GÖZLEM ve GÖRÜŞME

1. GÖZLEM ve GÖRÜŞME BTO_415 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Hakan Tüzün Hazırlayanlar: Adem ÖZGÜR Harun Reşit EĞERCİ Ozan ÇAKIR Murathan OK Arman ALIR Hacettepe Üniv., Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü

2. Gözlem nedir? • Herhangi bir ortamda veya kurumda oluşan değişiklikleri veya olayları ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. • Gözlemlenenler doğal ve açık bir yöntemle izlenir, kaydedilir, tanımlanır, analiz edilir ve yorumlanır.

3. Gözlem nerede kullanılır? • Araştırmalarda başlangıç aşamasında, ilk hipotezi oluşturmada keşif amaçlı kullanılır. • Diğer elde edilmiş bilgilerin desteklenmesinde ve/veya tamamlanmasında yararlanılır.

4. Gözlemin güçlü yönleri • Sözel olamayan davranışları gözlemleme • Doğal çevre • Zamana yayılmış analiz

5. Gözlemin zayıf yönleri • Kontrolün olmaması • Sayısallaştırma güçlüğü • Örneklemin küçüklüğü • Zaman kaybı

6. Yapılandırılmamış gözlem • Bu yöntem, davranışın gerçekleştiği ortamlarda yapılır. • Gözlemci bilgi toplamada ve kayıt etmede özgürdür. • Genellikle not alma, günlük tutma, bilgiyi sunandan bilgi toplama şeklindedir. • Gözlemciden bilgileri sentezleme, soyutlama ve organize etme görevlerini yapması beklenir.

7. Yapılandırılmış Gözlem • Gözlenecek durum ile ilgili daha iyi bir yapılanma, yönelim ve sistematik bir yaklaşım kullanılmaktadır. • Gözlem öncesi, gözlemcinin bilgi toplaması ve kaydetmesi için oluşturulmuş bir kodlama sistemi mevcuttur.

8. Yapılandırılmış Gözlem

9. Katılımcı Gözlem • Gözlemci, gözlemlediği gurubun bir üyesidir. • Grubun belirli özelliklerini kabullenir. • Grup içinde bir rol üstlenmelidir. • Gözlemciye ağır bir yük yüklemektedir. • Gözlemci araştırma aracıdır ve anlamlı verilerin elde edilmesi için derin bir duyarlılığa ve kişisel becerilere sahip olmalıdır.

10. Katılımcı Gözlem • Küçük gruplarda • Kısa süreli etkinlikler/süreçlerde • Sık sık tekrarlanan etkinliklerde • Gözlemcilerin aktif olarak katılabileceği etkinliklerde • Birçok bilgi arasından ilk varsayımı destekleyici kanıt bulmak olduğunda • Zaman sınırlamasının olmadığı durumlarda kullanılır.

11. Tam katılımcı gözlemci Gözlemci; • Gözlemlediği gruptan gözlemci olduğunu gizlemeli, grubun bir üyesiymiş gibi hareket etmeli

12. Gözlemci olarak katılımcı • Gözlenen gruba gözlemcinin grubu gözleyecek olduğu en başta açıklanır. • Gözlemci grup üyeleri ile yakın ilişkiler kurmaya çalışır.

13. Katılımcı olunmayan gözlem • Gözlemci dışarıdan hiçbir etki etmeden sadece gözlem yapar.

14. Katılımcı olarak gözlemci • Faaliyetlerde hiçbir rol almayan ancak araştırmacı olduğu grup üyeleri tarafından bilinen bir kişidir.

15. Etkisiz gözlem • Gözlemci, gözlemlenenler tarafından görülmez ve bilinmez.

16. Katılımcı Gözlemin Aşamaları 1- Başlangıç Gözlemci (Katılımcı Gözlemci) • Gözlemleyeceği gruba dahil olurken ve gözlem yaparken çeşitli sorunlarla karşılaşabilir.

17. Katılımcı Gözlemin Aşamaları • Grup içerisinde Gözlemciye karşı duyarsızlık. • Gözlemcide Grubu öfkelendirme kaygısının oluşması. • Gözlemcinin grupla daha önceden bir bağlantısının olması gözlemcinin güvenirliğini düşürür.

18. Katılımcı Gözlemin Aşamaları • Bilgi Toplama Gözlemcinin temel görevi gruba dahil olduktan sonra gözlem yapmaktır.

19. Katılımcı Gözlemin Aşamaları • Bilgi Toplama Bilgi toplama aşamasında; • Bilgi veren kişilerden gelen veriler toplanır. • Bilgilerin anlamlı olabilmesi için Gözlemcinin durum ve yapılan anlatım ile ilgili sorular sorması gereklidir. (Kendisine ve diğer grup üyelerine)

20. Katılımcı Gözlemin Aşamaları • Tanımlayıcı Gözlem • Tanımlayıcı gözlemin temel amacı; mekanı, kişileri ve olayı anlatmaktır. • Tanımlayıcı gözlem sayesinde ortamın ve durumun bşr portresi çizilir. • Gözlem sonuçlarının anlaşılabilir olması için ortam bileşenlerinin durumları da önemlidir.

21. Katılımcı Gözlemin Aşamaları • Katılımcı Gözlemi daha teorik bir dilde ifade edecek olursak şu şekilde basamaklara ayırabiliriz; • İlgili durumun kabaca tanımını yapın. • Durum ile ilgili hipotez açıklaması getirin. • Hipotezin uygun olup olmadığını belirlemek için bu hipotezin ışığında bir durumu tanımlayın.

22. Katılımcı Gözlemin Aşamaları • Hipotez kullanılamıyorsa bu hipotezi yeniden tanımlayın ya da bu durumu dışarıda bırakacak şekilde yeni bir durum tanımlayın. • Hipotezi ikinci bir durum ile tekrar edin. Her olumsuz durum yeni bir açıklama ve tanımlama gerektirir.

23. Katılımcı Gözlemin Aşamaları • Katılımcı Gözlemin Kaydedilmesi Not alma yöntemi en çok kullanılan kaydetme metodudur. Not alma metodunda gözlemci not almakla ilgilenirken gelişen olayları gözlemleyemez.

24. Katılımcı Gözlemin Aşamaları Not alma metodunda gözlemci not almakla ilgilenirken gelişen olayları gözlemleyemez. ! Ayrıntılandırma gözlemden en geç 24 sonra yapılmalıdır.

25. Katılımcı Gözlemin Aşamaları Not almanın dışında görüntülü, sesli kayıt cihazları ve fotoğraf makineleri gözlemleri kaydetmek için kullanılabilir. Bilgisayarla gözlem kaydı tutmak avantaj sağlar. Bilgisayardaki veriler hızlı ir biçimde değerlendirmeye tabi tutulabilir.

26. Katılımcı Gözlemde Oluşabilecek Önyargılar • Seçici dikkat: Gözlemlenen tüm sezgisel süreçler önyargıya uğrar. İnsanlar beklentilerine, geçmiş yaşantılarına göre dikkatlerini odaklarlar. Gözlemcinin yapması gereken dikkatini eşit oranda dağıtmaya çalışmaktır. • Seçici Kodlama: Beklentilerin görülenleri etkilemesidir. • Seçici Bellek: Gözlem sonuçları en kısa sürede kaydedilmezse gözlemcinin beklentilerine göre hafızadan kısmen silinir.

27. Katılımcı Gözlemde Oluşabilecek Önyargılar • Kişiler Arası Etkenler : Gözlemcinin grup içerisinde daha kolay iletişim kurduğu ve yakın olduğu üyeleri gözlemlemeye ağırlık vererek tüm resmi görmesini güçleştiren bir durumdur.

29. Kodlama Sistemi • Gözlemlerin yapılandırılması ve bilgi toplama amacıyla kullanılan bir araçtır. • Flanders (1970)’ın oluşturduğu etkileşimli analiz sistemiyle yapılan bir araştırmada öğretmen ve öğrencinin sınıf içerisindeki davranışları kategorize edilmiştir.

30. Kategori Tablosu ve Çetele Örneği

31. Kategoriler İçin Örnek Olay • Öğretmen: “...Fakat bu sınıf heyecanlı görünüyor! • Söyleyin bana teneffüs boyunca oyun alanında • ne oldu?” (Kategori-1 / Hisleri öğrenmek • isteme var.) • Öğretmen: “...Bu sınıf heyecanlı görünüyor! Sizden • başınızı 1 dk. sıralarınızın üzerine koymanızı • isteyeceğim.” (Kategori-1 ve 6 / Her • iki kategoriye de çeltik atılır.) • Öğretmen: “Kemal, 8. Probleme cevabın var mı? • Öğrenci : “Evet, 5286 cm...” • Öğretmen: “Senin adına sevindim! Metreyi santimetreye • çevirmeyi hatırladın değil mi? Senin • için de Arzu...” (Kategori-4, 8, 2 ve 2 • / Soru sorma, öğrenci-karşılığı, cesaretlendirme, • cesaretlendirme)

32. Kategori Açıklamaları • 1. Hisleri Kabul: Öğretmen, öğrencinin hislerini ya da davranışını korkutucu olmayacak şekilde kabul eder veya açıklık getirir. • 2. Övgü ya da Cesaretlendirme: Öğretmen,öğrencinin hareketini över ya da cesaretlendirir. Gerilimi azaltıcı şakalar yapar. Örneğin “Hımm, devam et!” gibi ifadelerle över ve cesaretlendirir. • 3. Öğrenci Fikrini Kabul ve Kullanma: Öğretmen,öğrenci tarafından önerilen fikirlere açıklık getirir ve geliştirir. Öğrencinin fikrini genişletmesi de buna dahildir. Öğretmen kendi fikrini katmaya başlarsa bu davranış 5. Kategoriye girer. • 4. Soru Sorma: Öğretmen, içerik ve işleyişle ilgili, kendi fikirlerine dayalı olarak, öğrenciye cevap verebileceği soru sorar. Bu kategori öğretmenin konuşmasını oluşturan Karşılık Verme ve Katkı kısımlarının her ikisine de girmemektedir. • 5. Sunuş (Düz Anlatım): Öğretmen, içerik ve işleyişle ilgili gerçekleri ve düşüncelerini verir; kendi fikirlerini, açıklamalarını sunar;öğrenciden ziyade otoriteyi kaynak gösterir. • 6. Direktif (Emir) Verme: öğretmen tarafından öğrenciye komutlar ya da emirler verilir,yönlendirme yapılır.

33. Kategori Açıklamaları • 7. Otoriteyi Eleştirme / Doğrulama: Öğretmen,öğrencinin davranışını kabul edilemezden,edilebilire doğru değiştirme niyetli konuşmalar yapar. Öğretmenin neyi niye yaptığını söylemesi, aşırı bir şekilde kendisini kaynak göstermesi söz konusudur. • 8. Öğrenci Konuşması (Karşılık verme):Öğrencilerin öğretmene cevaben konuşmaları bu kategoride değerlendirilir. Öğretmen,öğrencinin konuşması için ortam oluşturur. Öğretmenin kendi fikirlerini söyleme özgürlüğü bu kategori için sınırlıdır. • 9. Öğrenci Konuşması (Girişim / Katkıda bulunma): Öğrencinin, öğretmene cevap niteliği taşımayan, kendilerinin ortaya attığı konuşmalar; kendi fikirlerini açıklama, • yeni bir konu ortaya atma, fikirler geliştirme ve düşünce özgürlüğü oluşturma durumlarıdır. • Örneğin; mantıklı soru sorma,var olan yapının da ötesine gitme gibi. • 10. Sessizlik ve Şaşkınlık: Sınıf içerisindeki duraksamalar, kısa aralıklı sessizlik ve gözlemci tarafından fark edilmeyecek iletişimler bu kategorinin kapsamına girer. Bu ana kategori öğretmen ve öğrenci konuşması ana kategorilerinden bağımsızdır. Sınıf • içinde sessizliğin oluşması öğrenci‐öğretmen etkileşiminin olmadığı anlamına gelmektedir.

34. Etkileşim Analizi Gözlem Verileri

35. Kodlama Planı Oluşturmak İçin; • Kategoriler araştırma sorularına bilgi sağlayacak biçimde oluşturulmalı, • Kullanımı basit ve güvenilir olacak şekilde bir kodlama planı yapılmalı, • Yalnız araştırma sorularına ait bilgiler toplanmaya çalışılmalı, • Tarafsızlık için gözlemcinin az sonuç çıkarması sağlanmalı, • Analiz aşamasında kolaylık olması için kategoriler arttırılabilir fakat bu gözlemcinin işini zorlaştırır, • Planda kategorilerle ilgili örnekler olmalı, • Kategorize edemediğimiz durumlar içinde bir kategori bulunmalı.

36. GÖRÜŞME

37. Görüşme • En az iki kişi arasında olan ve sözlü olarak sürdürülen iletişim sürecine görüşme denir. • Görüşme sayesinde tanımlı ve belirli bir araştırma üzerinden ya da bir problem hakkında nitelikli ve derinlemesine bilgi sağlar.

38. Görüşme • Görüşmenin esnek yapısı ile araştırma araçları arasında öne çıkmaktadır. Bu esneklik; • Temel veri toplama aracı olarak, • Diger veri toplama araçları ile doğrulanmasında • Hipotez üretme ve detaylı bir araştırmanın başlangıcında, • Toplanan verilerin çıkarımlarının doğrulanmasında ve temsil edilebilirliliğinin kontrolünde yer alabilir.

39. Görüşmede • Araştırma yöntemlerinin olduğu gibi hatalara ve kişisel eğilimlere açıktır. • Görüşme sırasındaki tüm durumların birbirleri arasındaki ilişkilerine, çelişkilerine ve tutarlılıklarına bakılır. • Görüşmedeki kapsam ve ne söylenmek istendiği büyük resimi doğururken, büyük resimden yola çıkarakta bireysel durumun büyük resimle bağlantısına bakılır.

40. İyi Bir Görüşmede • Bireysel düşünceler ve inanışlar hakkında tarafsız bilgi edinilir. • Bilgi, düşünce ve davranış sistemini oluşturan öğeler araştırılmaktadır.

41. Görüşmenin Avantajları • Araştırma sürecinin herhangi bir aşamasında kullanılabilir. • Katılımcı ile kurulan iletişim sayesinde ortaya çıkacak anlamsal sorunlar kolayca çözülür. • Görüşmede kurulan güven ve dostluk duyguları ile hassas konuların ifadesi kolaylaşır. • İşbirliği kurulma açısından en etkili tekniktir.

42. Görüşmenin Dezavantajları • Kurulacak sıcak ortamın ve analizlerin zaman alması, • Görüşmecinin eğitilmesi sürecinin zaman alması, • Görüşmeci özelliklerinin çözülmesi, • Görüşülenin özelliklerinin çözülmesi, • Görüşmecinin yanlı davranma veya yargılama durumu.

43. Görüşmenin Sınıflandırılması • Yapılandırılmış Görüşme • Hazırlanmış sorular üzerinden seçeneklendirilmiş cevaplardan biri istenir, • Veriyi hızlı kodlama, ölçme ve karşılaştırma kolaylığı sağlar, • Kaynak kişi ihtiyaç anında soruları yanıtlayabilir, • Ancak bu yöntem kaynak kişiyi kısıtlar. • Yapılandırılmamış Görüşme • Büyük bir cevap serbestliği sağlar, • Zengin ve yeterli bilgi toplanması amaçlanır, • Yarı Yapılandırılmış Görüşme • Sabit ve serbest cevaplamalara izin verir, • Önceki yöntemlerin avantajlarını ve dezavantajlarını içerir.

44. Görüşmenin Sınıflandırılması • Etnografik Görüşme • Yapılandırılmamış bir görüşmedir, • Grup ya da bireyin kültürel yapılarını ve bu yapıların ortaya çıkardığı davranış, deneyim gibi faktörlerin açıklanmasını amaçlar, • Görüşmeci kontrol etmeden özgür ve resmi olmayan bir havayı görüşmeye kazandırır ve geniş bilgilere ulaşmayı amaçlar, • Odak Gruplu Görüşme • Küçük bir insan grubu ele alınır, • Bir dizi soru ortaya atılır ve ortak dinleme ortamı sağlanır, • Ortamın amacı her cevabı süzebilen ve kendinden bir şeyler katabilen bireylerin ne düşündüklerini kavramaktır, • Tartışma değildir,

45. Görüşme Öncesi Hazırlık(Özellikle Yapılandırılmış Görüşmede)‏ • Görüşmedeki soru biçimlerini uygulama; • Yüz yüze, • Telefonla görüşme, • İnternet uygulamaları • Görüşmedeki soru biçimleri; • Açık uçlu sorular, • Boşluk doldurmalı sorular, • Kapalı uçlu sorular • Görüşmede kaçınılması gereken soru biçimleri; • Birden fazla soruyu içeren sorular, • Bir soru içinde iki karşıt soru, • Sınırlayıcı(kısıtlayıcı) sorular, • Yönlendirici sorular, • Baştan hüküm veren sorular

46. Görüşme Öncesi Hazırlık(Özellikle Yapılandırılmış Görüşmede)‏ • Genel ve Özel Amaçlı Araştırma Sorularına Karar Vermek • Araştırmanın amacının karar verildiği ve buna göre soruların hazırlandığı bölümdür. • Öncelikle genel sorular ile başlar ve daha sonra özele indirgenir. Özele indirgemek tanımlamaları yapma açısından önemlidir. • Hedef kitle analizi önemlidir. • Görüşme Sorularını Tasarlamak • İlgili olma: Doğrudan ve istenilen veriyi elde etme amaçlı, • Uygun katılımcıların seçimi: Soruların sorulacak kişiler tarafından cevaplanabilir olması • Cevaplama kolaylığı: Kolay sorular ve utanma durumu uyandırmayacak türde sorular hazırlanmalıdır.

47. Görüşme Öncesi Hazırlık(Özellikle Yapılandırılmış Görüşmede)‏ • Soruları sıralamak; • Farklı başlıklar altında iyi organize edilmesi gereklidir, • Açık ve kapalı uçlu sorular harmanlanmalıdır, • Hunileme sırası iki şekilde de kullanılır, • Süreç ihtiyaçlarını düşünmek; • Görüşme süreci görüşmeci tarafından yönetilmelidir, • Görüşmede içerik sağlam bir şekilde kayıt altına alınmalıdır, • Süreç kısmı iyi analiz edilmeli ve yorumlanmalıdır, • Soruların yanıtlanması sırasındaki gözlemde büyük resmi tanımlarken birçok bakımdan özem arz eder, • Süreçte görüşülenin; • Ses tonu • Çelişme • Heyecan (Duygular)‏ • Beden dili • Konuşma şekli • Dış etkenler

48. Görüşme Öncesi Hazırlık(Özellikle Yapılandırılmış Görüşmede)‏ • Süreçte görüşeni sınamak; • Etkileyen duygular, • Düşüncelerini etkileyen durumlar, • Kendi davranışlarını yorumlamak, • Değişen davranış ve düşünceler, • Farklı görüşlere farklı tepkiler • Giriş ve kapanışları hazırlamak; • Başlangıç ve bitiş sözleri önceden hazırlanmalı ve önem verilmelidir • Görüşülen kişilerin kayıtlarına hazırlanmak; • İzin alınarak görüşme kayıt edilmeli, • Kayıt edilirken uygun araçlar kullanılmalıdır, • Çıkabilecek sorunlara karşı görüşme iki görüşmeci ile görüşme yapılmalıdır,

49. Görüşme Öncesi Hazırlık(Özellikle Yapılandırılmış Görüşmede)‏ • Görüşme formu için pilot test yapmak; • Araştırma sonuçlarının değerlendirilmesinde önemli bir faktördür, • Tasarımdan emin olmak için uygulanır,

50. Görüşme Süreci Görüşme sürecinin etkiliğini sağlamak için görüşmecilerin göz önünde bulundurması gereken bazı durumlar vardır ! Görüşme öncesi hazırlıklar !