Vrouwen, oorlog en vrede

1. Vrouwen, oorlog en vrede Maggi Poppe, Nederlandstalige Vrouwenraad,senaat, 19 december 2006

2. Vrouwen, oorlog en vrede Focus niet: • verschillen en zogenaamde verschillen tussen mannen en vrouwen • de vrouw als slachtoffer, passief, lijdzaam subject, die het geweld ‘ondergaat’ • verkrachting, seksueel geweld, prostitutie, mensenhandel, gedwongen huwelijken, … eerder bekende vormen van gendergebonden geweld

3. Vrouwen, oorlog en vrede Focus eerder: • de kracht van vrouwen: als ‘survivor’ en als actor (in oorlog en vrede) • Minder bekende aspecten van gendergerelateerd geweld • de uitsluiting van vrouwen uit formele vredesprocessen (onderhandelingen, peacekeeping, DDR, postconflict reconstructie en maatschappijopbouw) • Hoe remediëren

4. Vrouwen, oorlog en vrede • Vrouwen en meisjes zijn actief betrokken bij alle aspecten van oorlog: van vredesactivisme op grassroots level tot oorlogsvoering in al zijn facetten • als actor, blijven vrouwen en meisjes echter vaak onzichtbaar • Vrouwen en meisjes worden zelden als strijder in beeld gebracht en het vigerende beeld van de vrouwelijke strijder is/wordt beperkt • Vrouwen en meisjes hebben zelden een plaats aan de onderhandelingstafel, waar over de toekomst beslist wordt, waar de budgetten opgesteld worden, de macht verdeeld wordt, …

5. Oorlog is gegendered Oorlog en oorlogsvoering heeft alles te maken met: • percepties, normatieve percepties en genderidentiteiten van vrouwen en mannen • relaties en machtsverhoudingen tussen vrouwen en mannen, m.i.v. normatieve relaties • gekleurde, normatieve percepties van relaties en machtsverhoudingen tussen vrouwen en mannen

6. Dyan Mazurana, Feinstein International Famine Centre, Tufts University, USA Veldonderzoek in Afrika, Azië en Zuid- Amerika naar de aanwezigheid en rollen van vrouwen en meisjes in gewapende groepen, periode 1990 -2004 Enkele vaststellingen

7. Oorlogsvoering is gegendered • Manipulaties van genderrelaties en genderidentiteiten zijn sleutelfactoren in oorzaken en gevolgen van gewapende conflicten. • Algemene normatieve opvattingen m.b.t. mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn een cruciaal universerseel element in de oorlogspropaganda. Dit is geen toeval. • Vrouwen en meisjes onzichtbaar houden en/of hun rol marginaliseren is één vorm van manipulatie van genderidentiteiten en van genderrelaties • Genderongelijkheid is één van de ongelijkheden die de oorlog en het geweld voeden

8. Oorlogseconomie is gegendered • Oorlog en economie zijn nauw verweven.Oorlogen worden aangedreven en gaande gehouden door parallelle of oorlogseconomieën, zoals illegale grondstoffenwinning. • Oorlogseconomie is gegendered: vooral jonge mannen en enkele vrouwen delven, maar vrouwen zijn volledig betrokken bij het proces: als prostituee, als kok, houthakker,… • Binnen het proces van coltanwinning, diamantontginning zijn de rollen verdeeld, maar het hele proces wordt zowel door mannen als vrouwen, meisjes als jongens gedaan

9. Oorlogsgeweld is gegendered • Oorlogsgeweld is nooit toevallig, maar een middel om een doel te bereiken en oorlogsgeweld heeft ook alles met gender en genderrelaties te maken • Krijgsheren regeren d.m.v. een systeem van onwettelijk beschermheerschap en heel wat geweld en terreur om hun macht te behouden/vestigen. Dit geweld is niet willekeurig, maar doelmatig en gendergerelateerd. Vb. Sierra Leone, Rev.Unit. Front, zakken met handen • Het lijkt blind geweld, maar dat is het niet. Er zit een logica achter, een logica die met gender te maken heeft; i.c. de werkverdeling tussen mannen en vrouwen

10. Seksueel geweld is gegendered • Seksueel geweld is evenmin toevallig en is evenzeer een middel om een doel te bereiken; het heeft ook alles met gender en genderrelaties te maken. • Het gaat bij seksueel geweld niet zozeer om seks dan wel om gender: het is niet alleen de bedoeling om de vrouwen zelf te treffen, maar evenzeer middel om de hele gemeenschap te raken. • Mannen zegevieren ook over andere mannen door bezit te nemen van hun vrouwen. Seksueel geweld op vrouwen en meisjes is een duidelijke en krachtige boodschap aan de mannen van die gemeenschap, dat zij hun vrouwen niet kunnen beschermen.

11. Seksueel geweld is gegendered • Mannen zegevieren over gemeenschappen door bezit te nemen van de vrouwen. Seksueel misbruik van vrouwen en meisjes is een middel om gemeenschappen te vernederen en te ontwrichten. • Door de normatieve genderidentiteiten worden ontmaagde vrouwen/meisjes immers onhuwbaar of verstotenen (waardoor tegelijk ook de procreatie van de groep in het gedrang komt) of paria’s die door hun zwangerschap niet meer tot de ene of andere ‘etnische’ groep behoren. • Kortom, oorlogsgeweld en seksueel oorlogsgeweld is sterk gendergebonden.

12. Vrouwen als oorlogsactor: redenen voor aansluiting bij gewapende groepen • Bescherming, vooral tegen geweld (staat, familie) • Rekrutering • Reactie op lokaal geweld • Reactie op staatsgeweld • Ideologische overtuiging • Inkomen, carrière • Ontvoering • Opgenomen als wees • Betaling van belasting • Verplichte dienst • Vervoegen ouders, echtgenoot

13. Vrouwen als oorlogsactor: rollen Geen rol, functie in de gewapende strijd is vrouwen/meisjes vreemd. • bevelhebbers, strijders, soldaten, gevechttrainers • slaven, seksslaven, • dragers, plunderaars • zelfmoordcommando’s, bommenleggers, mijnenleggers, ontmijners • Voedselverzamelaars, koks, kinderverzorgers, opvoeders • spionnen, informanten, boodschappers • politieke medewerkers, communicatie medewerkers

14. Vrouwen als oorlogsactor: rollen (vervolg) • Vrouwen meisjes vormen vaak letterlijk de basis/de ruggengraat waarop de gewapende groepen voor hun strijd terugvallen • Meestal combineren vrouwen/meisjes meerdere functies/rollen tegelijkertijd. • Ze vervullen niet alleen dezelfde rollen als mannen/jongens, ze hebben meestal meer gelijktijdige functies/rollen dan mannen. • … toch wordt hun rol vaak geminimaliseerd

15. Vrouwen als oorlogsactor: geen marginaal verschijnsel • in regeringslegers, paramilitaire groepen en in rebellenbewegingen, met een overwicht in oppositiegroepen wegens hun geringere rekruteringskracht. • eens ingelijfd blijven ze doorgaans 6 tot 10 jaar bij de groep • Subsahara Afrika: 30% à 40% • Globale hypothese: eén op vier verzetsstrijders is een meisje of een vrouw (= minimale raming) • … toch zijn ze weinig zichtbaar, lijken ze zelfs onzichtbaar

16. Dus …??? • Waarom blijven deze vrouwen en meisjes dan onzichtbaar? • Waarom wordt hun rol gemarginaliseerd en geminimaliseerd? • Het is duidelijk dat iemand hun rol opzettelijk marginaliseert, dat zij onzichtbaar gemaatkt worden … • Maar wie doet dat? Hoe komt dat? En wie heeft daar belang bij?

17. Over krijgsheren, fundamentalisten en andere buitenlui… • Krijgsheren en fundamentalisten doen het. Krijgsheren en fundementalisten hebben er belang bij om vrouwen/meisjes te marginaliseren. Zo kunnen ze macht over hen blijven opeisen. Krijgsheren houden zo ook nog troepen achter de hand. • Maar ook beleidsmakers, wetenschappers, vredesonderhandelaars, DDR verantwoordelijken, wetenschappers doen het, omdat… ze met een gekleurde genderbril en ongedifferentieerd naar vrouwen, oorlog en vrede kijken waardoor ze geen oog hebben voor de werkelijkheid, met alle gevolgen van dien. Bijvoorbeeld. Ongedifferentieerde, genderblinde DDR heeft geen kans op slagen. • En ook onze perceptie is gekleurd. Maar als we vrede en duurzame ontwikkeling als doel stellen, zullen we onze (gender)oogkleppen moeten afzeten

18. Resumerend - Beleidsimplicaties • We moeten ophouden soldaten, strijders te zien als volwassen mannen. • Gebrek aan bescherming (vooral tegen geweld, staatsgeweld en geweld in het gezin) is dé belangrijkste reden waarom vrouwen en meisjes aansluiten bij gewapende groepen. • Vrouwen en meisjes hebben een centrale rol en meervoudige functies in gewapende groepen, zeker bij oppositiegroepen is dit zo.

19. Resumerend - Beleidsimplicaties • Vrouwelijke strijders zijn geen marginaal verschijnsel: - 30 à 40% van de strijdkrachten; - gem. 6 à 10 jaar ingelijfd • Enkel krijgsheren, oorlogsvoerders hebben er belang bij om vrouwen en meisjes onzichtbaar te houden, te marginaliseren

20. Beleidsimplicaties: het is belangrijk • Vrouwen en meisjes zichtbaar te maken in al hun rollen en functies, niet alleen als grassroots vredesactivist maar ook als oorlogsactor, als strijder. • Dominante genderidentiteiten en genderrelaties systematisch te onderzoeken en op te nemen in analyses, beleidsaanbevelingen en beleidsstrategieën.

21. Beleidsimplicaties: het is belangrijk • Programma’s aan te passen aan de werkelijkheid dat oorlog en vrede niet en nooit genderneutraal zijn en aan de realiteit van de lokaal betrokken vrouwen en mannen. • Een eind te maken aan een eenzijdige perceptie van oorlog en vrede en een naar gender gedifferentieerde benadering te hanteren in alle analyses, processen en programma’s m.b.t. vredesonderhandelingen, DDR, postconflict reconstructie en vredesopbouw.

22. Beleidsimplicaties:het is belangrijk • te beseffen dat genderblinde of ‘neutrale’ vredesonderhandelingen, DDR, postconflict reconstructie en vredesopbouw niet kan slagen. • te beseffen dat ook vredesonderhandelingen, vredesprocessen en postconflict reconstructie gegendered zijn en moeten zijn.

23. Beleidsimplicaties: het is belangrijk • te beseffen dat we beter ( gedifferentieerder, genuanceerder, ‘gendered’) moeten leren nadenken over de rol van vrouwen/meisjes in oorlog en vrede. • te beseffen dat hiervoor al een belangrijk antwoord voorhanden is, dat direct kan worden toegepast…

24. Resolutie 1325 van de VN Veiligheidsraad

25. Resolutie 1325 • Resolutie 1325 over ‘Vrouwen, oorlog en vrede’ werd op 31 oktober 2000 aanvaard door de VN Veiligheidsraad. • Definieert de mogelijke rollen en rechten van vrouwen om deel te nemen aan vredesonderhandelingen, postconflict reconstructie en heropbouw van de samenleving. • Betekent een gedifferentieerde en genderbewuste benadering als beleidsinstrument voor vredesopbouw, gendergelijkheid en duurzame ontwikkeling.

26. Resolutie 1325 • Resolutie 1325 is een radicale, maar de enig verantwoorde keuze. In deze optiek staan de universeel erkende rechten en fundamentele vrijheden, gelijkheid en menselijke waardigheid (M/V) centraal. • Want naast, of beter boven de vele instrumentele argumenten of redenen om vrouwen bij vredesprocessen te betrekken, primeert het feit, het argument van de mensenrechten. • Vrouwenrechten zijn mensenrechten. Vrouwen hebben rechten op vrijheid, waardigheid en gelijkheid, op gelijke vrijheid en gendergelijkheid. Daarom moet Resolutie 1325 onverwijld worden toegepast.

27. Besluit Er is een direct en duidelijk verband met het algemeen Belgisch buitenlands beleid en ontwikkelingsbeleid, maar ook met de aanwezigheid en rol van België in de VN Veiligheidsraad: • Wij vragen dat België nauwlettend toeziet op de naleving van Resolutie 1325 in alle besluiten van de VN Veiligheidsraad.

28. Besluit Er is een direct en duidelijk verband met het algemeen Belgisch buitenlands beleid en ontwikkelingsbeleid, maar ook met de aanwezigheid en rol van België in de VN Veiligheidsraad: • Wij vragen dat België het initiatief neemt om Resolutie 1325 opnieuw op de agenda van de VN Veiligheidsraad te plaatsen, aansluitend en in overleg met de besluiten van de Commissie Status van de Vrouw met het oog op een kritische evaluatie en betere implementatie van de Resolutie op het terrein

29. Besluit Er is dus een direct en duidelijk verband met het algemeen Belgisch buitenlands beleid en ontwikkelingsbeleid, maar ook met de aanwezigheid en rol van België in de VN Veiligheidsraad: • Wij vragen dat België een voorstel zou indienen, waardoor de staten verplicht worden om tegen 2008/2009 een concreet actieplan in uitvoering van Resolutie 1325 in hun eigen beleid, voor te leggen aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties; en om hiervoor ook de nodige opvolgingsmechanismen te voorzien.