Prawo rzeczowe

1. Prawo rzeczowe wykład V Prawa na rzeczy cudzej

2. iurainrealienaprawa na rzeczy cudzej – ograniczone prawa rzeczowe służebności zastaw emfiteuza superficies

3. Zastaw zastawca - zastawnik

4. Rozwój historyczny • fiducia cum creditore • pignus • hypotheca interdictumSalvianum „Z tych dóbr, których posiadanie na podstawie mojego edyktu zostało mu przyznane, to co posiadasz, uważając się za dziedzica lub za posiadacza, albo posiadałbyś, gdyby nie zostało zasiedziane, albo podstępnie sprawiłeś, żeby przestać posiadać, to jemu oddaj”

5. Realizacja prawa zastawu • pactum de vendendo • lexcommissoria • pactumantichreticum

6. actioServiana actio quasi Serviana, actioServianautilis, actiopigneraticiain rem, actiohypotecaria, vindicatiopignoris „Jeżeli okaże się, że między powodem i Luciusem Titiusem uzgodniono, że rzecz, o którą toczy się spór, ma być z powodu sumy dłużnej zastawiona powodowi i w chwili uzgodnienia rzecz ta była w majątku (in bonis) Luciusa Titiusa, a suma ta nie została zapłacona ani nie dano z jej tytułu zabezpieczenia, przy czym przyczyna braku zapłaty nie leżała po stronie powoda, jeżeli rzecz ta nie zostanie mu zwrócona na żądanie sędziego, ile będzie ona warta, tyle pieniędzy, sędzio zasądź od pozwanego na rzecz powoda, a jeżeli okaże się, że nie, uwolnij”

7. Źródła zastawu • umowa • zwyczaj • ustawa • sędzia

8. Mankamenty zastawu rzymskiego

9. kazus 1 W 250 roku po Chr. Lucius pożyczył od Spuriusa 400 sesterców dając mu w pignus dwie niewolnice. Za pierwszą z nich można było na rynku dostać 190 sesterców, za drugą 210. Czy po zwrocie 200 sesterców Lucius może się domagać wydania jednej z niewolnic? Której? akcesoryjność zastawu tzw.pignusGordianum(239 po Chr.)

10. kazus 2 W 52 roku po Chr. Lucius pożyczył od Spuriusa 300 sesterców dając mu w pignusdwie niewolnice. Lucius był już wcześniej winien Spuriusowi 200 sesterców. Czy po zwrocie 300 sestercówSpurius musi wydać przedmiot zastawu? Uzasadnij odpowiedź. Czy rozwiązanie kazusu byłoby takie samo 200 lat później?

11. kazus 3 Żyjący w I wieku po Chr. Gaius pożyczył od Aulusa 1000 sesterców, a na zabezpieczenie zwrotu pożyczki przeniósł na jego własność przez mancipatio niewolnicę Syrię. Przed wyjazdem do Egiptu Gaius zwrócił pożyczkę, odebrał niewolnicę, ale nie dokonał remancipatio, natomiast wziął Syrię w podróż do Egiptu. Po powrocie z Egiptu, gdzie przebywał 13 miesięcy, okazało się, że nieuczciwy Aulus zapragnął odzyskać niewolnicę, która formalnie była jego własnością. Jaką skargę może wytoczyć przeciw Gaiusowi?

12. służebności - servitutes służebności gruntowe służebności osobiste

13. Służebności gruntowe - iurapraediorum • Zobowiązywały właściciela nieruchomości do tolerowania (pati) wpływu na nią ze strony osoby uprawnionej lub do powstrzymania się od skądinąd dopuszczalnych działań własnych (non facere). • Uprawnionym do służebności gruntowej był każdoczesny właściciel gruntu panującego, czyli władnącego  (praediumdominans), którego stosunek służebności wiązał z każdoczesnym właścicielem gruntu obciążonego, czyli służebnego (praediumserviens). • charakter wieczysty, nie wolno było ustanawiać ich ani pod warunkiem rozwiązującym, ani na czas określony

14. Niepodzielność: - nie mógł istnieć ułamek służebności (pars servitutis) - służebność przysługiwała zawsze całemu gruntowi panującemu i obciążała cały grunt służebny Nie mogła być więc ona ustanowiona ani na korzyść, ani w ciężar udziału we współwłasności. Ustanowienie służebności na gruncie wspólnym wymagało zatem współdziałania wszystkich jego współwłaścicieli. Jeśli natomiast jeden z gruntów ulegał podziałowi, powstawało zawsze tyle odrębnych służebności, ile było nowych gruntów. Paulus podkreśla, że dotyczyło to w szczególności podziału gruntu panującego , bowiem w razie podziału gruntu służebnego sędzia działowy mógł, według Celsusa, skoncentrować obciążenie na niektórych nowo powstałych gruntach.

15. Służebności wiejskie - iurapraediorumrusticorum • iter, który uprawniał do przejścia lub przejazdu konno przez cudzy grunt, • actus czyli prawo przepędu bydła, • via, uprawniająca do przejazdu wozem, • aquaeductus, pozwalający na prowadzenie wody przez cudzy grunt, • aquaehaustus, uprawniający do czerpania zeń wody. resmancipi rzeczy niematerialne (resincorporales), ale ustanawiane przez mancipatio

16. Służebności miejskie - iurapraediorumurbanorum servitutes • onerisferendi, czyli prawo oparcia własnej budowli o ścianę sąsiada, • tigniimmitendi, czyli prawo wpuszczenia belki w budynek sąsiada, • stilicidii, czyli prawo okapu lub odprowadzania wody na grunt sąsiada za pomocą rynny, • fluminis, czyli prawo odprowadzania wody na grunt sąsiada za pomocą rur, • altius non tollendi,czyli prawo zabronienia sąsiadowi wznoszenia budowli ponad pewną wysokość.

17. Służebności miejskie - iurapraediorumurbanorum Poza edyktem uznane były zwyczajowo servitutes • proiciendiprotegendive, czyli prawo wykuszu, • altiustollendi,czyli prawo żądania, by sąsiad tolerował wyższe budowle na naszym gruncie, • cloacae, czyli prawo odprowadzania ścieków na grunt sąsiada . 

18. zamknięty katalog - numerusclausus? służebności nieprawidłowe - servitutesirregulares: • Servius - służebność tolerowania założonej pod ścianą sąsiada kompostowni; • Aristo – przyjmowania immisji z położonego niżej gruntu, np. dymu serowarni; • Pomponius – odprowadzania na grunt sąsiedni pary z własnej łazienki; • Neratius – prawo wypasu wołów na gruncie sąsiednim; • Paulus – prawo wycinania drzew z lasu sąsiada dla uzupełniania pali we własnej winnicy. reżim typowości otwartej

19. Powstanie służebności • na gruntach italskich: mancipatio lub iniurecessio • miejskie i osobiste: iniurecessio • na gruntach prowincjonalnych: pactionibus et stipulationibus, tzn. przez nieformalną umowę rzeczową, wzmocnioną przyrzeczeniem ustanawiającego, że ani on, ani jego dziedzice nie będą przeszkadzać w wykonywaniu służebności • w prawie klasycznym wyłącznie przez czynność prawną • w późnym cesarstwie tzw. służebności ustawowe: ustawa albo zwyczaj, np. ograniczenia wysokości wznoszonych budynków lub obowiązek tolerowania spływu wody z wyżej położonego zasiedzenie zakazane przez lexScribonia(ok. 50 r. przed Chr.), ale zasiedzeniu wolności gruntu od służebności (usucapiolibertatis) – 2 lata

20. Wygaśnięcie służebności • iniurecessio • nieformalne umowy – ochrona przez exceptio doli • zejście się własności obu gruntów w jednym ręku (confusio), • przez wyjście jednego z gruntów z obrotu (commercium); • przez odpadnięcie użyteczności (utilitas) służebności dla gruntu panującego.

21. Ochrona służebności • vindicatioservitutis • actioconfessoria Legitymowany biernie: • właściciel gruntu służebnego • każdy posiadacz, który przeszkadzał w wykonywaniu służebności „Jeżeli się okaże, że AulusAgeriusz ma prawo przechodu lub przejazdu przez grunt korneliański …” Przy służebnościach o treści negatywnej, np. servitusaltius non tollendi: „Jeżeli się okaże, że NumerusNegidiusz nie ma prawa budowania ponad określoną wysokość wbrew woli AulusaAgeriusza …”

22. Służebności osobiste Marcianus w III wieku po Chr. proponuje podział na służebności gruntowe (servitutespraediorum) i osobiste (servitutespersonarum)

23. 1. Użytkowanie (ususfructus) III w. przed Chr. • prawo używania cudzych rzeczy i pobierania z nich pożytków (iusalieni rebus utendifruendi), jednak z zachowaniem substancji rzeczy (salva rerum substantia); • można odstąpić – odpłatnie lub darmowo – tylko faktyczne wykonywanie; • nie można pogarszać, ale oczywiście można polepszać kondycję rzeczy, byleby zachować jej przeznaczenie. senatusconsultum wydane przed 33 r. po Chr. pozwala użytkować cały majątek, stąd quasi ususfructuspieniędzy i innych rzeczy zużywalnych (zwany w prawie powszechnym ususfructusirregularis, a we współczesnym prawie cywilnym użytkowaniem nieprawidłowym)

24. 2. Inne wyodrębniane z ususfructus • używanie (usus) dyskutowane przez jurystów, wyodrębnione w kompilacji justyniańskiej: • prawo mieszkania (habitatio) • prawo korzystania z usług cudzych niewolników i pracy zwierząt (operaeservorum et animalium)

25. Zasady ustanawiania i wykonywania służebności minimalizacja obciążeń właściciela • Służebność nie może polegać na działaniu (servitusinfaciendoconsisterenequit) • Nie może być służebności na służebności (servitusservitutisesse non potest) • Nikt nie może mieć służebności na własnej rzeczy (nemini– lub nulli – ressuaservit) • Służebności należy wykonywać oględnie (servitutibusciviliterutendumest) Dla służebności gruntowych obowiązywały dodatkowo dwa wymogi: • sąsiedztwa gruntów (vicinitas) • i trwałej przyczyny (perpetua causa) służebności

26. Emfiteuza inne ograniczone prawa rzeczowe…

27. Emfiteuza - dzierżawa wieczysta • w czasach republiki dziedziczna i zbywalna dzierżawa gruntów prowincjonalnych, gminnych i państwowych (od czynszu - vectigal zwane agrivectigales) pretor przyznał dzierżawcom wieczystym ochronę posesoryjną w postaci interdyktu utipossidetis oraz wzorowaną na windykacji skuteczną przeciw wszystkim skargę in rem • III/IV w. po Chr. hellenistyczna forma dzierżawy wieczystej, zwana emfiteuzą • cesarz bizantyjski Zeno w 480 r. uznaje emfiteuzę za zbywalne, dziedziczne i podlegające zastawowi iusemphyteuticarium: prawo do korzystania z cudzego gruntu

28. Superficies inne ograniczone prawa rzeczowe…

29. Superficies- prawo zabudowy • Zbywalne i dziedziczne prawo do powierzchni. • Właściciel pobierał umiarkowany czynsz roczny, zwany na gruncie gminnym vectigal, a na prywatnym – solarium. • Stanowisko prawne superficjariusza było podobne do stanowiska emfiteuty, tyle że o zbyciu swego prawa nie musiał zawiadamiać właściciela, któremu nie przysługiwało prawo pierwokupu. • Ochrona: posesoryjna - interdykt de superficiebus; przyznawano od przypadku do przypadku rzeczową skargą petytoryjną infactum, a nawet – przy kupnie prawa zabudowy od niewłaściciela – skargą publicjańską .