UITP Regional Public Transport Seminar Macedonia Skopje 13 October 2011

1. ЕВРОПСКИ ИСКУСТВА СО СУБВЕНЦИИ ВО ЈАВНИОТ ПРЕВОЗ И ПРЕПОРАКИ ЗА СКОПЈЕEXPERIENCE IN SUBSIDIZING PUBLIC TRANSPORT IN EUROPE AND RECOMMENDATIONS FOR SKOPJE UITP Regional Public Transport Seminar Macedonia Skopje 13 October 2011 Prof. Dr. NIKOLA KRSTANOSKI University St. Kliment Ohridski Bitola

2. Воведни забелешкиIntroductory notes Улога на ЈГПП: да обезбеди секојдневна квалитетна и ефтина услуга за корисниците. Проблем: реални транспортни трошоци за остварување на квалитетна услуга. PT role: to provide transport service that meets the needs of the usersand is cheap enough for everyday use Problem: real transport costs for providing certain level of service quality.

3. Зошто ЈГПП тешко ги покрива трошоците во работата?Why is it difficult for PT operators to cover the operational costs? трудово-интензивна дејност пораст на степенот на моторизација ниската цена на билетот не ги покрива реалните транспортни трошоци цената на билетот не е одредена според законите на пазарот, туку е политичко средство за прераспределба на приходот labour – intensive activity increase of motorization rate low ticket price cannot cover the real transport costs ticket price is not defined according to the market laws, but rather it is a political mean for direction and distribution of the income

4. Однос на просечна остварена цена по патник/реални експлоатациони трошоци по патник (%), 2001Average price/real operational cost ratio per passenger (%), 2001

5. Потреба за субвенции во ЈГППNeed for subsidy in PT Финансиска помош од градот и/или државата: за покривање на експлоатационите трошоци за капитални инвестиции во ЈГПП. Financial help from the city and/or the state: for covering of the operational costs for capital investments in PT.

6. Субвенции во патниот сообраќај Subsidies in road transport Во земјите со голема зависност од приватниот патен сообраќај, постојат скриени субвенции за возачите, еднакви или поголеми од оние за корисниците на ЈГПП. Редукцијата на трошоците во патниот сообраќај е поголема од порастот на трошоците во ЈГПП. In economies with a heavy dependence on private road transport, there is usually a hidden subsidy to motorists equal to or exceeding that to public transport users. Reduction of the cost for providing the road system is greater than the increase in public transport costs.

7. Потреба за субвенции во ЈГПП Need for subsidy in PT Мит: ЈГПП е неуспех заради потребата од субвенции. Факт: Јавните фондови обезбедуваат еднаквост меѓу транспортните с-ми. Со субвенции во ЈГПП, власта обезбедува да не се потрошат поголеми суми на патиштата, здравството и за другите трошоци. Myth: PT is a failure because it requires subsidies. Fact: Transport systems require public funds to ensure equal access. By subsidising PT, governments ensure they don't have to spend even larger sums on roads, and on the health system and other flow-on costs of roads.

8. Зошто да се субвенционира ЈГПП? Why subsidizing PT? Позитивни придобивки за ЈГПП: модална промена од патничките возила зголемен обем на патувања зголемени фреквенции пад на трошоците за новите и постоечките корисници „социјална функција“ на ЈГПП. Positive externalities in PT: modal shift from passenger cars increased travel volumes higher frequencies decrease of travel costs of new and existing travellers “social function” of public transport.

9. Зошто да се субвенционира ЈГПП?Why subsidizing PT? Економски, социјални и еколошки ефекти: заштеда на енергија намалено загадување на воздухот заштеди во здравството намалување на инвестициите за изградба и одржување на површините наменети за МВ подобар квалитет на живот во градовите социјална еднаквост на граѓаните. Economic, social and environmental effects: energy savings air pollution decrease health system savings lowering of the investments for building and maintenance of the surfaces intended for motor vehicles liveable cities better life quality in the cities social equality of the citizens.

10. Видови на субвенции во ЈГППTypes of subsidies in PT субвенции – неповратна финансиска помош од градскиот и државниот буџет грантови даночно ослободување повлатена цена на горивото повластена царинска стапка за нови возила и за резервни делови гаранции и прифатливи кредити за инвестирање приоритет на ЈГПП на градските улици subsidies – irreversible financial help from city and state budgets grants VAT free privileged price for fuel privileged customs rate for purchased vehicles and replacement parts guaranties and acceptable credits for investments in PT priority of PT vehicles at city streets

11. Намена на субвенциитеAssignment of the subsidies Субвенциите се наменети не само за покривање на експлоатационите трошоци, туку и за: инвестиции за изградба на транспортна инфраструктура набавки во возниот парк примена на модерни технологии итн. Subsidies are intended not just for covering of the operational costs, but also for: investments in building of the transport infrastructure Renewal of the vehicle fleet implementation of modern technologies etc.

12. Кој добива субвенцииWho receives subsidies јавните претпријатија приватните фирми за ЈГПП Во спротивно, ЈГПП ќе биде: скап неатрактивен ќе опслужува само профитабилни рути ќе има лимитиран период на работа во текот на денот. public PT operators private PT operators Otherwise, PT in the city will be: expensive unattractive only at few profitable routes in limited time period during the day.

13. Европски искуства: видови на субвенции European experience: types of subsidies Повеќето земји во ЕУ имаат имплементирано планови за субвенционирање, со што сите корисници имаат придобивки, дури и кога немаат потреба одЈГПП. Most EU countries have implemented subsidy schemes where all users benefit from the subsidy, even when they would not need it.

14. Европски искуства: видови на субвенцииEuropean experience: types of subsidies Различни извори за субвенции: % од давачката за регистрација „данок на продажба“ – за градскиот буџет привелегирани категории на корисници без билети: пензионери, студенти, ученици, инвалиди и др. Different sources for subsidy: % of registration fare for cars “sale tax” - for the city budget privileged categories of passengers: retired persons, students, pupils, handicapped persons etc.

15. Европски искуства: видови на субвенцииEuropean experience: types of subsidies Германија: „загадувачот плаќа“ принцип – данок на горивото за финансирање на ЈГПП (0.03 eur/l). Франција: „плаќање за корисникот“ – фирмите со повеќе од 9 вработени придонесуваат за локалниот буџет наменет за ЈГПП (1,8% од бруто платата) Germany: “polluter pays”principle – fuel tax for financing PT (0.03 eur/l). France: “payment to the user”– firms with more than 9 employees contribute for the local budget intended for PT (1.8% of the gross salary).

16. Европски искуства: видови на субвенцииEuropean experience: types of subsidies Најопшт начин на финансирање: „секој плаќа“ принцип – национално и локално плаќање на даноци The most common way of financing: “everyone pays”principle - national and local tax payment

17. Европски искуства во субвенционирање на ЈГППEuropean experience in subsidizing PT Најниска стапка на субвенции/грантови: Португалија 20,2% Грција 22% В. Британија под 20%. The lowest rates of subsidy/grants: Portugal 20.2% Greece 22% Great Britain below 20%.

18. Европски искуства во субвенционирање на ЈГППEuropean experience in subsidizing PT Највисоки субвенции: Италија 69,75% Холандија 66,95% Чешка 64,9%. The highest system subvention rates: Italy 69.75% Netherlands 66.95% Czech Republic 64.9%.

19. Европски искуства во субвенционирање на ЈГППEuropean experience in subsidizing PT Холандија: Годишни субвенции до 1,5 милијарди евра во раните 90-ти (околу 0,5% од БДП). Главна причина за редуцирање на субвенциите е политичкото незадоволство од високиот износ на субвенциите. Netherlands: The annual subsidies amounted to 1.5 billion Euros in the early nineties (about 0.5% of GNP). In practice, the main reason for reducing subsidies is political dissatisfaction with the high amount of subsidies.

20. Европски искуства во субвенционирање на ЈГППEuropean experience in subsidizing PT Три групи на градови: Прва група: градови во Ирска и ВБ автобускиот превоз е доминантна форма на ЈГПП субвенциите се пониски од 10% од оперативните трошоци. Three groups of city-types emerge: The first group: Irish and UK cities bus services are dominant form of urban PT subsidy or grant levels tend to be less than 10% of operating costs.

21. Европски искуства во субвенционирање на ЈГППEuropean experience in subsidizing PT Втора група: Португалија и Грција поширок опсег на услугите на јавен превоз просечна стапка на субвенции од 20-25%. The second group: typified by Portugal and Greece broader range of urban transport services average rate of subvention for the urban system of 20-25%.

22. Европски искуства во субвенционирање на ЈГППEuropean experience in subsidizing PT Останати европски градови: поширок опсег на услуги (автобус/приградска железница/метро/трамвај/ тролејбус) стапки на субвенционирање во опсег од 40-45%. The rest of the European cities: greater range of services (bus/suburban rail/LRT/Metro/tram/ trolleybus) substantial rates of system subvention in these cities, typically of 40-45%.

23. Примери за субвенции во ЈГПП во ЕвропаExamples of PT subsidies in Europe

24. ДДВ стапка (%), субвенции/вкупни трошоци (%) и учество на државата во инфраструктурни инвестиции (%)VAT rate (%), subsidies/total costs (%) and state participation in infrastructural investments (%)

25. Европски искуства во субвенционирање на ЈГППEuropean experience in subsidizing PT Просечен процент на субвенции за: јавните оператори приватните оператори е еднаков (40,5%). Интересна забелешка: Највисоки субвенции се забележани кај приватните оператори во Брисел, Стразбур и Хаг (над 60%). The average subsidies percent for: public operators private operators is the same (40,5%). Interesting note: The highest subsidies are noticed at private operators in Brussels, Strasburg and Hag (over 60%).

26. Европски искуства во субвенционирање на ЈГПП European experience in subsidizing PT Важно: Видот на сопственост нема значајна улога во однос на потребата за субвенции и нивниот износ. Important: The type of ownership doesn’t have significant role referring subsidies need and amount.

27. Искуства во субвенционирање на ЈГППExperience in subsidizing PT Во светот: единствен само-издржувачки ЈГПП има во градовите со: многу високи густини ниско ниво на сопственост на автомобили (типични примери Хонг Конг и Сингапур). Worldwide: the only self-supporting public transport systems are in cities with: very high densities low car ownership, (such as Hong Kong and Singapore).

28. ЈГПП во Скопје денес PT in Skopje today три превозници: ЈСП СКОПЈЕ - јавен „Слобода превоз“- приватен „Мак екпрес“ – приватен 83,75% од линиите (67) покрива ЈСП Скопје 16,25% од линиите (13) покриваат приватните превозници three PT operators: JSP Skopje – public “Slobodaprevoz” – private “MakEkpres” – private 83,75% of the lines (67) operated by JSP Skopje 16,25% of the lines (13) operated by the private operators

30. Проблеми во ЈГПП во СкопјеPT problems in Skopje Недоволна поддршка на развојот на ЈГПП во форма на: Недефинирани односи во ЈГПП директна финанска помош индиректна финансиска помош (ДДВ, повластени цени на гориво, повластени царини, повластени билети итн.) користење на фондови и давање гаранции за кредити кај финансиски институции. Not enough support for PT in a form of: Not clearly defined organization of PT Limited direct financial help indirect financial help (VAT, reduced fuel price, reduce custom taxes, reduced fares etc.) use of available financial sources and providing bank guarantees for credits.

31. Проблеми во ЈГПП во СкопјеPT problems in Skopje Oтсуство на поддршка на развојот на ЈГПП во форма на: приоритетен третман на возилата на ЈГПП на градските сообраќајници и крстосници поголема на помош од надлежните за сузбивање на проблемите со неплаќање на билети и вандализам. Lack of support for PT in a form of: provision of priority treatment of PT vehicles (streets and intersections) Stronger support needed from the authorities with the problem of fare evasion and vandalism in the PT vehicles.

32. Проблеми во ЈГПП во СкопјеPT problems in Skopje Проблеми на превозниците: финансиска задолженост стар возен парк (приватни) невозможност да се инвестира без надворешна помош проблеми на мрежата на линии и возните редови проблеми на тарифниот систем и системот за наплата проблеми на системот за одржување на возилата PT operator problems: financial debts old vehicle fleet (private operators) no possibility to invest without outside help problems with the adequate space and time coverage with the PT service problems with the fare system problems with the vehicle maintenance

33. Што понатаму?What’s next? ИТНО КОЈ? ДРЖАВА ГРАД ШТО? Модел за оптимална организација на ЈГПП Долгорочно решавање на финансирање на ЈГПП IMMEDIATELY WHO? STATE CITY WHAT? Model for optimal organization of PT in Skopje Long-term solution for financing of PT

34. Што понатаму?What’s next? ИТНО Модел за оптимална организација на ЈГПП Предложен модел: Бруто транспортна работа IMMEDIATELY Model for optimal organization of PT in Skopje Suggested financing: Gross transport work model

35. Што понатаму?What’s next? ИТНО КОЈ? ДРЖАВА ГРАД ШТО? Индиректна финансиска помош: ослободување од ДДВ повластени цени на гориво, повластени царински стапки за увоз на нови возила гаранции и помош во изнаоѓање на средства - фондови кај странски и домашни финансиски институции и институции на ЕУ IMMEDIATELY WHO? STATE CITY WHAT? indirect financial help: 0 VAT tax reduced fuel price reduced custom taxes application for use of financial fundsfrom national and EU institutions

36. Што понатаму?What’s next? Прашање на повластени категории на патници Слободен или повластен превоз за пензионери? Слободен или повластен превоз за ученици и студенти? What about some social categories of PT users in Skopje? Free or reduced fare for retired citizens? Free or reduced fare for students?

37. Препораки за СкопјеRecommendations for the city of Skopje Промоција на политики за финансирање и субвенционирање на ЈГПП за: еднакво ниво на инвестиции во ЈГПП и во урбаната патна мрежа квалитетна услуга конкурентна услуга однос на приватните возила. Promotion of the politics for financing and subsidizing of PT for: equal level of investments in PT and in the urban network Provision of higher level ofservice competitive service to the private car.

38. Препораки за Скопје Recommendations for the city of Skopje поддршка и унапредување на ЈГПП заради намалување на вкупните транспортни трошоци за корисниците субвенциите се неопходни и ќе ги вратат финансиските износи кои може да се заштедат со напредок во услугата на ЈГПП support and improvement of the PT will contribute for decreasing of the total transport costs for the user subsidies are necessary and will reimburse the financial amounts which can be saved with advancement in PT service

39. Препораки за Скопје Recommendations for the city of Skopje Начинот на примена на субвенции е поважен отколку тоа дали постојат субвенции или не. Непланското финансирање во ЈГПП заради обезбедување на ист низок квалитет на услуга, нема да го спаси лошо управуваниот систем. За ефективност, субвенциите треба да бидат внимателно применети со компетентно планирање заради обезбедување на погодна услуга. The way subsidies are applied is more important than whether there are subsidies or not. Simply throwing more money at PT to provide the same low-quality service, will not rescue a poorly managed system. To be effective, subsidies have to be applied carefully within a competently planned and managed system that provides superior convenience.

40. Заклучоци Conclusions Целосно запирање или отсуство на субвенции има сериозни влијанија врз квалитетот на услуга во ЈГПП: пад на услугата пораст на цената на билет социјално исклучување на оние со ниски примања кои немаат автомобил. Full suspension or absence of subsidies may have serious impacts on service quality of PT: decline of services increase of the fares social exclusion of low income groups that have no car.

41. ЗаклучоциConclusions Изборот за нивото на субвенции во ЈГПП: е политички не може да биде направен единствено врз основа на научно истражување. The choice for the level of subsidies in public transport : is a political one cannot be made on the basis of scientific research only.

42. ЗаклучоциConclusions Сепак, локалните и регионалните власти се оние кои вообичаено го финансираат ЈГПП, отколку националната влада. Повеќето европски градови имаат високо ниво на субвенции за поддршка на услугата на ЈГПП. Субвенциите во ЈГПП ќе придонесат за намалување на вкупните трошоци за граѓанинот и за заедницата. However it is local and regional authorities that typically finance urban public transport, rather than national government. Most European cities provide higher levels of subsidies to support PT services. Subsidizing PT will contribute for lowering the total transport cost for the citizen and for the community.