Skóli án aðgreiningar Samskipan í skólamálum – í hvers þágu Guðni Olgeirsson

Skóli án aðgreiningar Samskipan í skólamálum – í hvers þágu Guðni Olgeirsson Sérfræðingur í skóla- og símenntunardeild menntamálaráðuneytisins 15. október 2005

Í allra þágu !!!! • Allra nemenda • Foreldra allra barna • Kennara og annars starfsfólks • Skólans í heild • Sérfræðiþjónustu • Samfélagsins • Menntunar • Lýðræðis • Einu orði sagt skóli án aðgreiningar í allra þágu

Sveigjanlegt menntakerfi • Menntakerfið á að vera sveigjanlegt til að mæta nýjungum og breyttum kröfum • Höfuðskylda þess er að veita nemendum góða, alhliða menntun og styrkja einstaklinga í almennri lífsleikni sem miðar að því að búa þá undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi

Skóli fyrir alla- án aðgreiningar • Leikskólar og grunnskólar eiga að taka við öllum börnum hvernig sem á stendur um atgervi þeirra til líkama og sálar, félagslegt og tilfinningalegt ásigkomulag eða málþroska, fötluð börn og ófötluð, afburðagreind og greindarskert og börn af innlendum sem erlendum uppruna • Allir sem lokið hafa grunnskólanámi eða hlotið jafngilda undirstöðumenntun, skulu eiga kost á að hefja nám í framhaldsskóla

Leikskóli • Leikskólinn er fyrsta skólastigið • Börn á leikskólaaldri, sem vegna fötlunar, tilfinningalegra eða félagslegra erfiðleika þurfa sérstaka aðstoð og þjálfun, eiga rétt á henni innan leikskólans undir handleiðslu sérfræðinga • Börn sem búa við erfiðar aðstæður, eða eru illa á vegi stödd að öðru leyti, eru forgangshópur. Engir sérskólar eru starfandi á leikskólastigi á Íslandi en nemendur með sérþarfir eru í almennum leikskólum

Grunnskóli • 10 ára skyldunám frá 6-16 ára • Grunnskólum er skylt að mennta börn á árangursríkan hátt samkvæmt aðalnámskrá • Grundvallarviðmið er jafnrétti til náms sem er fólgið í því að bjóða nemendum nám og kennslu við hæfi og gefa þeim tækifæri til að spreyta sig á viðfangsefnum að eigin vali • Skólar eiga að byggja sérhvern nemanda upp sem heilsteyptan einstakling • Um 0,4% nemenda í grunnskólum eru í sérskólum og 0,4% í sérhæfðum sérdeildum við almenna grunnskóla

Framhaldsskóli • Fyrir alla sem lokið hafa grunnskólanámi eða hlotið jafngilda undirstöðumenntun • Engir sérskólar fyrir nemendur með sérþarfir en framhaldsskólinn á að vera fyrir alla • Sérdeildir við 17 af 29 framhaldsskólum og hefur fjölgað mikið á undanförnum árum • Framlög vegna sérkennslu hafa vaxið mjög hratt,190 millj. kr. 2002 en 300 millj. kr. 2004

37. gr. grunnskólalaga • Í 37. gr. grunnskólalaga segir að börn og unglingar sem eiga erfitt með nám sökum sértækra námsörðugleika, tilfinningalegra eða félagslegra örðugleika og/eða fötlunar eigi ótvíræðan rétt á sérstökum stuðningi í námi. • Kennslan getur verið einstaklingsbundin eða farið fram í hópi innan eða utan almennra bekkjardeilda, í sérdeildum eða í sérskóla

37. og 38. gr. grunnskólalaga • Meginstefnan skal vera sú að kennsla fari fram í heimaskóla án aðgreiningar • Telji foreldrar barns eða forráðamenn, kennarar eða aðrir sérfræðingar að barnið fái ekki notið kennslu við sitt hæfi í heimaskóla geta forráðamenn sótt um skólavist fyrir það í sérskóla • Í grunnskólalögum er ekki talað um sérkennslu • Skv. 38. gr. skulu sveitarfélög annast rekstur sérdeilda/sérskóla fyrir nemendur sem ekki geta notið kennslu við hæfi í almennri bekkjardeild

Reglugerð um sérkennslu • Sérkennsla felur í sér verulega breytingu á námsmarkmiðum, námsefni, námsaðstæðum og/eða kennsluaðferðum miðað við það sem öðrum nemendum á sama aldri er boðið upp á • Lágmarksbreyting á reglugerðinni við flutninginn • Sveitarfélög hafa víða aukið fjármagn til sérkennslu eftir flutning til sveitarfélaga • Heildarupplýsingar liggja ekki fyrir

Ágreiningur um skólavistun í heimaskóla eða sérskóla • Grunnskólalögin kveða ekki á um úrræði eða sérstakan úrskurðaraðila ef aðstandendur nemanda eru ósammála því mati sérfræðinga að barn fái ekki notið kennslu við sitt hæfi í heimaskóla • Slíkum ágreiningi verður ekki skotið til menntamálaráðuneytisins þar sem ekki er í grunnskólalögum heimild fyrir slíku málskoti

Lykilatriði á sviði sérkennslu- Leiðarvísir fyrir stefnumótandi aðila • Öll aðildarlönd Evrópumiðstöðvar fyrir þróun i sérkennslu, 22 viðurkenna að nám án aðgreiningar sé afar mikilvæg undirstaða þess að tryggja fólki með sérþarfir jöfn tækifæri á öllum sviðum (í námi, starfsmenntun, starfi og félagslífi). Nám án aðgreiningar krefst þess að menntakerfin séu sveigjanleg og komi til móts við ólíkar og oft margþættar þarfir einstakra nemenda. • European Agency for Development in Special Needs Education • (Evrópumiðstöð fyrir þróun í sérkennslu) • www.european-agency.org

Lykilatriði á sviði sérkennslu- Leiðarvísir fyrir stefnumótandi aðila • Löggjöf á sviði menntamála ætti hvarvetna að hafa nám án aðgreiningar að markmiði. Löggjöfin ætti að hafa aðgerðir í för með sér sem hraða því þróunarferli að nám án aðgreiningar verði að veruleika. Fyrst og fremst ætti sami lagaramminn að ná til alls skyldunáms í skóla. • European Agency for Development in Special Needs Education (Evrópumiðstöð fyrir þróun í sérkennslu)

Lykilatriði á sviði sérkennslu- Leiðarvísir fyrir stefnumótandi aðila • Forysta er afar mikilvægur þáttur þegar innleiða á stefnu. Stjórnvöld og stefnumótandi aðilar innan sveitarfélaga, skólahverfa eða skóla sem og skólastjórnendur gegna mikilvægu hlutverki við að útfæra og innleiða stefnu stjórnvalda í verki. Framlag þeirra ætti að vera dyggilega stutt stefnu sem hefur verið ítarlega kynnt og nýtist þeim í forystuhlutverkinu. • European Agency for Development in Special Needs Education (Evrópumiðstöð fyrir þróun í sérkennslu)

Sveigjanleg úrræði • Sveigjanleg úrræði til stuðnings námi án aðgreiningar verða að vera fyrir hendi í öllum geirum menntakerfisins. Gefa þarf aðlögun nemenda með sérþarfir jafnmikinn gaum á framhaldsskólastigi, við umskipti úr skóla og út í atvinnulífið, í námi að loknu skyldunámi og í fullorðinsfræðslu, eins og á leik- og grunnskólastigi. • European Agency for Development in Special Needs Education (Evrópumiðstöð fyrir þróun í sérkennslu)

Aukið aðgengi og fleiri tækifæri • að allir kennarar séu hvattir til að axla ábyrgð á öllum nemendum, sama hvaða sérþarfir þeir hafa. Þetta er mikilvægur liður í því að koma á námi án aðgreiningar og ætti að vera órofa hluti af stefnumálum. Afgerandi atriði í þessu samhengi er að veita kennurum faglega þekkingu og færni til að takast á við slíka áskorun. • European Agency for Development in Special Needs Education (Evrópumiðstöð fyrir þróun í sérkennslu)

Vaxandi spenna • Það er vaxandi spenna milli þeirrar kröfu annars vegar að skólar sýni aukin akademísk afköst og hins vegar stöðu nemenda með sérþarfir. Þetta er málefni sem þarfnast athugunar bæði nú og til framtíðar. Taka þarf fullt tillit til þess ávinnigns sem námsárangur nemenda með sérþarfir skilar. • European Agency for Development in Special Needs Education (Evrópumiðstöð fyrir þróun í sérkennslu)

Starfið í kennslustofunni • Nám án aðgreiningar fer fram í kennslustofum um alla Evrópu • árangursrík kennsla nemenda með sérþarfir kemur öllum til góða • kennarar gegna lykilhlutverki við að auka mikilvæg félagsleg tengsl meðal nemenda • Foreldrar ættu að vera samstarfsaðilar í námsferlinu, taka þátt í skipulagi, útfærslu, mati, uppbyggingu og innihaldi námsins, þar á meðal þróun einstaklingsáætlunar fyrir barnið

Árangursríkar náms- og kennsluaðferðir • Samvinna í kennslustörfum • Samvinna í námi • Samstarf við lausn vandamála • Sundurleitir hópar (jafnaldrar, nemendur með mismunandi námsgetu eru saman í bekk) • Skilvirk kennsla -einstaklingsáætlanir • Skilvirkt nám byggist á eftirliti, mati, útreikningum og því að setja markið hátt. Mikilvægt er að nám allra nemenda byggist á almennri námskrá. Aðlaga námið að þörfum allra nemenda. • Heimsavæði • Öðruvísi námsaðferðir

Dakarmarkmið 3: Að tryggja að námsþörfum alls ungs fólks og fullorðinna sé mætt með jöfnu aðgengi að námi við hæfi og kennslu í lífsleikni • Ungt fólk með fötlun, þ.e. þroskaheftir/seinfærir, geðfatlaðir og líkamlega fatlaðir, þ.e. hreyfihamlaðir og sjónskertir. • Fylgja þarf betur eftir þeim lögum og reglugerðum sem í gildi eru um aðgengi og aðbúnað. Tryggja þarf betur aðgengi fyrir alla eftir eðli þarfa. Auk þess þarf að tryggja aukinn stuðning og aðgengi að sértækum búnaði sem nauðsynlegur er hluta hópsins til að hann geti sem best nýtt sér almenna þjónustu, kennslu og tækjakost skólanna. • (Úr skýrslu Íslands. Menntun fyrir alla. 2002)

Dakarmarkmið 6: Auka skal gæði menntunar á öllum sviðum og tryggja að allir nái markverðum og mælanlegum árangri, einkum á sviði læsi, stærðfræðiog lífsleikni • Á næstu árum er brýnast að beina sjónum að innra starfi skóla á öllum skólastigum, t.d. starfsháttum, kennsluaðferðum, skólabrag og inntaki náms með það að markmiði að auka gæði skólastarfs, bæði á sviði náms ogkennslu og ekki síður hvað varðar almenna lífsleikni og velferð nemenda. Skólar ættu að eiga kost á skilvirkari sérfræðiþjónustu og auka þarf samstarf við ýmsa aðila sem bjóða íþrótta-, tómstunda- og æskulýðsstarf. Einnig ber að auka samstarf heimila og skóla allt frá leikskóla til loka framhaldsskóla og ber skólum að hafa frumkvæði að því að bjóða foreldra velkomna til samstarfs. • (Úr skýrslu Íslands. Menntun fyrir alla. 2002)

Pælt í Písa • Íslensk ungmenni eru í 10.-14. sæti miðað við allar OECD-þjóðir. Finnar eru með besta árangurinn af öllum þátttökuþjóðum en Ísland næstbesta árangur Norðurlandaþjóða • Íslenskir nemendur eru vel ofan við meðaltal OECD í stærðfræði og við meðaltal í lestri og náttúrufræði • Íslenskar stúlkur eru í áttunda sæti. Ísland er eina landið þar sem stúlkur eru verulega betri en piltar í stærðfræði við 15 ára aldur • Hvergi er minni munur á niðurstöðum milli einstakra skóla en á Íslandi

Pælt í Písa • Milli 2-3% nemenda á Íslandi tóku ekki þátt í Písa, sem er lægra hlutfall en á Norðurlöndum • Þjóðir sem hafa heildstæðan grunnskóla standa sig að jafnaði betur • Þjóðir sem leggja árherslu á skóla án aðgreiningar standa sig að jafnaði betur • Jákvæður skólabragur og áhersla á aga • Námsáhugi nemenda

Andreas Schleicher. Forstöðumaður Námsmatsstofnunar OECD -PISA • PISA does not show which policies or practices cause success, but it does reveal some common characteristics of students, schools and education systems that do well. • For example, PISA suggests that success is associated with a positive learning environment that is oriented towards results. Students and schools working in a climate characterised by high expectations and the readiness to invest effort, the enjoyment of learning, good teacher-student relations and high teacher morale tend to achieve better results.

Andreas Schleicher. Forstöðumaður Námsmatsstofnunar OECD -PISA • Linking PISA results with qualitative evidence on the characteristics of some of the best performing countries can also give clues about educational improvement. • While, traditionally, learners tend to receive knowledge through standardised curricula, some of the best performing PISA countries have gone a long way towards individualising learning pathways and enabling students to learn together and from each other. • Furthermore, while many education systems traditionally seek to select good and poor learners early on, with good learners being permitted to continue, many of the most successful PISA countries provide open and integrated learning opportunities that meet a broad range of interests and capacities of different learners and engage constructively with a heterogeneous student body.

Nokkrar mikilvægar stoðir stefnu • Viðmiðunarreglur SÞ um jöfn tækifæri fyrir fatlaða. 1993. Sameinuðu þjóðirnar • Salamancayfirlýsingin og rammaáætlun um aðgerðir vegna nemenda með sérþarfir. 1994. UNESCO • Lúxemborgarstofnskráin. Skóli fyrir alla. 1996. Framkvæmdastjórn ESB, DGXX11 • Menntun fyrir alla: yfirlýsing sett fram á alþjóðaráðstefnu UNESCO í Dakar árið 2000 • Lykiatriði á sviði sérkennslu. Leiðarvísir fyrir stefnumótandi aðila. Evrópumiðstöðin fyrir þróun í sérkennslu. 2003.

Skóli án aðgreiningar Samskipan í skólamálum – í hvers þágu Guðni Olgeirsson