Jak radzić sobie z zachowaniami trudnymi u dzieci

1. Jak radzić sobie z zachowaniami trudnymi u dzieci Jadwiga Pytlarczyk

2. Zachowania trudne u dzieci JAKIE? • Nadpobudliwość • Agresja • Nieposłuszeństwo

3. Umiejętność właściwego reagowania na zachowania trudne to:znajomość specyfiki rozwoju dziecka i umiejętność dokonywania bardziej wnikliwej diagnozy przyczyn.

4. Każde dziecko to inna osobowość – zespół cech występujących w różnych konfiguracjach. Osobowość ta poddawana jest różnym czynnikom i wpływom. Potrzebna jest podstawowa wiedza o mechanizmach rozwoju dziecka w okresie przedszkolnym i szkolnym.

5. W rozwoju człowieka występuje 8 faz z tego 4 fazy są do momentu pójścia dziecka do szkoły. W każdej dzieje się coś ważnego i zakłócenia mają konsekwencje dla dalszego rozwoju i zachowania dziecka – wg ERIKSONA I faza: UFNOŚCIDziecku musi czuć się kochane, ma czuć się bezpieczne /psychicznie/ i musi wiedzieć, ze może przytulić się, zwrócić się z problemami do bliskich - 1 rok życia - NADZIEJA II faza: AUTONOMIADz. ma świadomość swojej odrębności. W sytuacjach konfliktowych dziecko musi być partnerem do rozmowy i nie może wychodzić pokonane. Trzeba pozwolić na autonomię w określonych wspólnie granicach, dać szansę na inicjatywy – WOLA - wczesne dzieciństwo III faza: INICJATYWA zderzenie inicjatywy dziecka z inicjatywa dorosłych. Pojawia się problem poczucia winy i gdy sytuacje, zadania przekraczają możliwości dziecka – STANOWCZOŚĆ - wiek zabaw IV faza: PRACOWITOŚĆ przełom pójścia do szkoły: tu w zależności od sytuacji ujawnia się przedsiębiorczość (wie co robi i akceptuje swoje ograniczenia) lub poczucie niższości (nie jest gotowe na wyzwania, jakie niesie ze sobą szkoła). Przebieg rozwoju w tej fazie decyduje o późniejszym stosunku do pracy, do ludzi - KOMPETENCJA V faza: TOŻSAMOŚĆ zachwianie obrazu „ja” , konfrontowanie tego, co się sądzi o sobie z wyobrażeniami jakie inni mają o człowieku - dorastanie - WIERNOŚĆ

6. Dzieckopotrzebuje przede wszystkim zaspokojenia potrzeb: VII potrzeba samorealizacji VI potrzeby estetyczne V potrzeba wiedzy i rozumienia IV potrzeba szacunku III potrzeba przynależności i miłości II potrzeba bezpieczeństwa I potrzeby fizjologiczne Ważne są postawy rodzicielskie, systemy wychowania, klimat szczerości , zaufania i szacunku.

7. Zachowania trudne są uwarunkowanewieloma czynnikami, które tkwią zarówno w samej jednostce, jak i w jej otoczeniu. Na osobowość i zachowanie dziecka mają wpływ: • czynniki genetyczne, • choroby w okresie okołoporodowym, • zdarzenia traumatyczne, • wpływ środowiska rodzinnego, szkolnego, rówieśniczego, • inne

8. Radzenie sobie z sytuacjami trudnymi to : • rozpoznanie objawów • ustalenie przyczyn • konsultacje ze specjalistami • skuteczne metody pracy pedagogicznej • edukacja rodziców • jednolite oddziaływania w rodzinie i przedszkolu, szkole

9. W przedszkolu, szkole nauczyciele prowadzą diagnozę we współpracy z rodziną, aby poznać dziecko i ustalić sposób postępowania. Rzetelna obserwacja potrzeb, możliwości –spostrzeżenia dotyczące zachowania dziecka w kontakcie indywidualnym i grupowym, niepokojące zachowania, itd.

10. Poznawanie dziecka – współpraca z rodziną • Nie uda się to bez udziału rodziny – to rodzina jest źródłem istotnej wiedzy o dziecku. Czyli... i Wywiad z rodzicami • Te dwa środowiska muszą współpracować , aby rozpoznać jakie dziecko jest i ustalić wspólne oddziaływania, szczególnie w sytuacji problemów. Czyli... systematyczne kontakty i ustalenia • Rodzice powinni posiadać wiedzę o tym jak przebiega rozwój dziecka i czego to dziecko potrzebuje, by stworzyć odpowiednie warunki i poradzić sobie z problemami. Czyli ... edukacja psychologiczno-pedagogiczna rodziny

11. Zachowanie nadpobudliwe - objawy: Sfera ruchowa: • niepokój ruchowy w sferze motoryki dużej i małej /niemożność pozostania w bezruchu/, • wstawanie, chodzenie, bieganie, • wymachiwanie rękoma, kiwanie się, drobne ruchy kończyn, • manipulowanie przedmiotami będącymi w zasięgu dziecka Sfera poznawcza: • trudności w skupieniu uwagi, • wzmożony odruch orientacyjny /przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt/, • pochopność lub pobieżność myślenia. Sfera emocjonalna: • nieopanowane, silne reakcje emocjonalne • wzmożona ekspresja uczuć • zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce - często towarzyszy jej nasilona aktywność ruchowa oraz poznawcza. Objawy nadpobudliwości mogą dotyczyć jednej sfery , dwóch lub wszystkich sfer.

12. Zachowanie nadpobudliwe - przyczyny: A. Predyspozycje organiczne / układ nerwowy/ • Nieprawidłowy rozwój dynamiki procesów nerwowych /przejawy to: słabość procesów nerwowych, przewaga pobudzania nad hamowaniem, wyraźna labilność układu nerwowego/ • Mikrodeficyty/parcjalne uszkodzenia/ ośrodkowego układu nerwowego /przejawy to – niski próg pobudzenia, mała odporność na frustrację, nietolerancja na zmianę otoczenia, nadwrażliwość na hałasy, płaczliwość/

13. Zachowanie nadpobudliwe - przyczyny: B. warunki środowiskowe • Środowisko rodzinne - warunki bytowe, struktura, atmosfera (niezaspokojone potrzeby, konflikty, osobowość rodziców), system wychowawczy, postawy rodzicielskie (odrzucenie, nadmierne wymagania, nadmierna ochrona, unikanie), • Środowisko pozarodzinne – przedszkole, szkoła - oddziałuje poprzez określone wymagania (czasem nieadekwatne do możliwości), relacje społeczne, jakich dziecko doświadcza • Sytuacje traumatyczne – utrata bliskiej osoby, silne zagrożenie

14. nadpobudliwość Postępowanie...

15. Dziecku, które żyje w chaosie trzeba stworzyć uporządkowany świat poprzez stworzenie reguł i zasad – dziecko musi czuć się pewnie i bezpiecznie. Powinno wiedzieć co wolno czego nie wolno i jakie to ma swoje konsekwencje Kalendarz dnia: Dotyczy zarówno przedszkola, szkoły jak i domu !

16. Nadpobudliwość - postępowanie • Ograniczyć ilość bodźców emocjonalnych • Gdy dochodzi do konfliktu, w chwili pobudzenia dziecka sprawę należy rozpatrzyć, gdy dz. uspokoi się /chyba, ze wymaga natychmiastowej reakcji/. Trzeba pokazać jak można naprawić szkodę lub wyrządzone zło. • Regulować reakcje emocjonalne poprzez zainteresować dz. czymś nowym lub skłonić do refleksji • Prowadzić zabawy i ćwiczenia dotyczące myślenia przyczynowo-skutkowego, wymyślania zakończenia, zmiany odwracalne i nieodwracalne • Uczyć dzieci przewidywać : co by było gdyby…. „ktoś wszedł na lód na jeziorze ….”

17. Nadpobudliwość - postępowanie • Nie dawać dz. zbyt trudnych zadań • Dawać krótkie i wyraźne polecenia, w razie potrzeby powtarzać kilkakrotnie lub przypominać • Cel zadania musi być bliski • Pomagać w dokończeniu zadań, chwalić • Angażować dziecko do pomagania, przygotowania zajęć, powierzać różne funkcje (uczą się spokojnego planowego działania) • Powierzać zadania polegające na klasyfikowaniu, porządkowaniu

18. Nadpobudliwość - postępowanie • Organizować dzień w sposób planowy, regularny • Na terenie szkolnym, zwracać szczególną uwagę na te dzieci • Wprowadzać zasady, umowy (stanowiące kodeks) – w domu także • Przypominać o umowach • Nie krzyczeć na dz. • Stała linia wychowania, spokojna atmosfera, kontrola i pomoc dorosłych.

19. Zestaw zabaw, ćwiczeń z udziałem młodszych dzieci nadpobudliwych: • Zabawa integracyjna • Zabawa muzyczno-ruchowa • Koncentracja uwagi • Samokontrola • Relaksacja

20. Agresja u dzieci - przyczyny • Okazywanie złości, agresja wynika z cierpienia, zrodzonego z braku miłości ibraku zaspokojenia podstawowych potrzeb - jest odwetem. • Bowiem często złe zachowania to zwracanie na siebie uwagi, szukanie sposobu na kontakt z drugim człowiekiem, na bycie zauważonym, szukanie uznania, wsparcia - znowu - zaspokojenia potrzeb. • Sposób postępowania rodziców lub środowiska to czasem zbyt rygorystyczne wymagania - dzieci te mają niską samoocenę – brak zaspokojenia potrzeb. • Nieprawidłowe zachowania dziecka bardzo często są reakcją na niejasne zasady oceniania, niesprawiedliwość, chaos organizacyjny, brak konsekwencji

21. Agresja u dzieci - przyczyny • Wrogie relacje pomiędzy dorosłymi i dziećmi lub w grupie rówieśniczej.Agresja może być instynktem lub zachowaniem wyuczonym. W rozwoju człowieka występuje mechanizm modelowania: WY jesteście modelami, a dziecko jest obserwatorem i uczy się. Dzieci agresywne nie potrafią uświadamiać sobie swoich emocji,, ich przyczyn i wyrażać • Złe wzorce – bez rozmowy, wyjaśnienia to milczące poparcie –bajki, gry komputerowe, filmy

22. Agresja to często objaw słabości, braku zaspokojenia potrzeb.... Stąd ważnym elementem obserwacji jest poznanie samooceny dziecka i jego potrzeb, oczekiwań, sposobu myślenia

23. Arkusz samowiedzy (badanie samooceny) Jaki jestem/ jaki chcę być? Imię i nazwisko dziecka………………………………………………… Wiek dziecka…………………………………………………….……... Data badania: pierwszego: ……………drugiego……..………….… • Ładny 1 - 2 - 3 • Dobry 1 - 2 - 3 • Sprawiedliwy 1 - 2 - 3 • Mądry 1 - 2 - 3 • Koleżeński 1 - 2 – 3 • Wytrwały 1 - 2 – 3 • Szczęśliwy 1 - 2 – 3 • Lubiany 1 - 2 – 3 • ……………………….

24. Test niedokończonych zadań – poznanie potrzeb dziecka Dokończ dania: • Lubię robić……………………………………………… • Nie lubię robić………………………………………… • Boję się…………………………………………………… • Chciałbym, aby………………………………………… • Nie lubię, kiedy………………………………………… • Gdy się cieszę, to…………………………………… • Kiedy jestem smutny, to……………………… • O kłopotach rozmawiam z ......................... • Itd..

25. Często na agresję reagujemy karaniem, społecznym odrzuceniem. Dla osób „agresywnych” jest to dodatkowe zagrożenie, co prowadzi paradoksalnie do zwiększenia napastliwości i nowych aktów agresji. Potrzebna mu jest przede wszystkim spokojna rozmowa,zainteresowanie i wsparcie.Być może okaże się niezbędna interwencja z udziałem specjalisty. Czego potrzebuje dziecko – jaka metoda postępowania?

26. Wychowawca, jako znacząca osoba dorosła, dysponuje potężnymi narzędziami wpływu. Jest modelem prawidłowych bądź nieprawidłowych zachowań, inicjatorem działań mogących powodować pożądane zmiany lub osobą bierną. • Nauczyciel, który zawsze jest wychowawcą, musi zareagować na nieprawidłowe, dysfunkcyjne zachowanie dziecka . • Jednak jego odpowiedź nie może być przypadkowa lub podyktowana aktualnymi emocjami. Powinna być przemyślana i celowa, dająca wysoką gwarancję pozytywnej zmiany zachowania wychowanka.

27. Czasami agresja dziecka to prowokacja • Dlatego hasłem i głównym wskazaniem, którym powinien się kierować nauczyciel jest: Nie daj się wciągnąć na ring! • Trzeba także opracować w szkole Metodę Konstruktywnej Konfrontacji, bazującej na komunikacie „Ja”. Zamiast ganić zachowanie nieprawidłowe, nauczyciel modeluje zachowanie pożądane. • Istotny jest klimat społeczny w grupie i budowanie wspierające środowiska w szkole

28. Budowanie pozytywnego klimatu • Wspieranie rozwoju emocjonalno-społecznego -praca wychowawcza dotycząca emocji, poznawania siebie, innych i bycia w grupie • Sposób komunikowania się z dzieckiem i grupą • Ustalenie czytelnych reguł – kodeks - konsekwencja • Dostrzeganie zachowań pozytywnych, chwalenie za wysiłek – utwierdzanie dziecka w swoich oczekiwaniach • Pomoc dzieciom z radzeniem sobie w sytuacjach trudnych np. konflikt

29. Prawo efektu Pochwalona osoba będzie dążyła do powtórzenia sytuacji, gdy zasłuży na uznanie.

30. Wspieranie rozwoju emocjonalno-społecznego – moduły • Dostrzeganie i wyrażanie emocji , w tym agresji – dzieci, aby dostrzec uczucia innych muszą zauważyć uczucia, nazwać i wyrazić. Muszą doświadczyć, że złość to część natury człowieka, że oni też tego doświadczają. • Rozpoznawanie przyczyn wyzwalających emocje, złość i agresję –Poznanie przyczyny agresji to ważny i właściwy krok do opanowania tych emocji. • Lepsze zrozumienie siebie i innych – Wielokrotnie przyczyną agresji jest brak pewności siebie w kontaktach międzyludzkich, uprzedzenia i odrzucanie przez innych. Ważne jest więc lepsze poznanie się nawzajem, budowanie zaufania – powstanie bezpieczeństwo, pewność siebie – przezwyciężenie agresji. • Przezwyciężanie agresji, wściekłości – Ważna umiejętność - agresywne impulsy odreagować w kontrolowany sposób.

31. Wspieranie rozwoju emocjonalno-społecznego – moduły • Budowanie poczucie własnej wartości i silnej tożsamości – Osoby agresywne są najczęściej słabe, brak im pewności siebie, są uzależnieni od zdania innych. Dzieci słabe nie mówią innym pozytywnych rzeczy, bowiem nie harmonizuje to ze swoim słabym obrazem. Ważnym środkiem przeciw agresji jest budowanie poczucia własnej wartości, wzmacnia to osobowość i jest szansa na pozytywne kontakty. • Nawiązywanie pozytywnych kontaktów – tu ważne jest nastawienie na innych, trzeba nauczyć dz, bawienia się a nie współzawodniczenia czyli bycia przeciw sobie. Muszą przekonać się, ile radości zyskają dzięki umiejętności współpracy. • Pokojowe rozwiązywanie konfliktów

32. ćwiczenie • Jakie wartości wprowadzamy w szkole i jak???, jakie umiejętności nabywają dzieci/uczniowie? • Jak wprowadzamy wartości ? • Kodeks klasowy – co zawiera ?

33. W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy... sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: • uczciwość, • wiarygodność, • odpowiedzialność, • wytrwałość, • poczucie własnej wartości, • szacunek dla innych ludzi , (...) • kultura osobista, (...) • podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. • w rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. • Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.

34. Nieposłuszeństwo czyli niespełnienie poleceń Inaczej te zachowania określa się jako tyranię dziecięcą, syndrom bachora lub zespół zachowań opozycyjno-buntowniczych /ODD/

35. Działania psychologiczno-pedagogiczne: • Wyznaczanie reguł i granic, ustalenie zachowań akceptowanych i nieakceptowanych, zawarcie układu. Nieprzestrzeganie reguł musi mieć swoje konsekwencje. • Można zastosować system punktowy jako sposób motywowania dz., wzmocnienia do zachowań pożądanych– indywidualna karta zachowania. Tu są potrzebne trzy kroki: • określenie zachowania docelowego, pożądanego • wybór żetonów /punktów/ • ustalenie przywilejów i nagród • Ważna techniką jest modelowanie: rodzic, nauczyciel jako model właściwego postępowania + wzmocnienia za dobre, właściwe zachowania.

36. INDYWIDUALNA KARTA ZACHOWANIA Imię i nazwisko dziecka .................................................................. Rok szkolny ................. Okres oddziaływania od .....do.....

37. Ćwiczenie .... • Układamy indywidualną kartę zachowania dla wybranego dziecka w szkole – w grupach

38. Techniki komunikowania się z dzieckiem • Komunikaty typu „ja” • Aktywne słuchanie • Techniki asertywne • Negocjowanie

39. Komunikaty typu „ja” • Opis zachowania • Moje emocje • Potrzeba • Prośba

40. Ćwiczenie! • Pożyczona książka • dz. źle się zachowuje podczas posiłku • Koleżanka roznosi o mnie plotki • dz. przeszkadza podczas zajęć • Pożyczone i nie oddane pieniądze

41. Aktywne słuchanie • Umiejętność powtórzenia tego co się usłyszało/parafrazowanie • Zrozumienie emocji, Szczerość • Zachęcenie do szukania rozwiązań pokazanie innych możliwości • Danie wyboru podczas podejmowania decyzji Nie wolno!!!: Oskarżać, wypominać, udzielać rad, upokarzać, moralizować, rozczulać się

42. asertywność • umiejętność wyrażania opinii, krytyki, potrzeb, życzeń, poczucia winy, • umiejętność odmawiania • umiejętność przyjmowania krytyki, ocen i pochwał, • autentyczność • elastyczność zachowania, • świadomość siebie (wad, zalet, opinii), • wrażliwość na innych ludzi, • stanowczość i zdecydowanie • nie poddawanie się zbyt łatwo manipulacjom i naciskom emocjonalnym innych osób.

43. Techniki asertywne • Zdartej płyty • Zasłona z mgły • Danie sobie czasu na ustosunkowanie się • Prośby • Komplementy • Inne zdanie • Negocjowanie

44. Gdy asertywnie wyrażasz krytykę: • Pochwal na początku • Wspomnij o własnym błędzie • Mów patrząc w oczy • Nie podkreślaj mowa ciała dezaprobaty /wyjątek ! / • Nie krytykuj przy innych • Nie czekaj z krytyką, zrób to zaraz po fakcie • Nie powtarzaj zarzutu • Krytykuj zachowanie nie osobę • Nie dowcipkuj, nie pozwalaj sobie na złośliwości • Traktuj swoja ocenę jako jedną z możliwych, dopuszczając, że możesz się mylić • Nie pytaj o motywy krytykowanego zachowania • Unikaj słów „nigdy” i „zawsze” • Mów tylko o jednej sytuacji • Używaj zachęt, tak aby naprawienie błędu wydawało się łatwe • Pozwól „zachować twarz” • Staraj się , aby po rozmowie rozmówca był mimo wszystko zadowolony.

45. Nagroda i kara Problem kar nabiera specjalnego znaczenia w przypadku dziecka, które sprawia trudności wychowawcze. "Ludzie źli, ludzie bez uśmiechu, ludzie zbrodniarze - to ci, co w dzieciństwie nie nauczyli się radości... " (J. C. Babicki Pedagogika opiekuńcza). Nasuwają się pytania: karać - kiedy, w jaki sposób i za co? W wychowaniu nie ma środków uniwersalnych, dlatego stosowanie metody kary wymaga ogromnej umiejętności i kultury pedagogicznej, połączonej z uczuciem miłości do dziecka i pragnieniem jego dobra. E. Sujak w książce Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie pisze, że "Wychowanie nie może odbyć się bez nagrody i kary". Podkreśla także, że nagroda powinna być na pierwszym miejscu, ponieważ utrwala ona pozytywne postępowanie o wiele silniej, niż kara zdolna jest wygasić zachowanie niepożądane.

46. System nagród i kar w szkole • Czy istnieje ? • Co zawiera ? • Czy ostał wspólnie wypracowany ? • Czy został uzgodniony z rodzicami ?

47. Pamiętajmy, że nie ma dzieci złych, są tylko dzieci skrzywdzone, zaniedbane, niewłaściwie kochane. To one stwarzają trudności wychowawcze. Dziecko zranione przez życie, przez sytuacje życiowe, przez błędy dorosłych będzie raniło innych - swoich rówieśników, rodziców, napotkanych przechodniów. Do przedszkola, szkoły przychodzą dzieci z różnych rodzin, z rodzin borykających się z trudnościami materialnymi, z problemami zdrowotnymi, z rodzin przeżywających kryzysy różnego typu. To wszystko odbija się na dziecku. Często rodzice poniżają swoje dzieci, upokarzają je od najmłodszych lat, albo zbyt rozpieszczają. Takie dzieci są między nami. Przychodzą do szkoły, bronią się, albo rzucają na innych.

48. Rola współpracy z rodziną Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami swoich dzieci. To oni ponoszą konsekwencje wykroczeń swoich nieletnich dzieci. Szkoła ma wspierać rodziców w ich wychowawczej roli. Szkoła nie może zastępować rodziców. Dziecko przebywa tu kilka godzin w ciągu dnia, resztę czasu powinno spędzać w domu, i to rodzice powinni interesować się tym, co dziecko robi, jaki ogląda film, w go gra, , jak spędza wolny czas.

49. Wsparcie dla rodziców Pomoc dla rodziców polega na dostarczeniu rodzicom fachowej wiedzy na temat świadomego wychowania dzieci, ponieważ wychowanie samorzutne, naturalne w obecnych czasach nie wystarczy. Rodzice powinni uczyć się, jak mądrze wychowywać swoje dzieci, by wyrosły na odpowiedzialnych ludzi.

50. Co więc powinni robić rodzice, gdy ich dziecko sprawia trudności wychowawcze? • Nie udawaj, że twoje dziecko nie sprawia trudności wychowawczych, jeżeli są na niego skargi, jeżeli późno wraca do domu, jeżeli kłamie. • Poznaj prawdę o swoim dziecku i przyjmij ją. • Postaraj się szukać przyczyn złego zachowania. Nie broń dziecka na siłę, nie obwiniaj innych za jego naganne czyny. • Ucz go odpowiedzialności za to, co robi. • Kary stosuj z umiarem, przemyśl dokładnie, jak i za co karzesz, bądź konsekwentny. • Szukaj pomocy u fachowców: w szkole, w poradni pedagogiczno-psychologicznej. • Rozmawiaj o problemach wychowawczych z innymi rodzicami. • Czytaj fachową literaturę pedagogiczno-psychologiczną. • Bądź odpowiedzialnym rodzicem. • Pamiętaj, że skuteczni są tylko ci rodzice, którzy łączą swoje słowa z jednoznaczną postawą moralną. Bądź wzorem dla swojego dziecka!