ANAKART ve KASALAR

1. ANAKART ve KASALAR Modül -3 Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

2. Ana Kart Nedir, Yapısı Nasıldır? • Anakart, bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçaların iletişimini sağlayan elektronik devredir. • Ana kart, fiberglastan yapılmış, üzerinde bakır yolların bulunduğu, genellikle koyu yeşil renkte büyükçe bir levhadır. • Ana kart üzerinde, mikroişlemci, bellek, genişleme yuvaları, BIOS ve diğer yardımcı devreler yer alır. Sistem  saati bu yardimci devrelereden biridir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

3. Ana Kart Nedir, Yapısı Nasıldır? • Ana kart, tüm sistemin temelini oluşturmaktadır. • Diğer kartlar (I/O kartı, grafik kartı, vb.) ana kart üzerindeki genişleme yuvalarına takılır. • Bilgisayarın "sinir sistemi" ana kart üzerinde yer alır. • PC ‘nin hangi özelliklere sahip olabileceğini belirleyen en önemli bileşen ana karttır, çünkü ana kart üzerindeki elektronik bileşenler, bilgisayara hangi tür işlemciler takılabileceğini, maksimum bellek kapasitesinin ne kadar olabileceğini, bazı bileşenlerin hangi hızlara çıkabileceğini, hangi yeni donanim teknolojilerini destekleyebileceğini belirliyor. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

4. Ana Kart Nedir, Yapısı Nasıldır? Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

5. Anakartın çalışması işlemci yuvası kuzey köprüsü güney köprüsü bellek yuvaları genişletme yuvaları Portlar/dış bağlantı noktaları Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

6. Ana Kartın Çalışması • Ana kartların temel görevi, üzerinde olan birimler ve genişletme yuvalarına takılacak birimler arasında veri akışını sağlamaktır. Ana kart, insanların sinir sistemi gibi birimlerin çalışmasını düzenlemek ve kontrol etmekle görevlidir. • Anakart üzerindeki tüm birimler yonga seti(chipset) adı verilen entegre devrelere bağlıdır. • Bu entegreler, ana kartın beynidir ve tüm sistemin uyumlu şekilde çalışmasını sağlar. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

7. Ana Kartın Çalışması • Yonga setlerine veri aktarılırken, veri üzerinde düzenleme yapılacaksa veya veri bir sıra dahilinde alınacaksa ara yüz kontrol birimleri kullanılır. • Anakart üzerindeki iki temel yonga seti, farklı birimlerin çalışmasını kontrol eder. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

8. Resim incelendiğinde anakart üzerindeki tüm birimlerin yonga seti(chipset) adı verilen entegre devrelere bağlı olduğu gözlenir. Bu entegreler, ana kartın beynidir ve tüm sistemin uyumlu şekilde çalışmasını sağlar. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

9. Ana Kartın Bileşenleri Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN Gigabyte 8I915P ana kartı blok şeması

10. Ana Kartın Bileşenleri1- Yonga Seti (Chipset) • Yonga seti (chipset) ana kartın "beynini" oluşturan entegre devrelerdir. • Bunlara bilgisayarın trafik polisleri diyebiliriz: işlemci, önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri; kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetlerler. • Veri akışı, PC'nin pek çok parçasının işlemesi ve performansı açısından çok önemli olduğundan,yonga seti de PC'nizin kalitesi, özellikleri ve hızı üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bileşenden biridir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

11. Eski sistemlerde PC' nin farklı bileşen ve işlevlerini, çok sayıda yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti düşürmek hem tasarımı basitleştirmek hem de daha iyi uyumluluk sağlamak için bu yongalar, tek bir yonga seti olarak düzenlendi. En yaygın yonga seti Intel ve AMD tarafından üretilmektedir. Bu firmalar sadece kendi mikroişlemcilerine uygun yonga seti üretmektedirler. Diğer firmalar: Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA. Chipsetlerdeki gelişmeler işlemcilerdeki gelişmelere paralel olarak ilerlemektedir. Yeni bir RAM ya da veri yolu teknolojisi geliştirildiği zaman bunu işlemciye aktaracak olan Chipsetler de geliştirilir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

12. Ana Kartın Bileşenleri 2- Veri Yolları (BUS) • Verilerin bilgisayarın belirli bölümleri arasında dolaşmasını sağlar. • Bir anlamda esas verinin taşındığı yoldur. • Bu veri makinenin komutları ya da bellekteki işlenecek herhangi bir bilgi olabilir. • Kontrol ve adres yollarından farklı olarak Veri yolu çift yönlüdür Veri her iki yönde de hareket edebilir. Yani hem mikroişlemciye hem de mikroişlemciden dışarıya doğru. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

13. Yolun büyüklüğü önemlidir. Çünkü bu büyüklük yolun aynı anda ne kadar veri taşıyabileceğini belirler. • Örneğin 16 bitlik bir yol 16 bitlik veriyi, 32 bitlik yol ise 32 bitlik veriyi taşıyabilir. • Her yolun MHz ile ölçülen bir saat hızı vardır. Örneğin sistem yolunun hızı ilk başlarda 33 Mhz idi. Günümüzde ise 100 ve 133 MHZ’lik sistem yollarını üzerinde bulunduran anakartlar bulunmaktadır.  • Günümüzde 16 bitlik ISA yolları yerini kendisinden daha hızlı olan 32 bitlik PCI yoluna bırakmaya başladı. Anakart üzerinde genel olarak üç tip yol teknolojisi bulunmaktadır. Bunlar ISA, PCI ve AGP’dir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

14. a) ISA (Industry Standard Architecture) Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

15. Endüstrü Standardı Mimarisi: Masaüstü bilgisayarlarda kullanılan bir yol mimarisidir. 1983 yılında geliştirilmeye başlandı. İlk geliştirildiğinde 8 bit veri yolu ve 16 bit adres yolu içermekte idi ve 4 MHZ hızındaydı. 16 bitlik mikroişlemcilerin geliştirilmeye başlanması ile ISA da geliştirildi ve 16 bitlik veri yoluna 24 bit adres yoluna sahip oldu. Günümüzde de hala bu standardı geçerlidir. Hızı 8 Mhz ve saniyede 6.5 MB veri aktarır. Yeni geliştirilen bu mimari eski standardı da desteklemektedir. Yani 8 bitlik ISA kartları 16 bitlik bu yol sistemine bağlanabilmektedir. Günümüzde ISA mimarisi artık terk edilmeye başlandı. Zira daha hızlı veri iletimi sağlayan yol sistemleri  kullanılmaya  başlandı. Yeni çıkan anakartlarda, ISA genişleme yuvaları çok konulmamaya başlandı. Hatta bazı anakartlarda artık ISA yuvası bile bulunmamaktadır. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

16. b) PCI (Peripheral Component Interconnect) • PCI günümüz masaüstü bilgisayarlarında kullanılan en yüksek performansa sahip yol sistemidir. • PCI veri yollarının hızı 20 ile 33 MHZ arasındadır. • PCI veri yolu günümüz PC'lerinde kullanılan en yüksek performansa sahip yol sistemidir. • PC’ler 32 bitlik ve 64 bitlik versiyonları ile piyasada bulunmaktadır. • Ana kartınızda PCI yuvaları beyaz renktedir. • PCI veri yolu tak-çalıştır desteklidir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

17. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

18. c) PCI Express • PCI Express, PCI ve AGP'nin orta vadede yerine geçecek yeni veriyolunun adı. • PCI Express'in mimarisi klasik PCI veriyolundan tamamen farklı. Mesela PCI Express, daha yüksek saat hızına olanak sağlayan seri veri transfer planını kullanıyor. • Aynı veri hızı iki yönlü olarak mümkün. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

19. PCI Express PCI veri yolunda kullanılan paralel veri iletimi mimarisinin yerine seri çalışan ve noktadan noktaya iletişim mimarisini kullanan bir teknoloji getiriyor. • İki PCIe aygıtı bir linkle bağlanıyor ve her bir link, bir ve birden fazla yollar meydana getiriyor. • Meydana gelen her yol da iki adet düşük-voltaj değerine sahip oluyor. Bu voltaj diferansiyeli de karşıt yönlerde saniyede 2.5Gb veri taşıyabilen bir sinyal çiftini oluşturuyor. Çiftlerden biri gönderme (transmitting) işini yaparken, diğeri de alma (receiving) işini yapıyor. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

20. Örneğin grafik kartları için kullanılan PCI Express x16 veri yolunun anlamı, “16 adet paralel yolun birleştirilerek” bu yolun sağlanması demek. • Tahmin edebileceğiniz gibi sistemde en fazla bant genişliğine ihtiyaç duyan veri yolu, grafik kartlarının kullanmak zorunda oldukları veri yolları. Bu önceden AGP iken, şimdi PCI Express x16 hâline gelmiş. Bu da her yönde saniyede 4Gb’lik bir veri akışı demek. • Yakın bir gelecekte linklerin sahip olduğu sinyal oranının artırılarak ya da yan yana daha fazla yol konarak daha fazla bant genişliğinin elde edilmesi düşünülüyor. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

21. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

22. d) AGP (Accelerated Graphics Port) • Accelerated Graphics Port’un (hızlandırılmış grafik Portu) kısaltmasıdır. • Intel tarafından geliştirilen yeni bir arabirimdir. • 3 boyutlu grafik bilgilerinin daha hızlı işlenmesini sağlamak amacı ile geliştirilmiştir. • Grafik verilerini PCI yollarında işlemektense, AGP grafik kontrolörünün direk ana hafızaya ulaşabilmesi için noktadan noktaya direk bir kanal tanımlar. • AGP 32 bit genişliğindedir ve 66 MHZ hızında çalışır. Bu saniyede 266 Megabitlik bir veri transferi sağlar ve bu da PCI’dakilerin tam 2 katıdır. (133 MBps). • AGP ayrıca 2 tane opsiyonel daha hızlı olan modları destekler. Bununla da veri transfer hızı 533 MBps ve 1.07 GBps’dir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

23. PCI veri yolu ile aralarındaki temel fark: AGP‘ler 128 KB’a varan büyük grafik dokularını (texture) ekran kartı belleğinin dışında, sistem belleğinden de yararlanarak işler. Bu sayede performansta artış sağlanır. AGP veri yolunun performansta bu şekilde bir artış sağlamasına “Doğrudan Bellek Kullanımı” DIME (Direct Memory Execute) denir. • Ancak her AGP kartı bu özelliği kullanamaz. Bunun için bilgisayarda USB (Universal Serial Bus)’nin yüklenmiş olması gerekmektedir; çünkü veri aktarımı bu mantık çerçevesine yakın gelişmektedir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

24. AGP veri yolunu sadece ekran kartları kullanmaktadır. • Bu nedenle veri yolunun tüm bant genişliği ekran kartları için çalışmış olmaktadır. • Bu yolu kullanan ekran kartlarının performansı PCI veri yolunu kullanan ekran kartlarına nazaran oldukça yüksek olmaktadır. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

25. AGP ve PCI Veri Yolu Karşılaştırması Veri Yolu Frekansı Örnekleme Hızı Bant Genişliği Veri Transfer Hızı (Clock Devri başına) PCI 33 Mhz 1 33 Mhz 133 Mb/s AGP 1x 66 Mhz 1 66 Mhz 266 Mb/s AGP 2x 66 Mhz 2 133 Mhz 512 Mb/s AGP 4x 66 Mhz 4 266 Mhz 1.066 GB/s AGP 8x 66 Mhz 8 533 Mhz 2.132 GB/s Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

26. AGP ekran kartı ve slotu Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

27. 3) Portlar ve Konnektörler • Ana kartın dış birimlerle bağlantı kurduğu özel yapılardır. Bağlantı kurulacak birim ile iletişim kurmaya uygun fiziksel yapıdadır. • Portların bir kısmı kasanın içindedir ve bu portlara hard disk gibi kasa içine monte edilen birimler bağlanır. • Bazı portlarda kasa yüzeyinde ana karta monteli şekilde bulunur.Bu portlara kasa dışından ulaşılır ve mikrofon gibi kasa dışında bulunması gereken cihazlar bağlanır.Bazı portların ana kartın yüzeninde olmasına rağmen istenirse bir uzatma kablosu ile kasa üzerinde ayrılmış özel bölümlere taşınabilir. • Örneğin ek USB portları özel USB uzatma kabloları ile kasa yüzenine taşınabilir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

28. 1. PS/2 Fare Portu: Yeşil renkte olan bu port, PS/2 fareler içindir. 2. Paralel Port: 25-pin’li port konnektörlere yazıcı, scanner ve diğer aygıtların takılabilir. 3. LAN (RJ-45) Port: Yerel alan ağlarında ağa bağlanmak için kullanılır. 4. Ses Girişi: Açık mavi renkte olan bu porta teyp, CD, DVD çalar ya da diğer ses kaynakları bağlanabilir. 5. Ses Çıkışı: Açık yeşil renkte olan bu porta kulaklık, hoparlör takılabilir. 6. Mikrofon Girişi: Pembe renkte olan bu porta mikrofon takılabilir. 7 ve 8. USB Port: USB cihazlar yeni yeni yaygınlaşmaktadır. USB portlara neredeyse her tür harici cihaz bağlanabilir. Özelliği, seri ve paralel portlara göre çok daha hızlı olması ve USB aygıtlar üzerindeki yeni USB portları aracılığı ile uç uca çok sayıda cihazın zincirleme bağlanabilmesidir. 9. VGA Port: 15-pin’li VGA porta monitör bağlanır. 10. Seri Port:Bu 9-pin’li COM porta seri aygıtlar bağlanabilir. 11. PS/2 Klavye Portu: Mor renkte olan bu porta klavye bağlanır. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

29. Ana kart üzerinde kasa içinden ulaşılabilen portlar da bulunur. Bunlar genel olarak iki adet IDE portu, bir disket sürücü portu, ana kart ile bütünleşikse SCSI portudur. • Bu portlara takılan yassı kablolar aracılığı ile ana kartımıza sabit disk,CD sürücü, CD yazıcı, disket sürücü gibi dahili cihazları bağlarız. Bir IDE portuna bağlı kabloya, üzerindeki iki konnektör aracılığıyla iki cihaz bağlanabilir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

30. 1.Floppy Bağlantısı:Disket sürücüsünün ana karta bağlanması için kullanılır. Bağlantı yapılırken Floppy kablosunun üzerindeki kırmızı işaretin ana kart üzerindeki bağlantı noktasındaki PIN 1 üzerine gelmesine dikkat edilir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

31. 2.IDE Bağlantısı: Hard disk ve CD sürücülerinin ana karta bağlanması için kullanılır.Bağlantı yapılırken IDE kablosunun üzerindeki kırmızı işaretin ana kart üzerindeki bağlantı noktasındaki PIN 1 üzerine gelmesine dikkat edilir.Bir IDE portuna birden fazla cihaz bağlanacaksa MASTER ve SLAVE cihazlar jumper ayarları ile belirlenmelidir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

32. 3.SATA Konnektörleri:SATA saniyede 150 MB veri akışını desteklemektedir. SATA kabloları çok daha incedir. SATA ara birimini destekleyen bir sabit disk seçilirken, seçilen ana karta da dikkat edilmelidir. Çünkü standart IDE bağlantı noktalarına bağlamak mümkün değildir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

33. 4. Fan Konnektörleri: Soğutucu fanların kablosunun takıldığı konnektörlerdir. • Fan kablosunu takmayı unutmamalısınız. Aksi takdirde sistem içinde yetersiz hava akışından dolayı anakart zarar görebilir. CPU fan mikroişlemci için tasarlanmış ve devir kontrolü de bulunan bir türüdür. Kasa üzerindeki diğer fanlar içinde konnektörler bulunur. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

34. 5. Dijital Audio Konnektör: Bu konnektörler, dijital seslerin çıkışı için kullanılır. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

35. 6. ATX Güç Konnektörleri:Güç kaynağının ana karta bağlandığı konnektörlerdir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

36. 7. USB Konnektörler:Çeşitli çevre birimlerinin anakarta bağlanmasını sağlayan portlardır. Yazıcı , video kamere vb. birçok cihaz bu portları kullanır.Bir ana kartın üzerinde ve yanında USB port bulunabilir. Ana kartın üzerinde bulunan USB portlar ise ara kablolar ile kasanın ön veya yan tarafına uzatılabilir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

37. 8. Sistem Panel Konnektörleri :Ana kartın kullanıcılar tarafından kontrol edilmesini veya sistemin çalışma durumunun ledler ile bildirilmesini sağlayan paneldir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

38. Sistem Güç LED’i (Yeşil 3-pin PLED): Sisteme elektrik geldiğinde bu LED’in yandığı görülür. • Sabit Disk Aktivite LED’i (Kırmızı 2-pin IDE-LED): Sabit diske Veri yazarken ya da veri okurken IDE-LED yanar. • PC Hoparlörü (Turuncu 4-pin SPEAKER): Hoparlör sistem seslerini ve uyarılarını duymayı sağlar. • Güç/Uyku Düğmesi: Bu konnektör, sistem güç düğmesi içindir. Güç düğmesine bastığınızda BIOS ayarlarına bağlı olarak sistem ya kapanacak ya da uyku moduna girecektir. Sistem açıkken güç düğmesine 4 sn’den fazla bastığınızda sistem kapanacaktır. • Yeniden Başlat Düğmesi (Mavi 2-pin RESET): Sistemi kapatmadan yeniden başlatmayı sağlar. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

39. 9. İşlemci Soketi : Ana kart üzerinde işlemciyi takmak için bir soket veya slot bulunur. Soket, yassı dikdörtgen şeklindeki işlemciler için iki düzlem üzerine (enine ve boyuna) uzanan iğnelerin oturduğu yuvaya verilen addır. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

40. 10. Bellek Yuvaları: Sistem belleklerinin takıldığı yerlerdir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

41. 11. Bios ve Bios Pili : Bios’da ana kartta sistem açılışında gerekli olan bilgiler ve sistemin neleri desteklediği ile ilgili bilgiler mevcuttur. Bios Pili ise ana kart üzerinde elektrik akımı olmadığı durumlarda bazı önemli bilgilerin tutulması amacıyla kullanılan çok küçük bir güce sahip pildir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

42. Chipseti (yonga seti) ana kartın beynini oluşturan entegre devrelerdir. Bunlar işlemci, ön bellek, sistem veri yolları, çevre birimleri, kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetler. Veri akışı, PC'nin pekçok parçasının işlemesi ve performansı açısından çok önemli olduğundan yonga seti de PC'nizin kalitesi, özellikleri ve hızı üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bileşenden biridir.Kuzey köprüsü ve güney köprüsü olmak üzere iki chipten oluşan chipsetler, mimari olarak önemli farklılıklar gösterir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

43. 4) Anakart Chipsetleri • Chipseti (yonga seti) ana kartın beynini oluşturan entegre devrelerdir. • Bunlar işlemci, ön bellek, sistem veri yolları, çevre birimleri, kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetler. • Veri akışı, PC'nin pekçok parçasının işlemesi ve performansı açısından çok önemli olduğundan yonga seti de PC'nizin kalitesi, özellikleri ve hızı üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bileşenden biridir. • Kuzey Köprüsü ve güney Köprüsü olmak üzere ikichipten oluşur. • Kuzey köprüsü denilen chip, CPU ve bellekle iletişim kurarken, AGP üzerinden de ekran kartıyla haberleşir. • Güney köprüsü ise, temelde I/O (Input/Output-Giriş/Çıkış) bileşenlerinden sorumludur. • Kuzey köprüsü ve güney köprüsü arasındaki veri aktarımı büyük önem taşır. Çünkü burada oluşacak bir darboğaz performansı önemli ölçüde düşürür. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

44. KUZEY KÖPRÜSÜ GÜNEY KÖPRÜSÜ Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

45. En Yaygın Kullanılan Chipset Markaları • 1. Intel Chipsetleri • 2. Sis Chipsetleri • 3. Via Chipsetleri • 4. AMD Chipsetleri Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

46. İntel Chipsetleri Intel tarafından geliştirilen son üç chipset (Mayıs 2006 itibariyle) 975X , 955X ve 925X dir. Bu cipsetler içinde 975X sağladığı daha çok PCIe veri yolu ile öne çıkmaktadır.Bu cipsetler sadece İntel işlemcileri ile çalışmaktadır. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

47. SisChipsetleri Sis hem Intel hem de Amd işlemcileri için chipset üreten bir firmadır.İntel için geliştirdiği son chipset olan SiS662 de 64 bit teknolojisini , çift çekirdekli işlemcileri ve PCIe veri yolunu tam olarak desteklemektedir. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

48. ViaChipsetleri Via tarafından geliştirilen son iki chipset VIA K8T900 ve VIA PT890 dir. VIA K8T900 AMD işlemcileri desteklemektedir. VIA PT890 ise Pentium işlemcilere uyumludur; ancak LGA yapısını kullanan işlemcilerle uyumsuzdur. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

49. AMD Chipsetleri Amd firması da intelde olduğu gibi sadece kendi işlemcilerine uygun chipsetler üretmektedir.Firmanın son geliştirdiği chipset olan AMD-8132 de PCI-X veri yolu ile HyperTransport teknolojisi mevcuttur. AMD’nin bir önceki Chipseti olan AMD-8151 ise AGP veri yolu desteği mevcuttur. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN

50. 5) Ana Kart BIOS’ları • Temelde BIOS bir program, ama bilgisayarımıza yükleyip çalıştırdığımız diğer programlardan yerleştiği yer ve işlevleri açısından farklı. • BIOS sisteminizin ayrılmaz bir parçası sisteminizi kapatsanız da diskinizi formatlasanız da BIOS yerli yerinde duruyor. • Bunun nedeni de BIOS’un diskte değil; ana kart üzerine monte edilmiş, salt okunabilir bir ROM bellek yongasında kayıtlı olması. • Sadece okunabilir desek de, BIOS’un kayıtlı olduğu yongaya yeni bir BIOS yüklemek mümkün. Hazırlayan: Akile ÇALIŞAN