LITURGIA

1. LITURGIA Rok Liturgiczny + Kolory + Szaty + Porządek Mszy Świętej

2. Przewodnik po treści: • Definicje liturgii • Podział Roku Liturgicznego • Kolory w liturgii • Szaty liturgiczne • Porządek Mszy Świętej • Naczynia liturgiczne • Księgi liturgiczne

3. Definicje liturgii Wobec trudu jednoznacznego zdefiniowania liturgii powstały 3 grupy definicji: • Definicja opisowa • Definicja instytucjonalna • Definicja teologiczna

4. Definicja opisowa Liturgia jest zbiorem symboli, śpiewów i czynności, przy pomocy których Kościół wyraża i manifestuje swoją cześć wobec Boga.

5. Definicja instytucjonalna Liturgia jest publicznym, prawnie ustalonym kultem Kościoła, który jest wykonywany przez specjalnie wybranych i prawnie upoważnionych przedstawicieli.

6. Definicja teologiczna Liturgia to misterium Chrystusa i Kościoła. Archetypem (zapowiedzią, przodkiem) liturgii jest Ostatnia Wieczerza.

7. Kolory w liturgii • Biały – jest znakiem radości, dziewictwa i świętości. Używa się w okresie wielkanocnym i Bożego Narodzenia, w święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki; w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych Aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami, w uroczystości Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22 lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia). • Czerwony – oznacza męczeństwo i Ducha Świętego. Używa się w Niedzielę Męki Pańskiej, w Wielki Piątek, w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w Mszach ku czci Męki Pańskiej, w główne święta Apostołów i Ewangelistów i w dni Świętych Męczenników.

8. Kolory w liturgii • Fioletowy – oznacza pokutę, smutek, oczekiwanie i żałobę. Używany w okresie Wielkiego Postu, w Adwencie i można go używać w czasie liturgii pogrzebowej. • Zielony – to znak czasu zwykłego, codzienności i nadziei. Używany w czasie Mszy św. w okresie zwykłym.

9. Kolory w liturgii • Różowy - oznacza radość. W liturgii można go używać tylko dwa razy w roku - w III Niedzielę Adwentu, nazywaną Niedzielą Gaudete i w IV Niedzielę Wielkiego Postu, określaną jako Niedziela Laetare. • Czarny - kolor żałoby. Można go używać w czasie Mszy za zmarłych.

10. Schemat podział Roku Liturgicznego

11. Szaty liturgiczne Sposobem ubierania się człowiek wyraża w jakiejś mierze siebie. Znaczenie wydarzeń, uroczystości podkreślamy odświętnym strojem. Tutaj kryje się też najprostsza odpowiedź na pytanie, dlaczego ksiądz i posługujący zakładają podczas celebracji uroczysty strój. Nowy Testament mówi o tym, że ubiór ma znaczenie symboliczne. • Do szat liturgicznych zaliczyć można: • Humerał • Alba • Cingulum • Stuła • Ornat • Komża • Kapa • Dalmatyka • Piuska • Mitra

12. Humerał • Humerał (humerále) – w Kościele katolickim biała, podłużna chusta będąca elementem stroju liturgicznego, okrywająca szyję i ramiona noszącego albę, zawiązywana na piersiach. Humerał pochodzi od starożytnej chusty noszonej przez ludzi przynależących do wyższych warstw społecznych.

13. Alba • Alba (łac. vestis alba – biała szata) – długa, biała szata liturgiczna, noszona przez wszystkich duchownych i usługujących wszystkich stopni w czasie liturgii obrządku łacińskiego oraz przez duchownych wielu kościołów protestanckich. W liturgii Kościołów wschodnich odpowiednikiem alby jest sticharion. • Alba jest szatą o długich, dość szerokich rękawach, sięgającą do kostek, wywodzącą się ze starożytnej tuniki. Pierwotnie sporządzana z lnu, współcześnie również z innych tkanin szlachetnych.

14. Cingulum • Cingulum – gruby sznur z frędzlami na obu końcach, używany przez duchownych i usługujących w kościołach chrześcijańskich, jako element stroju liturgicznego. Służy do przewiązania w pasie alby lub habitu. Użycie cingulum nie jest obowiązkowe, gdy alba jest tak uszyta, że przylega do ciała bez tego paska. • Nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa cingulum, oznaczającego pas żołnierski lub pas urzędniczy. • Pasek symbolizuje moc i łaskę Bożą. Wraz z początkiem używania w jego roli sznurka pojawiła się symbolika wstrzemięźliwości i panowania nad pożądliwościami cielesnymi. Sznur jest także znakiem pracy w służbie Bożej i posłuszeństwa.

15. Stuła • W liturgii rzymskiej rodzaj szarfy zakładanej przez kapłana (na szyję, końce zwisają swobodnie na piersiach) i diakona (ukośnie) do Mszy świętej i wszelkich innych czynności liturgicznych. Do mszy zakładana jest pod ornat, może być składana na krzyż na piersiach i przewiązywana paskiem. • Diakoni przepasują się stułą ukośnie, z lewego ramienia na prawą stronę. • Kolor stuły, podobnie, jak barwa ornatu czy kapy, zależy albo od obchodu liturgicznego danego dnia, albo od spełnianego obrzędu. Dla przykładu, przy spowiedzi używa się stuły fioletowej. Stuła kapłana jest symbolem belki krzyża, którą niósł Chrystus.

16. Ornat • Wierzchnia szata bogato zdobiona, haftowana. Wywodzi się od rzymskiej szaty, będącej rodzajem płaszcza bez rękawów. Od XIII jest rozcinany z boków aby nie krępować ruchów. Noszony w czasie Mszy Świętej.

17. Komża • Komża – szata liturgiczna w Kościele katolickim; skrócona alba o szerokich rękawach. Komża jest białego koloru, co oznacza czystość serca i ducha. • Wbrew powszechnym opiniom, komża nie jest podstawowym strojem ministrantów. Szatą przeznaczoną dla nich jest alba, którą jednak ze względów praktycznych często zastępuje się komżą.

18. Kapa • szata liturgiczna, używana przez kapłana (w Polsce także diakona), w czasie sprawowania uroczystej liturgii poza mszą świętą, jak chrzest, błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem, czy wspólnotowa Liturgia Godzin. • Jest to rodzaj długiej peleryny sięgającej stóp, zapinanej pod szyją. Zakłada się ją na komżę lub albę oraz stułę. Jej kolor jest uzależniony od sprawowanej czynności lub koloru oficjum.

19. Dalmatyka • szata liturgiczna diakona w obrządku rzymskim. Wkłada się ją na albę i stułę. Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim. Strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IX wieku. • Jest znakiem urzędu, zaszczytu diakona usługującego Chrystusowi Eucharystycznemu. Modlitwa kościelna przedstawia ją jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości.

20. Piuska • to mała, okrągła czapeczka, noszona przez duchownych katolickich na szczycie głowy. Zasadniczo fioletowa dla biskupów i arcybiskupów, czerwona dla kardynałów, biała dla papieża. • Wywodzi się ze zwyczaju tonsury. Był to znak przynależności do stanu duchownego w postaci wygolonego koła na szczycie głowy, przykrywanego właśnie piuską.

21. Mitra • wysokie liturgiczne nakrycie głowy i znak godności chrześcijańskich dostojników kościelnych – biskupów, kardynałów, opatów, infułatów oraz archimandrytów, noszone podczas pełnienia czynności liturgicznych.

22. Porządek Mszy Świętej • Obrzędy wstępne • Liturgia słowa • Przygotowanie darów • Modlitwa eucharystyczna • Obrzędy Komunii Świętej • Obrzędy zakończenia

23. Obrzędy wstępne • Procesja wejścia • Oddanie czci ołtarzowi • Pozdrowienie i wprowadzenie • Akt pokuty • Gloria i kolekta

24. Liturgia słowa • Czytania biblijne i psalm responsoryjny • Alleluja i ewangelia • Homilia • Wyznanie wiary i modlitwa powszechna

25. Przygotowanie darów • Przygotowanie ołtarza • Procesja z darami • Złożenie chleba na ołtarzu • Zmieszanie wina z wodą • Złożenie kielicha z winem na ołtarzu • Obmycie rąk kapłana • Modlitwa nad darami

26. Modlitwa eucharystyczna • Najważniejsza modlitwa Kościoła • Prefacja i „Święty, Święty, Święty…” • Epikleza • Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja • Anamneza, ofiarowanie, modlitwy wstawiennicze • Końcowa Doksologia

27. Obrzędy Komunii Świętej • Modlitwa Pańska • Obrzęd pokoju • Łamanie Chleba • Spożywanie Ciała i Krwi Pańskiej • Modlitwa po Komunii

28. Obrzędy Zakończenia • Ogłoszenia duszpasterskie • Błogosławieństwo • Odesłanie ludu • Oddanie czci ołtarzowi

29. Naczynia liturgiczne • Kielich • Patena • Puryfikaterz • Korporał • Ampułki + taca • Lawetarz • Monstrancja • Kustodium • Luna Naczynia liturgiczne pełnią bardzo ważną rolę w czasie liturgii. Służą one do przechowywania Najświętszego Sakramentu, wody i wina, konsekracji wina, polewania rąk kapłanowi i wycierania ich.

30. Kielich • W starożytności był duży i miał uchwyty z obu stron. Takiego kielicha wymagał zwyczaj udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami. Diakon trzymał kielich za uszy, udzielając komunii św. pod postacią wina, a kapłan pod postacią chleba. • W epoce romańskiej pojawiły się kielichy mniejszych rozmiarów w kształcie tulipana. • W gotyku czara kielicha przybrała kształt obróconego stożka i tak już pozostało. • Barok dodał do tego swoista ornamentykę.

31. Patena • Podobnie jak kielich miała początkowo wielkie rozmiary, ze względu na łamanie na niej konsekrowanych chlebów. Z czasem uległa pomniejszeniu w miarę zmniejszania się chleba eucharystycznego, aż do opłatka włącznie.

32. Puryfikaterz • Mały, biały, złożony na trzy części prostokątny kawałek płótna lnianego bądź konopnego, służący do puryfikacji, czyli do wycierania naczyń liturgicznych i palców celebransa.

33. Korporał • Kawałek białego płótna zaprasowany na 9 części. • Podczas Liturgii Eucharystycznej rozkłada się go na ołtarzu i stawia na nim dary ofiarne. • W razie potrzeby używa się kilku korporałów.

34. Ampułki + taca • Używane były w rożnych wielkościach i z różnego materiału od złota po kryształ włącznie, ale zawsze z materiałów szlachetnych. Służyły i służą nadal do przechowywania wina i wody podczas odprawiania Mszy św.

35. Lawetarz • Naczynie do obmywania rąk

36. Monstrancja • Pojawiła się w XIV wieku i od początku miała kształt wieży lub fasady kościoła z dwoma wieżami. • Dopiero w baroku przyjęła kształt słońca.

37. Kustodium • Naczynie, które służy do przechowywania Najświętszego Sakramentu i pojawiła się prawdopodobnie równolegle z monstrancją.

38. Cyborium (Puszka) • Zdobione naczynie w kształcie kielicha zaopatrzonego w przykrywkę, służące do przechowywania Najświętszego Sakramentu i rozdzielania Go wiernym..

39. Luna (Melchizedek) • Uchwyt podtrzymujący Hostię

40. Księgi liturgiczne • Agenda • Benedykcjonał • Brewiarz (liturgia godzin) • Ceremoniał • Ewangeliarz • Kancjonał • Lekcjonarz • Mszał • Pontyfikał • Psałterz • Rytuał Księgi liturgiczne pełnią ważną rolę zarówno w kościele i życiu codziennym. To z nich się modlimy i odprawia się według nich nabożeństwa oraz przeróżne liturgie. Księgi są zatwierdzone przez Stolicę Apostolską. Agenda, mszał, ceremoniał i rytuał są księgami, które wskazują sposób przeprowadzania mszy świętej i różnych nabożeństw. Księgi pomocne w śpiewie to kancjonał i psałterz, a księgi, w których zawarte są teksty Pisma Świętego na każdy dzień to lekcjonarz i ewangeliarz. Duchowni używają brewiarza, gdy się modlą, a księgi, które są stosowane w trakcie błogosławieństw to benedykcjonał i pontyfikał. 

41. Księgi liturgiczne • Agenda - zbiór przepisów i formuł modlitw dotyczących sprawowania sakramentów i sakramentaliów. • Benedykcjonał - księga liturgiczna zawierająca teksty błogosławieństw i poświęceń osób, rzeczy i miejsc. • Brewiarz (liturgia godzin) - księga zawierająca teksty modlitw na różne pory dnia, do odmawiania których zobowiązani są duchowni.

42. Księgi liturgiczne • Ceremoniał - księga zawierająca przepisy i formy uroczystego sprawowania liturgii. • Ewangeliarz - ozdobna księga liturgiczna zawierająca tekst Ewangelii używana podczas uroczystych celebracji liturgicznych. • Kancjonał - śpiewnik zaopatrzony w zapis nutowy zawierający teksty śpiewów wykonywanych w czasie nabożeństw i czynności liturgicznych.

43. Księgi liturgiczne • Lekcjonarz - księga zawierająca tzw. lekcje, czyli fragmenty ze Starego i Nowego Testamentu czytane lub śpiewane, przewidziane na wszystkie dni roku liturgicznego. • Mszał - księga liturgiczna zawierająca wszystkie teksty zmienne i stałe oraz przepisy potrzebne do odprawiania Mszy św. • Pontyfikał - księga liturgiczna zawierająca modlitwy i sposób sprawowania sakramentów, poświęceń i błogosławieństw oraz innych czynności liturgicznych przez biskupa.

44. Księgi liturgiczne • Psałterz - część księgi Liturgii godzin zawierająca psalmy, podzielona na różne dni i pory dnia, w układzie czterotygodniowym. • Rytuał - księga liturgiczna zawierająca teksty i wskazówki, jak kapłan powinien sprawować poszczególne sakramenty i sakramentalia, jakie winien odmawiać modlitwy podczas procesji i błogosławieństw.

45. Prezentację wykonał W. Kościukiewicz Dębno 2012