Svartedauden

1. Svartedauden Heile Europa er i krise. Vintrane er lange og harde, og somrane er fuktige. Etter fleire år på rad med sviktande avlingar herjar hungersnød i mange land. I 1347 begynner innbyggaranei Sør-Europa å dø av ein uforklarleg, skremmande sjukdom.

2. Yersinia pestis – bakterien som drap minst 60%av alle folka som budde i Noreg, og 50 millionar av dei 80 millionane menneske som budde i Europa.

3. PESTA Folk i mellomalderen visste ikkje korleis sjukdommen smitta. Dei trudde det var ei gammal kjerring dei kalla for Pesta, som gjekk frå gard til gard og smitta folk. Der ho feia med feiekost på trammen ville alle døy. Der ho brukte rake ville nokon sleppe unna. Biletet er måla av kunstnaren Theodor Kittelsen. Slik såg han for seg Pesta.

4. Kva var svartedauden? • Bakterie: Yersinia pestis • Levde i blodet til lopper • Loppene levde i pelsen på svarte rotter • Når loppane døydde av sjukdommen måtte loppene finne seg ein annan stad å leve  mennesket

5. Pestens 4 fasar Ømheit og hoste. Når pestbakterien har fått tak i ein person, vil den pestramma vanlegvis først merke ømheti hofteparti og musklar. Den sjuke vil få anfall av svimmelhet, tørrhoste og voldsom hovudverk. Lysten på mat og drikke forsvinn, og pasienten må halde senga på grunn av manglande energi.

6. 2. Oppkast og tørst Den pestramma kastar opp og får heftig diaré. Huda er så brennande varm og følsam at sjølv den minste berøring gir smerter. Dehydreringa set inn, og pasienten er veldigtørst, men kroppen klarar ikkje å halde på væske. Smerter og tørst gjer den sjuke gal.

7. 3. Naseblod og byllar Pasientar med byllepest vil få store betente område under armane og i lysken. Betennelsen hopar seg snart opp og blir til byllar på størrelse med hønseegg. Ved lungepest vil den sjuke ha hvesande pust og blodig, klumpete oppkast med svart slim. Nokre pasientar blør frå nasen.

8. 4. Feber og død Den bankande feberen gjør livet grusomt for den pestsjuke. Deispente byllane sprekk. Betent, stinkende puss og blod siv ut. Alt ved den sjuke stinkarav råte og betennelse. Den voldsomme feberen rasari den medtatte kroppen, heilt til døden etter få dagargjerslutt på lidingane.

9. 2 Typar pest Byllepest Lungepest • Folk fekk byllar under armane eller i skrittet. • Mellom 60 og 90% døydde • Øydela lungene • Teorien har vore at når ein som var sjuk hosta eller naus på ein frisk person, vart denne sjuk. Forskarar er no usikre på om dette er rett. • Dei alle fleste døydde etter kort tid.

11. Kvar kom pesten frå? Oppstod i mongolkhanatet ”den Gylne Horde” i 1346.

12. Mongolske krigarar førte pesten vidare med seg til Krimhalvøya og byen Kaffa.

13. Italienske handelsskip førte smitten vidare til Konstantinopel og dei store kystbyane i Italia og Framkrike.

14. Pesten spreidde seg vidare til Nord Afrika, Midtøsten og innover og nordover i Europa. • Mellom 1349 og 1353 spreidde pesten seg til Mesopotamia, Spania, Nord Europa og Russland. • Nyare forsking visar at den kom til Oslo hausten 1348 og Bergen sommaren 1349.

15. Eit mareritt • Menneska i mellomalderen hadde ikkje same kunnskap om medisin som vi har i dag. Dei visste ikkje kvifor dei vart sjuke. Det var fleire teoriar: • 1. Dommedag • 2. Ei straff frå Gud • 3. Jødane hadde forgifta brønnane

16. Svartedauden i dag • Framleis blir 2000 menneske smitta av Yersinia Pestis kvart år. • Ikkje like dødelig i dag. • Antibiotika • Menneske har blitt meir motstandsdyktig pga måten vi lev på. • Alle pestutbrudd på jorda i dag stammer frå etterkommarar av Yersinia Pestis.