System prawny UE

1. System prawny UE

2. ŹRÓDŁA PRAWA UE • Prawo pierwotne • Prawo wtórne

3. Prawo pierwotne: • pochodzi od państw członkowskich • „karta konstytucyjna Wspólnoty” • procedura zmiany • jurysdykcja ETS

4. Źródła prawa pierwotnego • Traktaty: • TUE, TFUE, TEWEA, traktaty zmieniające, akcesyjne, protokoły • Akty konstytucyjne Rady (akty organiczne) np.: decyzja i akt dotyczący wyborów bezpośrednich do PE; • Ogólne zasady prawa Zasady ogólne prawa UE • pisane • niepisane: wywiedzione przez ETS z „litery i ducha Traktatu” („tkwią immanentnie w traktatach„); „konstytucyjne tradycje państw członkowskich”

5. zasady określające cechy prawa UE - zasada bezpośredniej skuteczności, prymatu • zasady określające sposób wykonywania kompetencji przez UE - zasada kompetencji powierzonych, zasada subsydiarności, zasada proporcjonalności • zasadywynikające demokratycznego i praworządnego charakteru UE – zasada praworządności, zasada poszanowania praw podstawowych zasada pewności prawa i ochrony zaufania; zasada demokracji, zasada przejrzystości, • zasady proceduralne – ne bis in idem, prawo do czynnego udziału w postępowaniu

6. Prawo wtórne: • pochodzi od instytucji UE • przyjmowane na podstawie i w ramach prawa pierwotnego • zgodność z prawem pierwotnym • jurysdykcja ETS

7. WTÓRNE PRAWO WSPÓLNOTOWE • umowy międzynarodowe WE ? • akty ustawodawcze • akty nieustawodawcze • akty delegowane • akty wykonawcze • inne akty • akty WPZiB

8. Akty ustawodawcze Przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę co do zasady na wniosek Komisji • w ramach zwykłej procedury ustawodawczej: akt przyjmowany wspólnie przez PE i Radę na wniosek Komisji • w ramach specjalnej procedury ustawodawczej przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE

9. Akty prawodawcze • wymagają uzasadnienia i publikacji (art. 269 i 267 ust 1) • wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub 20 dnia po publikacji • podlegają kontroli parlamentów krajowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

10. Akty nieustawodawcze • akty delegowane • akty wykonawcze różnią się przedmiotem oraz procedurą przyjęcia

11. Aktydelegowane(art. 289 TFUE) Akt ustawodawcze może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego. Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu prawodawczego

12. Akty delegowane • akt ustawodawczy deleguje kompetencje ustawodawcze PE i R na Komisje – ALE jedynie w ograniczonym zakresie – niedopuszczalne pełne przeniesienie kompetencji; • kontrola przyjmowania aktów delegowanych sprawowana przez organy ustawodawcze: art. 290 ust 2 „Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach prawodawczych i mogą być następujące: a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień; b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt prawodawczy.

13. Akty wykonawcze(art. 291 TFUE) 1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. 2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w obszarze WPZiB, Radzie. Akty wykonawcze są przyjmowane w specjalnej procedurze z udziałem komitetów złożonych z przedstawicieli państw członkowskich oraz PE.

14. Umowy międzynarodowe UE Część prawa wtórnego? • zawierane na podstawie kompetencji traktatowej (wyraźnej lub dorozumianej); • wiążą instytucje UE i państwa członkowskie (art. 218 ust 2 TFUE)– (mogą być bezpośrednio stosowane); • podlegają jurysdykcji TS – kontrola prewencyjna oraz kontrola następcza legalności aktów instytucji o związaniu Unii umową, dokonywanie wykładni; • wykładnia i kontrola legalności umów WE dokonywana przez TS– orzeczenia wiążą UE i państwa członkowskie (nie wiążą drugiej strony umowy) • umowy WE powinny być zgodne z Traktatami (prawem pierwotnym) – prewencyjna kontrola legalności (art. 218 TFUE). • akty instytucji Unii (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich musi być zgodne z umowami międzynarodowymi Unii .

15. Hierarchiczność systemu prawa Unii • Nadrzędność prawa pierwotnego nad wtórnym: art. 253 TFUE: akt instytucji może być unieważniony, z powodu „naruszenia niniejszego Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem” • Prawo wtórne: • szczególne miejsce prawa międzynarodowego (wiążą instytucje UE więc akty instytucji muszą być z nim zgodne); • Środki ustawodawcze pierwszeństwo przed wykonawczymi i aktami delegowanymi/ akt główny i akt wykonawczy; • Równorzędne źródła - usuwanie konfliktów lex posterior, lex specialis

16. Podstawowe formy aktów instytucji art. 288 TFUE „W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.”

17. Art. 288 TFUE: ,,Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich".

18. Rozporządzenia • mają zasięg ogólny – abstrakcyjne akty normatywne nie skierowane do określonego adresata (akty prawa powszechnie obowiązującego); • są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich – niezależnie od metody przyjętej dla wprowadzania prawa międzynarodowego do prawa krajowego z momentem wejścia w życie stają się częścią porządków prawnych państw członkowskich; • stanowią źródło praw i obowiązków dla jednostek; • zakaz wprowadzania do prawa krajowego (sprawa 34/74 Variola); zakaz wydawania aktów wykonawczych, chyba że rozporządzenie tego wymaga; • obowiązują w całości – zakaz selektywnego stosowania postanowień i zmiany • pn. czł. są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych rozporządzeniami i powstrzymania się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości (zasada solidarności art. 4 ust 3 TUE) • instrument unifikacji prawa

19. art. 288 TFUE: ,,Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków".

20. Dyrektywy • adresatami dyrektyw są państwa członkowskie – dyrektywa wiąże wyłączni państwa członkowskie; • instrument harmonizacji prawa państw członkowskich – realizacja wspólnych celów Unii, przy zachowaniu odrębności krajowych porządków prawnych i poszanowaniu wykształconych w nich konstrukcji prawnych; • obowiązek zupełniej i efektywnej implementacji w terminie wyznaczonym przez dyrektywę; • notyfikacja implementacji (kary za niedopełnienie art. 260 ust 3 TFUE) • zakres swobody wyboru form i metod – harmonizacja całkowita lub częściowa: sensu stricto, opcjonalna, alternatywna, minimalna

21. Art. 288 TFUE: ,,Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów".

23. Zalecenia i Opinie „Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej”

24. C-322/88 Salvatore Grimaldi v. Fonds des maladies professionelles dotyczące kompetencji Komisji do wydania zalecenia w celu stwierdzenia, jakie skutki prawne ewentualnie mogłoby ono wywołać. Trybunał podkreślił, że mimo braku skutku bezpośredniego, „środki o których mowa nie mogą być ....uważane za nieposiadające skutku prawnego”. Skutek ten polega na tym, iż „sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty”

25. Inne akty • porozumienia międzyinstytucjonalne • akty nieformalne – o skutek prawny zależy od treści, przedmiotu i kompetencji, w ramach której akt został przyjęty – UWAGA ograniczenie!!!

26. Wybór formy aktu Artykuł 296 (dawny artykuł 253 TWE) Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności. (…) Rozpatrując projekt aktu prawodawczego, Parlament Europejski i Rada powstrzymują się od przyjmowania aktów nieprzewidzianych przez procedurę prawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie.

27. Prawo Unii a prawo państw członkowskich

28. Autonomiczny charakter prawa Unii 26/62 Van Gend en Loos art.12 (obecnie art. 25) TWE ”Państwa członkowskie nie będą wprowadzały nowych ceł przywozowych lub wywozowych ani też opłat o podobnych skutkach, ani też nie będą podwyższały tych opłat, które jeszcze obowiązują w ich wzajemnych stosunkach”

29. Autonomiczny charakter prawa Unii 26/62 Van Gend en Loos EWG stanowi nowy porządek międzynarodowoprawny, na rzecz którego państwa zredukowały, jakkolwiek w ograniczonym zakresie, swe prawa suwerenne; porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także jednostki instytucje wspólnotowe wyposażone zostały w prawa suwerenne, których wykonywanie dotyczy państw członkowskich i także ich obywateli”

30. 6/64 F.Costa v. ENEL W odróżnieniu od zwykłych umów międzynarodowych Traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który po wejściu w życie Traktatu został włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy. Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy, wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność prawną, w zdolność do reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień Wspólnocie, państwa członkowskie ograniczyły swoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych.

31. Konstytucyjny porządek prawny • 11/70 InternationaleHandelsgesellshaft GmbH Ważność środków stosowanych przez instytucje Wspólnot może być oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. Prawo wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie może być z samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne, niezależnie od jego rangi, bez podważania jego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw prawnych Wspólnoty. W związku z tym ważność środków Wspólnoty oraz ich skuteczność w prawie wewnętrznym nie może być podważana poprzez stwierdzenia, że jest ono rzekomo przeciwne prawom fundamentalnym sformułowanym w konstytucji państwa członkowskiego czy też zasadom jego konstytucyjnej struktury. Poszanowanie praw fundamentalnych stanowi integralną część ogólnych zasad prawa chronionych przez Trybunał.(…)

32. Opinia 1/91 ...Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy międzynarodowej, niemniej stanowi kartę konstytucyjną Wspólnoty opartą na zasadzie praworządności

33. Autonomiczny/konstytucyjny porządek prawny – konsekwencje: • 1. bezpośrednia skuteczność • 2. prymat prawa wspólnotowego • 3. ETS jako sąd konstytucyjny

34. Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego

35. norma jest bezpośrednio skuteczna, jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym warunki: 1. norma musi być częścią porządku prawnego państwa i 2. nadawać się do bezpośredniego stosowania

36. art. 90 ust. 1 Konstytucji z 1997 r. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

37. art. 91 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da pogodzić się z umową. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

38. Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego 26/62 Van Gend en Loos • „Sformułowanie art. 12 zawiera jasny i bezwarunkowy zakaz, który nie jest pozytywnym, lecz negatywnym zobowiązaniem. Co więcej, zobowiązanie to nie jest kwalifikowane jakimikolwiek zastrzeżeniami ze strony państw, które mogłyby uzależnić jego wykonanie od pozytywnych środków legislacyjnych uchwalanych w prawie krajowym. Z samej istoty zakaz ten jest idealnie przystosowany do wywoływania skutków bezpośrednich w stosunkach prawnych między państwami członkowskimi i ich podmiotami.”

39. Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego: • jasna i jednoznaczna – precyzyjnie określa prawo jednostki • bezwarunkowa - stosowanie normy nie może być uzależnione od swobodnego uznania (dyskrecji) organu stosującego (UE lub państwa członkowskiego) • zupełna / kompletna stosowanie normy nie zależy od przedsięwzięcia dalszych środków implementacyjnych (na poziomie UE lub krajowym)

40. PRYMAT PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

41. F.Costa v. ENEL 6/64 Włączenie postanowień prawa wspólnotowego w systemy prawne poszczególnych państw członkowskich oraz generalnie litera i duch Traktatu powodują, że państwa te nie mogą jednostronnie podejmować środków skierowanych przeciwko przyjętemu przez nie na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu. (...) Ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa, aby nie pozbawiać go jego charakteru prawa wspólnotowego i nie podważać podstaw prawnych samej Wspólnoty.

42. Simmenthal 106/77 Zgodnie z zasadą prymatu prawa wspólnotowego postanowienia traktatów i bezpośrednio stosowane akty prawne organów Wspólnot wywierają w wewnętrznym porządku prawnym nie tylko skutek taki, że poprzez swe wejście w życie uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa wewnętrznego z nimi sprzecznego, lecz także - skoro te postanowienia i akty prawne stanowią hierarchicznie wyższą cześć składową porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego - powodują, że wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna z normami wspólnotowymi.

43. Simmenthal 106/77 Sąd państwowy, który w ramach swojej właściwości ma stosować prawo wspólnotowe jest zobowiązany do dbałości o pełną skuteczność tych norm, co przejawia się również w konieczności niestosowania każdego, również późniejszego postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności wnioskowania lub czekania na uchylenie danej normy w trybie ustawodawczym lub w jakimkolwiek innym postępowaniu przewidzianym przez prawo konstytucyjne.

44. 167/73 Komisja v. Francja / sprawa marynarzy francuskich statków handlowych W interesie bezpieczeństwa prawnego niezależnie do pierwszeństwa prawa pierwotnego - sprzeczne z prawempierwotnym przepisy prawa krajowego muszą być w takim przypadku odpowiednio zmienione (obowiązek zapewnienia spójności prawa wspólnotowego), w przeciwnym bowiem razie zachodzi przypadek naruszenia przepisów traktatu. Rozbieżności prowadzą do „niejasności natury rzeczowej” i tym samym osoba uprawniona „pozostawiona jest w stanie niepewności” co do możliwości powołania się na prawo wspólnotowe.

45. 103/88 Fratelli Constanzo v. Comune di Milano wszystkie organy administracyjne, włączając zdecentralizowane, podlegają obowiązkowi prymatu, i jednostki mogą powoływać postanowienia [objęte prymatem] przeciwko nim „(...) gdy spełnione są warunki, zgodnie z którym jednostka może powołać dyrektywę przed sądem krajowym (...), wszystkie organy administracyjne, włączając organy zdecentralizowane takie jak samorządowe władze miejskie (municipalities), są zobowiązane do stosowania tych postanowień.”

46. C-224/97 Ciola czy tylko środki administracyjne generalne czy także indywidualne decyzje? „... zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu ..., ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego do Unii Europejskiej nie poprzez generalną normę abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję administracyjną, która stała się ostateczna, nie może być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary nakładanej z tytułu niewywiązywania się z tego zakazu po dacie przystąpienia.”

47. C‑314/08 Filipiak „… zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego zobowiązuje sąd krajowy do stosowania prawa wspólnotowego i do odstąpienia od stosowania sprzecznych z nim przepisów krajowych, niezależnie od wyroku krajowego sądu konstytucyjnego, który odracza utratę mocy obowiązującej tych przepisów, uznanych za niekonstytucyjne.”

48. Art. I-6 Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii w wykonywaniu przyznanych jej kompetencji mają pierwszeństwo przed prawem państw członkowskich.

49. Traktat z Lizbony brak przepisu w Traktacie, ale Deklaracja nr 17 „Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem państw członkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo”

50. ETS jako sąd konstytucyjny • C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik • Sąd krajowy może zawiesić środek krajowy przyjęty w wykonaniu rozporządzenia wspólnotowego, jeśli ma poważne wątpliwości co do ważności środka wspólnotowego i, o ile kwestia ważności środka wspólnotowego nie została podniesiona przed Trybunałem Sprawiedliwości, wnosi ją do Trybunału, jeśli powstało nagłe niebezpieczeństwo poważnej i niepowetowanej szkody dla wnioskodawcy i jeśli sąd krajowy właściwie uwzględnił interes Wspólnoty.