Sporda Yüksek Performans İçin Beslenme ve Ergojenik Yardımcılar

1. Sporda Yüksek Performans İçin Beslenme ve Ergojenik Yardımcılar Dr. Aylin Çeçen Aksu Spor Hekimi (PhD) acecen@ispro.net.tr 31 Ocak 2011

2. Düzenli uyku Yeterli dinlenme (fiziksel / psikolojik) Yeterli ve dengeli beslenme UV zararlı etkilerinden korunma Spor yaralanmalarından korunma Isınma, stretching Kondisyon antrenmanları Doğru malzeme seçimi ve güvenlik önlemleri Hastalıklardan korunma Aşılar Çinko, ekinazya, l-glutamine, C vitamini, colostrum Karbonhidrat desteği Genelöneriler (yaşam disiplini)

3. Sporcunun enerji dengesi Enerji alımı = Enerji harcaması Vücut büyüklüğü Vücut kompozisyonu Yaş Cinsiyet

4. Sporcunun enerji gereksinimi = İstirahatte enerji sarfı + Egzersizde enerji sarfı + Termogenez + Büyüme - gelişme

5. Egzersizde enerji sistemleri

6. Futbolcu • Mevki ve yaş önemli • BKİ (ağırlık/boy2): 22-23 • VYO: % 8-12

7. Türk profesyonel futbolcularının antropometrik değerleri (F.Turgay, A.Çeçen Aksu ,Dünya Futbol ve Bilim Kongresi, Portekiz, 2003)

8. Futbolda enerji sarfı(kalori/saat) 70 kg oyuncukal/dk Orta şiddette 420 5.8-6.0 Yüksek şiddette 600 8.25-8.5 • 70kg’lık bir futbolcunun tek antrenman günü enerji sarfı yaklaşık 3500 kalori, çift antrenman günü 4000-4400 kaloridir

9. Sportif performans.... • Kuvvet, güç • Sürat • Dayanıklılık • Ajilite • Esneklik • Konsantrasyon • Beceri • İsabetli karar verme

10. Sporcu beslenmesi(Genel prensipler) • Günde 3 ana, 2-3 ara öğün yenmeli • Öğün atlanmamalı • Kahvaltı atlanmamalı • Ara öğünlerin besin değeri yüksek olmalı • Yeterli sıvı alınmalı

11. Sporcu beslenmesi Besin ögesiNormal bireySporcu Karbonhidrat % 50 % 60 Protein % 20 % 20 Yağ % 30 % 20 Vitaminler kalorik değeri yoktur Mineraller “ “ “ Su “ “ “

13. Besin ögelerinin enerji değeri KH 1g..... 4 kalori Protein 1g..... 4 kalori Yağ 1g..... 9 kalori

14. Karbonhidratlar • Ana enerji kaynağıdır • Glikojen olarak kaslar ve KC’de depolanır, glikoz olarak kanda dolaşır

15. Karbonhidratlar Basit şekerler; meyveler, bazı sebzeler, süt ve çay şekeri

16. Karbonhidratlar Kompleks KH; ekmek, makarna, pilav gibi tahıllı yiyecekler; patates, mısır, brokoli, elma gibi sebze ve meyveler; baklagiller

17. Karbonhidratlar Glikojen; • Dayanıklılık antrenmanında önemlidir • Azaldıkça yorgunluk ve bitkinlik başlar • Egzersiz öncesi ve sırasında KH alımı yorgunluğu geciktirir • Egzersiz şiddeti arttıkça KH kullanımı artar ! • Her gün antrenman yapan sporcunun 6-10 g/kg/gün KH alımı uygundur • Şiddetli antrenmanı takiben 24 saat içinde 500-600g KH alımı kas glikojen deposunu tamamlar

18. Proteinler • Doku yapımı ve onarımında yer alır • Bağışıklık sisteminde önemlidir • Egzersizde enerji kaynağı olarak kullanılmaz ! • Gereksinimi vücut kitlesi, yaş, kalori alımı ve antrenman tipi ve şiddetine bağlıdır

19. Proteinler • Hayvansal; beyaz ve kırmızı et, balık, süt, yumurta • Bitkisel; kuru baklagil, tahıl ve sebzeler, yağlı içler

20. Proteinler • Sporcunun kalori alımı azaldıkça, protein gereksinimi artar ! • Ağır antrenman sırasında yeterli KH alınıyorsa protein kaybı önlenir ! • Normal kişinin günlük gereksinimi 0.8 g/kg, futbolcunun 1.0-1.8 g/kg’ dır

21. Yağlar • Konsantre enerji kaynağıdır • Yağda eriyen vitaminleri taşır, yiyeceklere tat verir, protein koruyucudur • Egzersizde ana enerji kaynağıdır ! • Yağlar yakıldıkça glikojen depoları korunur • İyi antrene sporcular daha fazla yağ daha az KH yakar ! • Ortam sıcaklığı arttıkça daha fazla KH daha az yağ yakılır !

22. Vitaminler • Normal metabolizma, büyüme, gelişme için küçük miktarlarda gereksinim duyulan besin ögeleridir • Egzersizde KH, yağ ve protein metabolizmasında rol alırlar

23. Vitaminler • Suda eriyenler; B ve C vitamini • Yağda eriyenler; A, D, E ve K vitamini

24. Mineraller • Tüm hücrelerin gereksinim duyduğu maddelerdir • Egzersizde sıvı dengesi ve kas kasılmasını düzenlerler, kan pıhtılaşmasından sorumludurlar • Fazla miktarda bulunanlar; kalsiyum, fosfor, magnezyum • Eser miktarda bulunanlar; demir, çinko, bakır, iyot, manganez, selenyum, boron

25. Demir • Oksijen taşınması (hemoglobin, miyoglobin) ve oksidatif metabolizma (sitokrom C) • Günlük gereksinim; Erkek 11-18 yaş 18 mg 19 yaş ve üstü 10 mg Kadın 11-50 yaş 18 mg 51 yaş ve üstü 10 mg

26. Demir

27. Demir Demir emilimini artıran yiyecekler: C vitamininden zengin yiyecekler

28. Demir Demir emilimini azaltan yiyecekler: çay, kahve, soya ürünleri, kepek, lif, süt

29. Demir Sporcularda demir eksikliği nedenleri • Ağır antrenman • Footstrike hemoliz • Terleme ve mide-barsak sisteminden kayıp • Diyetle yetersiz alım Demir eksikliği: • İskelet kasının oksijen kullanma kapasitesini azaltır. Dayanıklılık performansını bozar !

30. Kalsiyum • Diş ve kemik yapısı • Normal kan pıhtılaşması • Kas kasılması ve gevşemesi • Sinir iletimi Günlük gereksinim; • Çocuk ve erişkin 800mg • Ergenlik 1200 mg

31. Sodyum • Egzersizden en çok etkilenir • Eksikliğinde performans bozulur ! • Tuz dengesini korumanın en iyi yolu yemekleri tuzlu yemektir • Aşırı sıcak, aşırı terleme, kas krampları varsa yemeklerdeki tuz biraz daha artırılır • Tuz tabletleri kullanımı uygun değildir ! • Aşırı tuz yükleme potasyumu azaltır, sıcak çarpması riskini yükseltir !

32. Potasyum • Kas kasılması ve sinir iletiminde önemlidir • Terle kayıp genellikle diyetle karşılanır • Potasyumdan zengin yiyecekler; narenciye ve suları, domates ve suyu, patates, muz, şeftali, kayısı, süt

33. Su • Sporcunun en önemli besin ögesidir • Egzersizde ısı düzenlenmesinde terleme önemlidir • Egzersizin süresi ve şiddeti arttıkça ısı üretimi ve terle kayıp artar • Terle % 2-3 kayıp ısı düzenlenmesi, kalp-damar sistemi performansı ve sportif performansı bozar

35. Sıvı kaybı belirtileri • % 0,5 susama • % 2 şiddetli susama, genel rahatsızlık, iştah kaybı, performansta azalma • % 3 ağız kuruluğu, idrarda azalma • % 4 ciltte kızarıklık, dalgınlık, sabırsızlık

36. Antrenmanda sıvı kaybı/alımı

37. Antrenmanda sıvı kaybı/alımı

38. Maçta sıvı kaybı/alımı

39. Maçta sıvı kaybı/alımı

40. Sıvı kaybının etkileri • Dikey sıçrama yüksekliği değişmiyor • 30 s sıçrama performansı azalıyor • Şut isabeti azalıyor • Sprint performansı azalıyor • Beceriler ve driller bozuluyor

41. Egzersizden önce sıvı alımı • Gün boyu olabildiğince fazla • Egzersizden 2 saat önce 300-500 ml • Egzersizden 30 dk önce 300-500 ml • Egzersizden 5 dk önce 100-150 ml

42. Sporcu içeceği mi?Enerji içeceği mi?

43. Sporcu içecekleri • Mide boşalması, barsaktan emilim • Serin (5-15 °C), hoş aromalıiçecek • 20 dk da 100-150 ml

44. Sporcu içeçecekleri • Glikoz (%4-8) ve sodyum (30-50 mmol/l) • KŞ sürdürür ve yorgunluğu geciktirir ! • Fruktoz….. Mide sıkıntısı • Protein .... yeni bir konu ! • Suya üstünlüğü yalnızca KH ve mineral içeriğinden kaynaklanmıyor!

45. Egzersizden sonra sıvı alımı • Sporcu tartılır • İdrar rengi kontrol edilir • Susama hissi sıvı kaybı için güvenilir bir gösterge değildir !

46. Egzersizden sonra sıvı alımı-toparlanma • Yeni sporcu içeceği!. • Egzersizden sonra • Kuvvet antrenmanı • Az yağlı süt • Laktoz intoleransına dikkat!

47. Beslenme ve antrenman • Günlük antrenman sayısı • Çevre koşulları • Sıcak • Soğuk • Nem • Yükseklik

48. Beslenme ve antrenman Özel dikkat gerektiren durumlar • Bayan sporcular • Vejetaryen sporcular • Diyabetli sporcular • Engelli sporcular

49. Beslenme ve antrenman-risk grupları • Ağırlık kontrolü gereken sporcular • Dayanıklılık sporcuları • Yalnız yaşayan sporcular • Öğrenci sporcular • Sıkça seyahat eden sporcular • Ekonomik güçlüğü olan sporcular • Zaman kısıtlılığı olan sporcular

50. Antrenmandan önce beslenme • Kan şekeri düşüklüğünden korur • Enerjiyi en üst düzeye çıkarır • Sıvı dengesini en iyi duruma getirir • Zihinsel uyanıklığın devamını sağlar