TÜRKİYE İÇİN BİLGİ BAZLI SÜRDÜRÜLEBİLİR YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİ

1. TÜRKİYE İÇİN BİLGİ BAZLI SÜRDÜRÜLEBİLİR YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİ EGE GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ Prof. Dr. Hüsnü ERKAN Doç. Dr. Yaşar UYSAL Yrd. Doç. Dr. Canan ERKAN Dr. Mevlüt ÇETİNKAYA Selim ŞANLISOY, Nuri Erkin BAŞER Kerim Eser AFŞAR, Üzeyir AYDIN

2. I. BÖLÜM DÜNYA EKONOMİSİNDE GELİŞMELER A. BİLGİ TOPLUMU B.BİLGİ ÇAĞINDA KÜRESELLEŞME VE SANAYİ SEKTÖRÜNDE YENİ EĞİLİMLER C. DEĞERLENDİRME: KÜRESEL SİSTEMDE BİLGİ TOPLUMU OLMAK II. BÖLÜM BİLGİ BAZLI SANAYİLEŞMEDE BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİ VE TÜRKİYE A. ÖNCÜLER B. BİLGİ TOPLUMUNA BAŞARILI GEÇİŞLER C. YENİ ATILIM ÖRNEKLERİ D. AB’DE BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ ARAYIŞLARI VE LİZBON STRATEJİSİ E. BİLGİ BAZLI SANAYİLEŞMEDE BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ F. TÜRKİYE’NİN SANAYİLEŞME DENEYİMİ VE AB ÜZERİNDEN BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ ARAYIŞLARI III. BÖLÜM BİLGİ BAZLI YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİNİN GENEL VE KURUMSAL ÇERÇEVESİ A. YENİ STRATEJİ İÇİN PARADİGMAL DÖNÜŞÜM B. STRATEJİK PLANLAMANIN ANALİTİK ÇERÇEVESİ C. BİLGİ BAZLI YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİNDE YENİ KONULAR D. BİLGİ BAZLI YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİNİN AKTÖRLERİ VE KURUMLARI IV. BÖLÜM TÜRKİYE İÇİN SÜRDÜRÜLEBİLİR YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİ İÇİN DURUM ANALİZİ A. YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİ İÇİN DURUM ANALİZİ B. MEVCUT EKONOMİ POLİTİKALARI UYGULAMALARI VE YENİLENME İHTİYACI C. GZTF ANALİZİ V. BÖLÜM TÜRKİYE İÇİN SÜRDÜRÜLEBİLİR YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİ A. YENİLİKÇİ SANAYİLEŞMENİN VİZYONU VE MİSYONU B. YENİ STRATEJİ İÇİN PARADİGMAL DÖNÜŞÜM C. STRATEJİK PLANIN STRATEJİK UNSURLARI D. ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞ YAPISINA DAYALI SEKTÖR STRATEJİSİ E. ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞ YAPILANMASINA DAYALI AR-GE STRATEJİSİ F. STRATEJİK PLANININ STRATEJİK AMAÇLARI VE HEDEFLERİ G. STRATEJİK PLANIN AŞAMALARI

3. I. BÖLÜMDÜNYA EKONOMİSİNDE GELİŞMELER BİLGİ TOPLUMUNDA GELİŞMELER Bilimsel ve teknolojik yeniliklerin sürüklediği yeni toplum ve uygarlık düzeyinde; her şey yeniden yapılanırken; toplumsal bütünün tüm alanları da yeniden yapılandı. • Bilimsel-Teknolojik alan: mekanik düşünce ve teknolojilerden atom altı dünyanın çokluağ etkileşimine dayalı kuantum düşünce ve teknolojilerine; • Ekonomik alan: atomik ve mekanik kapitalist piyasa ekonomisinden, ağ etkileşimi içinde işleyen bilgi ekonomisine; • Politik alan: bireysellikten grupsal çıkarların yapılandırdığı sivil toplum kuruluşlarıyla, parlamenter demokrasiden katılımcı demokrasiye; • Sosyal alan: bağımsız-bağlantısız bireysellikten,işbirliğine dayalısinerjik toplumsal yapılanmaya, • Kültürel alan:,kapalı ve mutlakçı kültürel değerlerden farklılıkların hoşgörü içinde bir arada yaşamasına yönelik; kozmopolit kültürel çeşitliliğe; • Küresel alan:ulusal şirket ve ilişkiler yerine ulus ötesi (transnasyonel) şirket ve kurumlara (küresel bloklara) dönüştü.

4. BİLGİ TOPLUMUNDA EKONOMİK ÖNCELİKLER • Ağlarda Işık Hızında Bilgi Akışına • Verimliliğe • Dinamik Rekabet ve Kaliteye • Sürdürülebilir Yenilikçi Ekonomik Gelişmeye Yöneldi.

5. BİLGİ ÇAĞINDA KÜRESELLEŞME VE SANAYİ SEKTÖRÜNDE YENİ EĞİLİMLER Küreselleşme Teknolojik gelişmelere paralel çeşitli mal, hizmet, sermaye-para, emek ve bilgi gibi akımların hızlı bir şekilde hareket ederek, sınırları aşmaları sonucu ekonomik, politik ve kültürel ilişkilerin değişime zorlandığı bir süreç oldu.

6. Bilgi Bazlı Küreselleşmenin Yarattığı Kurumsal Değişim Kaynak: Morrison, 1996:15

7. Bilgi Bazlı Küreselleşmenin Girişimcilik ve Yönetim Anlayışında Yarattığı Değişim

8. Sürdürülebilirlik İçin Firmalarda Paradigma Değişimi

9. II. BÖLÜMBİLGİ BAZLI SANAYİLEŞMEDE BAŞARILI ÜLKE ÖRNEKLERİ VE TÜRKİYE ÖNCÜLER • ABD • JAPONYA BİLGİ TOPLUMUNA BAŞARILI GEÇİŞLER • İRLANDA • FİNLANDİYA • İNGİLTERE YENİ ATILIM ÖRNEKLERİ • GÜNEY KORE • HİNDİSTAN • ÇİN

10. ÜLKELER • ABD • JAPONYA • FİNLANDİYA • HİNDİSTAN • GÜNEY KORE • İNGİLTERE • ÇİN • İRLANDA • Kendine özgü özelliklerden yararlanarak belli fırsatları değerlendirmek • Dezavantajı avantaja dönüştürmek • Başarı için ısrarlı ve kararlı bir politik iradenin varlığı • Uzun dönemli stratejik tercihleri belirlemek ve belli alanlara odaklanmak • Eğitime, öğretime verilen önem • Üniversite- sanayi işbirliği • Teknopark ve teknokentlerin sürükleyici etkisi • Uygun bir yatırım iklimi ve iş ortamı • Siyasî istikrar ve sosyal uzlaşma • İleri teknolojiye sahip ülkelerle işbirliği doğrudan yabancı sermaye yatırımı, ya da teknoloji için iddialı programlar

11. TÜRKİYE’NİN SANAYİLEŞME DENEYİMİ ve AB ÜZERİNDEN BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ ARAYIŞLARI 1950-1960 1923-1949 1963-1979 1980 Sonrası İthal İkameci Sanayileşme Özel Girişim Öncelikli Sanayileşme Kalkınma Planları Eşliğinde Sanayileşme İhracata Dayalı Büyüme Bu dönemde milli sanayiinin geliştirilmesi amacıyla desteklenen sanayi, bir sıçrama yaratmak için yetersiz kalmıştır. Üstelik bu dönemde bütün çabalara ve teşviklere rağmen, özel sermaye birikimi sağlanamadı. Türkiye’nin liberal politikalara yönelme çabalarının başarısızlıkla sonuçlandığı bir dönemdir. Başlangıçta iyimser havayla genişleyen ekonomi, dönemin ortalarına doğru daralmaya başladı. Sürekli ve adeta “sürdürülebilir yüksek enflasyona” mahkûm olan ülke, yatırım iklimi ve ortamını kaybetti. Dönemin en belirgin özelliği, iç piyasaya dönük, ithal ikamesi ile sanayileşme stratejisinin kalkınma planları eşliğinde sürdürülmesidir.

12. TÜRKİYE’NİN AB ÜZERİNDEN BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ ARAYIŞI AB projesi, bir bilgi toplumuna geçiş projesi değildir. AB projesinin öncelikli konusu, AB’nin entegrasyonu sorunudur. AB üyeliği, bilgi toplumunu garantilemez. Ancak Bilgi Bazlı Sanayileşme AB’ye girişi garantiler.

13. GENEL DEĞERLENDİRME • Türkiye’nin bugüne kadar bir sanayileşme stratejisi ile bütünleşmiş bir bilgi toplumuna geçiş stratejisi yoktur. • Türkiye, IMF’in yönlendirdiği istikrar arayışı ve AB’nin yönlendirdiği reform süreci ile bilgi bazlı sanayileşme rotasına giremez. • Bilgi altyapısı alanında e-Türkiye çalışmaları bir ağ bütünü oluşturmaktan uzak kalmıştır. Ulusal Yenilik Sistemi oluşturulamamış ve teknoparklar yeterince etkinleştirilememiş, birbirine bağlanamamış olduğu gibi, uygulama da sınırlı kalmıştır. Üniversite-sanayi işbirliği oluşturulamadığı gibi, arayüz kurumlar da, sosyal sermaye olarak henüz oluşturulamadı. • Türkiye’de bilgi toplumu ve bilgi bazlı sanayileşme için yeterli politik irade yoktur.Toplumsal uzlaşma ve motivasyon da oluşamadı. Bilgi çağı ve bilgi toplumu olgusu ve süreci henüz içselleştirilmedi. • Bizi geleceğe taşıyacak bilgi bazlı sanayileşme stratejisinin bütüncül yaklaşımı, gelecek vizyonu, ortak değerleri ve misyonu oluşturulmadı.

14. III. BÖLÜMBİLGİ BAZLI YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİNİN GENEL VE KURUMSAL ÇERÇEVESİ

15. DÜŞÜNCEDE DEVRİM Mekanik paradigmadan kuantum paradigmasına kayan evren algılayışı teknoloji anlayışımızı kökünden değiştirdi. Toplumsal ve ekonomik gelişme bilim ve teknoloji üretimine dayanmaktadır.

16. DÜŞÜNCEDE DEVRİM GEÇMİŞ Atom benzeri bağımsız bağlantısız birey, işletme ve toplum anlayışı GELECEK Karşılıklı ağ etkileşimi içindeki yapılanmaya dayalı sistemler ve süreçler

17. STRATEJİK PLANLAMANIN ANALİTİK ÇERÇEVESİ Stratejik planlama:Ülke, bölge veya kentsel sanayileşme ve gelişmenin uzun dönemli başarısı için verilecek karar, süreç ve uygulamaları kapsar. Aşamalar: • Stratejisinin dış ve iç çevresel unsurlarının belirlenmesi, • Uzun dönemli stratejik planın oluşturulması, • Stratejik planın uygulanması • Stratejik planın değerlendirilmesi ve kontrolü

18. UZAK ÇEVREYE İLİŞKİN FAKTÖRLER:TOPSES YAKLAŞIMI

19. YAKIN ÇEVREYE İLİŞKİN FAKTÖRLER

20. AR-GE etkinlikleri: Teknoparklar, Üniversite – sanayi İşbirliği Değişen Talep yapısı Teknolojik İlerleme Teknoloji ve Bilgi Altyapısı Yenilikçi Girişimcilik Yığılma Ekonomileri Bilgi Teknolojilerine Dayalı Sanayileşme Risk Sermayesi Bilgi Teknolojilerine Dayalı Sosyo- Ekonomik İlerleme STK’lar Ağ Sistemleri Bölgesel Kalkınma Ajansları Mekânsal Yeniden Yapılanma Beşeri Sermaye Meslekî ve Akademik Eğitim Bilgi Toplumuna Yönelik Sosyal Dönüşüm Üniversiteler, Enstitüler ve Meslekî Eğitim Kurumları Yenilikçi Devlet ve Yenilikçi Yerel Yönetimler Bilgi Teknolojilerine Dayalı Sanayileşme İçin Aktörler ve Etkileşimleri

21. IV. BÖLÜMTÜRKİYE İÇİN SÜRDÜRÜLEBİLİR YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİ İÇİN DURUM ANALİZİ

22. Bilgi Toplumu Açısından Türkiye’nin Küresel Konumu sanayi toplumu tarım toplumu Türkiye’nin karmaşık yapısı: bilgi toplumu Milli Gelir: GSYİH açısından 18. büyük ekonomiye sahip olan Türkiye kişi başına düşen gelir açısından 65. sırada bulunuyor. Rekabet Yapısı: Türkiye’nin uluslar arası rekabet gücü giderek geriliyor. 1994 yılında 29. sırada yer alan Türkiye, 2001 yılında 44. sıraya geriledi. Uluslararası rekabet gücü sıralamasında 1996’da Türkiye’nin gerisinde yer alan Portekiz, Yunanistan, Brezilya, Meksika, Polonya, Macaristan ve Güney Afrika 2001 yılında Türkiye’nin önüne geçti. Bu dezavantajlı yapı ancak doğru politikaların uygulanmasıyla avantaja dönüştürülebilir.

23. TOPLUMSAL SİSTEM BÜTÜNÜ AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DURUMU: GENEL BELİRLEYENLERİN DURUMU Politik Sistem: Demokratları olmayan bir şekli demokrasi Ekonomik Sistem: Güç odaklarının etkin olduğu, politik yönlendirmeye açık, “kontrollü” bir piyasa sistemi Sosyal Sistem: Sosyal kabul görme, sosyal bağımlılık ve sosyal kişi egemenliği Kültürel Sistem: Değerlere dayalı muhafazakâr bir dünya görüşü Teknolojik Sistem: Geleneksel ve ithal teknolojilerden yararlanma geleneği, gördüğünü yapan, görmediğini düşünmeyen bir düşünce yapısı, görgülcülüğe dayalı taklitçilik

24. TÜRKİYE’DE MEVCUT SANAYİ YAPISI: YAKIN BELİRLEYENLERİN DURUMU

25. Türkiye ile Gelişmiş Ülke Sanayisinin Karşılaştırılması

26. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Mikro Düzeyde Sorunlar • Yetersiz öz sermaye yapısı, • Kurumsallaşamamış aile şirketlerinin yoğunluğu, • Profesyonel yönetici azlığı ve profesyonellik anlayışındaki eksiklikler, • Kısa vadeli bakış açısı, • Organizasyon ve yönetim anlayışındaki yetersizlikler, • İş kanunu ve uygulamalarından kaynaklanan sorunlar, • Geleneksel sanayi ürünlerinde yoğunlaşma.

27. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Sektörel Düzeyde Sorunlar; • Teknolojide dışa bağımlılık, • Dış girdi bağımlılığı, • Taklitçilik, • Kayıt dışılık ve haksız rekabet ortamı, • Nitelikli ara eleman yetersizliği, • Yanlış ölçek tercihi, • Sektörel istatistiki veri tabanının olmayışı, • Coğrafi konumlanmada hatalar, • Etkin çıkar ve baskı grupları oluşturulamaması, • Yetersiz AR-GE harcamaları, • Sanayi envanterinin olmayışı.

28. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Makro Düzeyde Sorunlar • İstikrarsız siyasi ortam, • İstikrarsız makro ekonomik ortam, • Yatırım ikliminin olmayışı, • Teşvik politikasındaki hatalar, • Yüksek reel faiz, • Döviz kurlarında belirsizlik, • Yüksek enerji maliyetleri, • Yüksek istihdam vergileri, • Ulaşım sistemindeki yetersizlikler ve yüksek navlun maliyetleri, • Makro planların yetersizliği, • Sanayileşme vizyonunun olmaması, • Devletin dışlama etkisi (Crowding out), • Yüksek enflasyon, • Yandaşlık ilişkileri.

29. Türkiye Sanayiinde Mevcut Sorunlar ve Kaynakları Küresel Düzeyde Sorunlar • Uluslar arası ticaretten kaynaklanan haksız rekabet, • Küresel siyasi istikrarsızlıklar, • Spekülatif sermaye hareketleri, • Yüksek enerji maliyetleri, • Küresel tekelleşme.

30. MEVCUT EKONOMİ POLİTİKALARI UYGULAMALARI VE YENİLENME İHTİYACI Uluslararası rekabette faktör donanımına dayalı karşılaştırmalı üstünlük Sanayi ve ticaret politikalarında rekabet avantajlarına dayalı dinamik karşılaştırmalı üstünlük +

31. 1980 Sonrası Dönemde Türkiye’ de Büyüme Stratejisi

32. Kamu Açıklarının Finansman Şekilleri ve Yarattığı Sonuçlar

33. Kısır Döngüler ve Sanayi

34. Bilgi Bazlı Sanayileşme Stratejisi İçin GZFT Analizi

35. Bilgi Bazlı Sanayileşme Stratejisi İçin GZFT Analizi

36. V. BÖLÜMTÜRKİYE İÇİN SÜRDÜRÜLEBİLİR YENİLİKÇİ SANAYİLEŞME STRATEJİSİ

37. YENİLİKÇİ SANAYİLEŞMENİN VİZYONU 2023 için Türkiye Vizyonu: • Bilim ve teknolojik gelişmede çağdaş uygarlığın önderi • Küresel rekabetin belirleyicisi • Yüksek refah düzeyine sahip • Bilgi toplumunun lider ülkesi TÜRKİYE

38. Sanayileşme Vizyonu • Verimlilik ve kalitede önder, • Bilgi ve yenilik üretimiyle küresel rekabet yeteneğini sürekli yenileyen, • AR-GE ve yenilik üretimiyle teknolojide lider, • Katma değeri yüksek ürünlerde uzmanlaşmış, • Uzmanlığa dayalı teknopark ve teknokentlerin yaygınlık kazanmasıyla, ülke bütününe ekonomik gelişme ve refah artışının birlikte gerçekleşmesini sağlayan, • Ekonominin tüm sektörleriyle bütünleşen bilgi bazlı ekonomi ve toplumun; dinamik, çevreye duyarlı, sağlıklı gelişmesi ve refah artışını etkin olarak yönlendiren bir sanayi.

39. YENİLİKÇİ SANAYİLEŞMENİN MİSYONU Ülke misyonu: bilgi çağı ve yeni küresel düzende, güçlü ve refah düzeyi yüksek bir ekonomiyle, kendi insanları başta olmak üzere, insanlığa ve barışa hizmet etmek. Sanayileşme misyonu: bölgesinde ve dünyada lider ve güçlü Türkiye’yi yaratmak için sürekli ve sürdürülebilir yenilikçi bir sanayi olmak.

40. TEMEL DEĞERLER • Sosyal alan: insan ilişkilerinde barış amacına ulaşmayı sağlayacak olan uzlaşma • Kültürel alan: toplumsal adalet ve eşitlik amacının sağlanmasında hoşgörü • Politik alan: özgürlükçü ve özgüvenli bir toplum oluşturma amacının gerçekleşmesi için katılımcı demokrasi • Ekonomik alan: yüksek refah düzeyine ulaşmak için, etkinlik ve verimlilik • Teknolojik alan: sürekli ve sürdürülebilir yeniliklerle , bilimsellik ve AR-GE’den kaynaklanan yenilikçiliğe dayalı rekabetçilik

41. YENİ STRATEJİ İÇİN PARADİGMAL DÖNÜŞÜM

42. Bilgi Bazlı Sürdürülebilir Yenilikçi Gelişme Stratejisinin Stratejik Unsurları

43. Bilgi Bazlı Sürdürülebilir Yenilikçi Gelişme Stratejisinde Stratejik Amaç Öncelikleri

44. STRATEJİK PLANIN ÖNCELİKLİ SEKTÖRLERİNİN BELİRLENMESİ Temel Kriterler: 1.DPT’nin bütün illeri kapsayan “İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri” çalışmasından seçtiğimiz beş kriter dikkate alınarak belirlenen öncelikli sektörler 2.1998 yılı input-output tablosuna dayalı ileri ve geri bağlantı katsayıları dikkate alınarak belirlenen kilit sektörler 3. Türkiye için yaptığımız GZTF analizi dikkate alınarak öncelikli sektörlerin belirlenmesi 4. Bilgi bazlı yenilikçi sanayileşme stratejisinin amacına uygun olarak bilgi bazlı üretimde öne çıkan stratejik teknolojilere dayalı sektörler

45. Türkiye İçin Öncelikli Sektörler Matrisi

46. Türkiye’nin coğrafi yapısı ve özellikleri İller arası ulaşım ağı İller arasındaki ekonomik ilişkiler ve bağlantılar DPT’nin 58 değişkeni dikkate alarak belirlediği illerin performans göstergelerinden seçilmiş 26 gösterge İllerdeki mevcut Üniversite ve Enstitü sayısı Mevcut teknoparklar ve araştırma kurumları ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞ YAPISININ BELİRLENMESİNDE KULLANILAN KRİTERLER

47. ULUSAL BÜTÜNLEŞİK AĞ YAPISINA DAYALI SEKTÖR STRATEJİSİ Bütünleşik Ana Gelişme Koridorları Bütünleşik Ağ-Kentler Gelişme Ağları Ara Bağlantılı Koridorlar veya Bağlantılı Kentler

48. Türkiye Karayolları Yük Taşmacılığı Yoğunluk Haritası

49. Ana Gelişme Koridorları, Bütünleşik Ağ-Kentler Ana Gelişme Ağları ve Ara Bağlantı Koridorları

50. Ana Gelişme Koridorlarının Genel Görünümü