeeld gebruik van refters als leslokaal of tijdelijke overbezetting klaslokalen) • Infrastructuur die niet dient voor onderwijsdoeleinden (bv. cultureel centrum) • Infrastructuur waarvoor de vergunning in de tijd beperkt is (bv. containers die slechts drie jaar op een bepaalde grond mogen staan) of waarvoor de onderwijsinspectie slechts beperkte toelating verleent • Infrastructuur die niet meer voldoet aan de veiligheidsvoorschriften en gesloopt dient te worden en/of dringend gerenoveerd Aandachtspunt: enkel projecten die effectief zorgen voor bijkomende capaciteit komen in aanmerking voor capaciteitsmiddelen

32. Huidige capaciteitstabel (format van departement onderwijs en vorming bezorgd aan de lokale taskforces)

33. Afstemming instrumenten • Afstemming (taakverdeling) tussen Departement O&V, Kenniscentrum O&V, AGIOn, AgODi en LOP maar ook tussen centrale overheid en lokale overheid inzake instrumenten voor dataverzameling, opvolging, monitoring: • uniform kader voor verzameling capaciteitsgegevens •  Discimus, Mijn onderwijs, … •  Capaciteitsmonitor • gebruiksvriendelijk en uniform inzetbaar instrument voor opvolging projecten (projectinformatie, masterplannen, beheersstructuren, …) • stedelijke analyse(uitwisselen goede praktijkvoorbeelden)

34. 6. Bredere context en uitdagingen scholenbouw

35. Bredere context • Vrijheid van onderwijs • Actieve vrijheid van onderwijs (inrichters): Private personen, lokale besturen en GO! hebben de vrijheid om een school op te richten, maar hebben geen verplichting • Passieve vrijheid van onderwijs (onderwijszoekers) • Inschrijvingsbeleid (GOK-beleid, vrije schoolkeuze, centraal aanmeldingsregister, …) • Wachtlijsten (zonder wachtlijstproblematiek zou de aanpak van de capaciteitsproblematiek totaal anders zijn) • Groenboek en witboek BRV (integraal voorzieningenbeleid) • Objectieve versus subjectieve data (kwaliteit): • aantal stoeltjes versus aantal (beschikbare) m² (dit in kaart brengen in schoolgebouwen vergt een gigantische inspanning) • sociale en pedagogisch aspecten bepalen mee de optimale bezettingsgraad • fysische en financiële normen (sommige directies in Antwerpen verklaren meer plaatsen open dan de fysische norm )

36. Uitdagingen scholenbouw • Demografische ontwikkeling zal aandacht blijven vragen • Risico’s verbonden aan crisismanagement (vermijden): • Te veel focus op vandaag en morgen • Te weinig focus op kwalitatieve duurzame oplossingen • Overcapaciteit genereren • Anticiperen op capaciteitsproblematiek in secundair onderwijs en buitengewoon onderwijs (grotere complexiteit)  flankerende maatregelen • Capaciteitsproblematiek in Brussel en “verbrusseling” (verstedelijking)  nood aan algemene visie op onderwijs in BHG (in samenwerking met VGC, Franstalige Gemeenschap, BHG, …) • Aandacht voor niet-infrastructuuraspecten (personeel, ondersteuning directies in voorontwerpfase van een bouwproject, …) • Duurzame scholenbouw met aandacht voor onderwijsvernieuwing en architecturale kwaliteit bij ontwerp schoolgebouw (onderwijshervormingen, school van de toekomst, brede school, digitale evolutie, 3x4, …)

37. 7. Hulpmiddelen voor lokale taskforces en lokale overheden

38. Mogelijke (toekomstige) hulpmiddelen voor lokale taskforces • Capaciteitsmonitor (zo mogelijk als interactief instrument vanaf 2015) om op korte en op lange termijn de capaciteitsbehoeften correct in te schatten als basis voor masterplanning • Aanmaak van databundels voor gemeenten en scholen • Inbreng van interne of externe expertise ter ondersteuning lokaal niveau, mogelijke rol VVSG, Kenniscentrum Vlaamse Steden • Ervaringen uitwisselen tussen verschillende lokale taskforces (bilateraal, workshops, …) inzake stedelijke analyses, masterplanning, multifunctionaliteit, herbestemmingen, … • (Mobiele) (stedenbouwkundige en scholenbouwkundige) experts die niet verbonden zijn aan één gemeente of één school maar regionaal ingeschakeld worden, bijvoorbeeld ter ondersteuning van directies bij het hele bouwtraject

39. Mogelijke (toekomstige) hulpmiddelen voor lokale taskforces • Meerjarenbegroting (een te strakke timing zet druk op de ruimte om kwalitatieve ontwerpoplossingen te leveren) • Kwalitatief lokaal masterplan en voorzieningenbeleid: • Meest gepaste en duurzame projecten prioriteren (onder meer op basis van selectiecriteria) en op zoek naar lange termijn investeringen en samenwerking • Herbestemming gebouwen onderzoeken (indien mogelijk al voorzien in ontwerpfase) en aandacht voor multifunctionaliteit (link met traject witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen en rapport stedenbeleid) • Voorzieningenbeleid, onder meer bij aansnijden van nieuwe woonuitbreidingsgebieden: minimale ruimte voorbehouden voor gemeenschapsvoorzieningen, rol projectontwikkelaars, …

40. Lokale overheid Een van de Vlaamse beleidsprioriteiten (FLOB) voor de lokale overheid is het opzetten van actieplannen, gericht op de aanpak van capaciteitsproblematiek, in samenwerking met lokale actoren Een uitdaging maar tegelijk opportuniteit inzake masterplanning en een geïntegreerd voorzieningenbeleid is de invoering van de beheers- en beleidscyclus (BBC) en de meerjarenplanning voor gemeenten • samenwerking over verschillende stadsdiensten heen (onderwijs, welzijn, kinderopvang, ruimtelijke ordening, huisvestingsbeleid, …) • opstellen van masterplannen met alle onderwijspartners en andere beleidsdomeinen op basis van een breed gedragen langetermijnvisie en een daaraan gekoppelde strategie • opportuniteiten inzake multifunctioneel inzetten van gebouwen (brede school, …) en patrimonium binnen de gemeente (anticiperend op mobiliteitsproblemen), en voorzien van herbestemmingsmogelijkheden voor welzijn, onderwijs, cultuur, … • leer- en studietraject (stedenbeleid) rond een cross-sectorale oefening tussen onderwijs, kinderopvang, zorg en sociaal wonen