Teoria identyczności. Redukcjonizm

1. dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN Teoria identyczności. Redukcjonizm

2. Plan wykładu • Teoria identyczności: fizykalistyczne rozwiązanie problemu psychofizycznego • Identyczność typów • Identyczność egzemplarzy • Redukcjonizm • Emergencja

3. Teoria identyczności a fizykalizm • Większość zwolenników teorii identyczności to fizykaliści. • Zdarzają się nietypowe stanowiska! • Teoria identyczności głosi, że stany (własności, procesy) umysłowe to stany (własności, procesy) mózgu.

4. Identyczność typów • Zwolennicy: • J.J. C. Smart (1920-2012) • Ullin Place (1924-2000) • Wg tego ostatniego stany umysłowe składają się z niższego poziomu stanów mózgowych. Mózg UllinaPlace’a

5. Obiekcja przeciwko materializmowi • Tożsamość wymaga tożsamości własności. Stany mózgowe mają inne własności niż stany umysłowe. • Np. neurony przewodzą elektryczność, a myśli nie. • Odpowiedź materialistów australijskich: • „Błyskawica” znaczy co innego niż „wyładowanie elektryczne w atmosferze”. Przypisujemy jej inne własności, ale te zdarzenia są tożsame!

6. Status tezy o identyczności • Teza teorii identyczności nie jest a priori, lecz a posteriori. • A priori = uzasadnialny bez odwołania do doświadczenia • A posteriori = uzasadnialny tylko z odwołaniem do doświadczenia • Np. twierdzenia logiki są a priori, chociaż można je odkryć też na drodze doświadczenia, czytając podręcznik do logiki. Teorii ewolucji nie sposób uzasadnić bez odwołania do faktów empirycznych, dlatego jest a posteriori. • Czyli musimy dopiero odkryć, jak dokładnie stany i procesy umysłowe wiążą się z mózgowymi. To nie jest prawda pojęciowa!!!

7. Identyczność typów • Dlaczego mowa o identyczności typów? • Identyczność typów: typy umysłowe odpowiadają typom mózgowym w sposób jednoznaczny. • Inne przykłady identyczności typów: określonym rodzajom genotypów odpowiadają rodzaje organizmów; czysta woda jako typ jest identyczna z H2O.

8. Analizy tematycznie neutralne • Co z terminami typu „powidok”? • Teoretycy identyczności typów proponują analizę tematycznie neutralną: • Kiedy mówię, że mam zielony powidok, to mówię, że mam przeżycie, które jest typowe w przypadkach, kiedy patrzę na światło barwy zielonej. • Kiedy mam żółtawy powidok, to zachodzi we mnie proces, który jest podobny do takiego, kiedy mam otwarte oczy, nie śpię i przede mną jest żółtawy przedmiot.

9. Zarzut funkcjonalistów • Stany umysłowe nie mogą być utożsamione co do typów ze stanami fizycznymi, bo są wielorako realizowalne (J. Fodor, H. Putnam). • Tak jak pieniądze: pieniądze nie mogą być utożsamione z monetami ze złota, banknotami dolarowymi, muszelkami, paciorkami… Predykaty opisujące fizyczne realizatory pieniędzy tworzyłyby potencjalnie nieskończoną alternatywę.

10. Wieloraka realizowalność • Ból u żaby realizowany jest przez inne części mózgu niż w przypadku bólu u człowieka, który ma zupełnie inny mózg. A zatem ból nie może być utożsamiony ze stanem konkretnego mózgu; typy stanów mózgu nie odpowiadają stanom umysłowym, które są realizowane wielorako. • Do tego argumentu wrócimy za tydzień, bo można go bardzo łatwo podważyć!

11. Identyczność egzemplarzy • Słabsza teza: każdy stan (proces, własność) umysłowy jest fizyczny, lecz nie istnieje odpowiedniość między typami (wyrażanymi odpowiednimi predykatami). • Możliwe, że nie da się znaleźć odpowiedniości między bólem jako typem a stanami mózgu, lecz każdy ból zawsze jest realizowany przez jakieś stany fizyczne.

12. Zarzut Kripkego • Kripke twierdzi, że tożsamości takie jak: • woda = H2O są konieczne a posteriori (odkryliśmy, że istotą wody jest ditlenek wodoru). • Natomiast tożsamość: • ból = pewnego rodzaju proces mózgowy nie może być konieczna, bo może istnieć proces mózgowy, który nie jest odczuwany jako bolesny.

13. Redukcjonizm • Rozróżnia się dwa rodzaje redukcji: • ontyczną, polegającą na sprowadzaniu pewnych bytów do innych; • reprezentacyjną, polegającą na sprowadzaniu pewnych reprezentacji (np. teorii, pojęć) do innych. • Celem redukcji ontycznej jest eliminacja zbędnych bytów, a reprezentacyjnej – oszczędna reprezentacja.

14. Rodzaje relacji redukcji ontycznej • Identyczność • Eliminacja • Złożenie • Superweniencja • Fizyczna relacja

15. Identyczność a redukcja • Utożsamienie wody z H2O to przykład redukcji. W teorii nie musimy mówić o dwóch różnych bytach: H2O i wodzie, lecz wystarczy o jednym. • To jest redukcja zachowawcza. • Inną formą redukcji jest redukcja eliminacyjna: np. z teorii spalania wyeliminowano flogiston, gdyż okazało się, że musi mieć ujemną masę. W zamian przyjęto istnienie tlenu.

16. Superweniencja • Relacja superweniencji to relacja ścisłej asymetrycznej zależności. • Rodzina własności rodzaju S superweniuje na rodzinie własności rodzaju B wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest możliwa zmiana pod względem własności rodzaju S bez zmiany pod względem własności rodzaju B. • Np. kształt kawałka plasteliny nie może się zmienić bez zmiany ułożenia cząsteczek wchodzących w skład plasteliny.

17. Fizyczna realizacja • Relacja między własnością (procesem, stanem) wyższego rzędu a czymś, co urzeczywistnia rolę przyczynową typową dla tej własności. • Np. kod genetyczny jest realizowany przez cząsteczki DNA

18. Teorie redukcji • Klasyczne ujęcie redukcji: • Zdania teorii redukowanej wynikają logicznie ze zdań teorii redukującej i założeń dodatkowych (tzw. praw pomostowych). • W przypadku teorii identyczności zdania o stanach umysłowych wynikają tylko przy założeniu dodatkowych zdań pomostowych wskazujących tożsamości (np. „ból” znaczy tyle, co „pobudzenie C-neuronów”).

19. Wady klasycznego ujęcia • Nowe teorie rzadko odpowiadają jednoznacznie starym teoriom. • Współczesna teoria ewolucyjna: synteza teorii genetycznej i teorii ewolucji. Zastępuje obie te wcześniejsze teorie, lecz nie wynikają one z niej logicznie. Mimo że ta nowa teoria wyjaśnia więcej faktów i więcej przewiduje. • Terminy mentalne nie tworzą teorii w sensie naukowym. • Tzw. psychologia potoczna nie jest ścisłą teorią w sensie E. Nagela (tzn. nie jest sformalizowanym i zinterpretowanym rachunkiem).

20. Wady klasycznego ujęcia • Praktyka redukcjonizmu w biologii polega na odkrywaniu mechanizmów różnych zjawisk. • Np. odkrycie mechanizmu metabolizmu polega na lokalizacji procesów metabolicznych i dekompozycji tych procesów na etapy, m.in. cyklu Krebsa, który zachodzi w macierzymitochondrialnej eukariontówi cytoplazmie prokariotów.

21. Wady klasycznego ujęcia • Różne teorie interesują się różnymi aspektami tych samych przedmiotów, a nawet różnie je idealizują. • Nie wiadomo, czemu wtedy redukcja miałaby służyć. • Wyjaśnienie redukcyjne powinno odwoływać się wyłącznie do własności występujących na niższym poziomie. • Prawa pomostowe teorii identyczności tego warunku nie spełniają! Dlatego ten model redukcji jest wadliwy wg J. Kima.

22. Ujęcie funkcjonalne J. Kima • Redukcja funkcjonalna ma następujące etapy: • funkcjonalizacja własności podlegającej redukcji; • identyfikacja realizatora. • Funkcjonalizacja = podanie definicji funkcjonalnej o postaci: „posiadanie M = def. „posiadanie własności F (należącej do bazy redukcji M) spełniającej rolę przyczynową C”. • Identyfikacja realizatora: wskazanie mechanizmów odpowiedzialnych za C.

23. Polecane lektury dodatkowe • D.M. Armstrong, Materialistyczna teoria umysłu, tłum. H. Krahelska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982. • R. Poczobut, Relacje psychofizyczne, w: Przewodnik po filozofii umysłupod red. M. Miłkowskiegoi R. Poczobuta, W.A.M., Kraków 2012, s. 85-124 (trudne!)