SINH LYÙ BEÄNH XUAÁT HUYEÁT ÑOÀI THÒ & VUØNG LAÂN CAÄN

1. SINH LYÙ BEÄNH XUAÁT HUYEÁT ÑOÀI THÒ & VUØNG LAÂN CAÄN Traàn Coâng Thaéng

2. GIAÛI PHAÃU HOÏC ÑOÀI THÒ - Ñoài thò laø hai phöùc hôïp nhaân xaùm lôùn hình quaû tröùng. - Maët trong cuûa noù taïo neân thaønh cuûa naõo thaát ba, trong khi caùc maët ngoaøi taïo neân bôø cuûa bao trong

3. Giaûi phaãu hoïc ñoài thò • Hai ñoài thò laø traïm döøng cuûa phaàn lôùn caùc ñöôøng caûm giaùc • Söï lieân keát giöõa ñoài thò vaø voû naõo laø lieân keát hai chieàu thoâng qua boù ñoài thò-voû naõo vaø voû naõo-ñoài thò.

4. Giaûi phaãu hoïc ñoài thò • Ñoài thò coù theå ñöôïc chia thaønh boán vuøng: tröôùc, sau, trong vaø ngoaøi (beân). • Trong tuûy cuûa ñoài thò, moät vuøng nhaân thöù naêm, ñöôïc bao bôûi caùc maøng chaát traéng, goïi laø nhaân gian maøng.

5. Caùc nhaân ñoài thò tröôùc (A1) lieân keát vôùi voû naõo hoài ñai (A2) Caùc nhaân ñoài thò trong (A3) lieân keát vôùi voû naõo thuøy traùn (A4). Caùc nhaân beân (A5) phoùng chieáu ñeán voû naõo löng vaø trong cuûa thuøy ñính (A6), phaàn nhaân löng beân cung caáp cho phaàn löôõi sau cuûa hoài ñai. Trong caùc nhaân buïng, nhaân buïng tröôùc (A7) lieân keát vôùi voû naõo tieàn vaän ñoäng (A8), nhaân buïng beân (A9) vôùi voû naõo vaän ñoäng tröôùc trung taâm (A10) vaø nhaân buïng sau (A11) vôùi voû naõo caûm giaùc sau trung taâm (A12). Nhaân chaåm (A13) phoùng chieáu ñeán voû naõo thuøy ñính vaø thaùi döông (A14). Nhaân goái ngoaøi (A16) lieân keát ñöôøng thò giaùc vôùi voû naõo thò giaùc vuøng vaân (A17), nhaân goái trong (A18) noái ñöôøng thính giaùc vôùi voû naõo thính giaùc ôû hoài thaùi döông ngang (A19). Giaûi phaãu hoïc ñoài thò Caùc nhaân vôùi lieân keát sôïi ñeán voû naõo ñöôïc goïi chung laø nhoùm nhaân ñoài thò chuyeân bieät

6. Caùc nhaân naøy coù lieân keát sôïi ñeán thaân naõo, gian naõo vaø theå vaân. Coù ba nhoùm nhaân ñöôïc phaân bieät: Nhaân löôùi cuûa ñoài thò (D11) Caùc nhaân trong (B20) laø nhöõng nhaân nhoû taäp trung doïc theo thaønh cuûa naõo thaát ba. Caùc nhaân gian maøng (B21) naèm trong maøng tuûy trong; nhaân lôùn nhaát cuûa chuùng laø nhaân trung taâm trong (centromedian n.) (B22) Kích thích ñieän caùc nhaân khoâng chuyeân bieät naøy khoâng taïo neân ñaùp öùng cuûa töøng vuøng rieâng bieät treân voû naõo nhöng taïo neân söï thay ñoåi hoaït ñoäng ñieän treân toaøn boä voû naõo. Ngöôøi ta nghó laø do thoâng qua heä thoáng löôùi höôùng leân taùc ñoäng leân nhaân gian maøng. Giaûi phaãu hoïc ñoài thò Caùc nhaân khoâng coù lieân keát vôùi voû naõo nhoùm nhaân ñoài thò khoâng chuyeân bieät.

7. CHÖÙC NAÊNG ÑOÀI THÒ

8. CAÙC VUØNG LAÂN CAÄN ÑOÀI THÒ(Heä thoáng naõo thaát) Trong heä thoáng naõo thaát, naõo thaát ba vaø naõo thaát beân coù lieân quan tröïc tieáp veà maët giaûi phaãu vôùi ñoài thò. Trong phaàn lôùn tröôøng hôïp xuaát huyeát ñoài thò, maùu töø ñoài thò traøn vaøo heä thoáng naõo thaát thoâng qua naõo thaát ba vaø naõo thaát beân.

9. Caùc vuøng laân caän ñoài thò(Bao trong) • Bao trong laø moät maûng chaát traéng chöùa caùc sôïi thaàn kinh höôùng taâm vaø ly taâm ñeå keát noái thaân naõo vôùi baùn caàu ñaïi naõo. • Caùnh tay tröôùc bao trong chöùa caùc sôïi boù traùn-caàu, boù voû naõo-ñoài thò vaø boù ñoài thò-voû naõo, cuõng nhö boù nhaân ñuoâi-ñoài thò. • Boù voû-haønh chieám vò trí vuøng goái bao trong. Boù voû-gai,traûi daøi töø vuøng goái ñeán heát caùnh tay sau bao trong thöù töï töø tay ñeán chaân.

10. Caùc vuøng laân caän ñoài thò(Haïch neàn) - Theå vaân (beøo saãm vaø caàu nhaït) ñöôïc taùch ra khoûi ñoài thò nhôø caùnh tay sau bao trong. - Nhaân ñuoâi lieân keát vôùi phaàn tröôùc cuûa ñoài thò. - Haïch neàn coù vai troø chính trong kieåm soaùt tö theá vaø vaän ñoäng, ñaëc bieät laø leân keá hoaïch vaän ñoäng thoâng qua söï taùc ñoäng qua laïi vôùi voû naõo cuøng beân.

11. Caùc vuøng laân caän ñoài thò(Vuøng döôùi ñoài vaø trung naõo ) • Haï ñoài naèm ôû phía döôùi vaø tröôùc ñoài thò, coù nhieàu chöùc naêng ñieàu hoøa caùc hoaït ñoäng quan troïng trong cô theå nhö: aên uoáng, chöùc naêng thöïc vaät, ñieàu hoøa thaân nhieät, caân baèng nöôùc, nhòp sinh hoïc, haønh vi caûm xuùc, vaø caùc hoaït ñoäng cuûa caùc tuyeán noäi tieát (tuyeán giaùp, thöôïng thaän, tuyeán sinh duïc,…) • Vuøng döôùi ñoài laø vuøng naõo naèm giöõa ñoài thò vaø trung naõo. Taïi ñaây coù theå Luy (nhaân döôùi ñoài) laø moät caáu truùc chaát xaùm naèm phía treân chaát ñen thaân naõo, coù vai troø ñieàu hoøa vaän ñoäng.

12. TÖÔÙI MAÙU VUØNG ÑOÀI THÒ Coù boán nhaùnh maïch maùu ñoài thò chính, moãi vuøng cung caáp cho moät nhoùm nhaân ñoài thò rieâng. Bao goàm: (1) cuû-ñoài thò, (2) döôùi ngoaøi, (3) caïnh giöõa, vaø (4) ñoäng maïch maøng maïch sau. 1 2 3 4 2

13. ÑM cuû ñoài thò (xuaát phaùt töø ÑM thoâng sau) • Töôùi maùu: nhaân löôùi, gian maøng, buïng tröôùc, phaàn tröôùc cuûa buïng beân vaø löng trong, caùc nhaân phía tröôùc, ñöôøng amydala-ñoài thò, boù theå vuù-ñoài thò. • Bieåu hieän LS: • Thay ñoåi söï thöùc tænh vaø ñònh höôùng. • Giaûm khaû naêng hoc, nhôù, ñaëc bieät trí nhôù xa veà baûn thaân. • Thay ñoåi caù tính, laõnh ñaïm, maát yù chí. • Giaûm khaû naêng ñieàu haønh, baûo thuû • Roái loaïn ngoân ngöõ neáu aûnh höôûng nhaân buïng beân beân traùi; thôø ô nöûa thaân neáu aûnh höôûng beân phaûi • Thay ñoåi caûm xuùc ôû maët, maát khaû naêng laøm tính, maát thöïc duïng

14. ÑM caïnh giöõa (xuaát phaùt töø ñoäng maïch naõo sau ) • Töôùi maùu: Nhaân löng trong, trong maøng , buïng beân (sau trong), nhaân chaåm (buïng trong), caïnh naõo thaát. • Bieåu hieän LS: • Suy giaûm thöùc tænh (hoân meâ neáu toån thöông hai beân) • Giaûm khaû naêng hoïc vaø nhôù, bòa lôøi, roái loaïn ñònh höôùng taïm thôøi, giaûm trí nhôù xa veà baûn thaân • Maát ngoân ngöõ neáu beân traùi, khieám khuyeát veà khoâng gian neáu beân phaûi • Thay ñoåi kyû naêng xaõ hoäi vaø caù tính (laõnh ñaïm, kích ñoäng)

15. ÑM döôùi-ngoaøi (xuaát phaùt töø ñoäng maïch naõo sau ) • -Töôùi maùu: phaàn buïng sau (buïng sau trong, buïng sau beân, buïng sau döôùi), nhaân buïng beân, phaàn löng (vaän ñoäng); Goái trong; Nhaân chaåm ngoaøi vaø treân, löng beân • Bieåu hieän LS: • Maát caûm giaùc (tuøy möùc ñoä toån thöông maø maát khaùc nhau), thaát ñieàu, yeáu nöûa ngöôøi, hoäi chöùng ñau muoän. • Giaûm thính löïc • Thay ñoåi haønh vi

16. ÑM maøng maïch sau (xuaát phaùt töø ñoäng maïch naõo sau ) -Töôùi maùu: Nhaân goái ngoaøi, löng beân, sau beân, nhaân chaåm (döôùi ngoaøi) Nhaân goái trong, nhaân gian maøng (phaàn sau), nhaân chaåm -Bieåu hieän LS: Maát thò tröôøng (baùn manh hoaëc goùc manh) Maát caûm giaùc, yeáu cô, maát ngoân ngöõ, giaûm trí nhôù, loaïn tröông löïc cô, run tay

17. XUAÁT HUYEÁT ÑOÀI THÒ DO CAO HUYEÁT AÙP Caùc vò trí xuaát huyeát ñoài thò 1,2 • Chung CS, Caplan LR, Han W, et al. Brain (1996), 119, 1873-1886. • Kumral E, Kocaer T, Ertubey N.O, et al. Stroke. 1995;26:964-970.

18. Xuaát huyeát ñoài thò vuøng phía tröôùc Nhoùm tröôùc ñöôïc xaùc ñònh khi oå xuaát huyeát chuû yeáu naèm vuøng ñoài thò tröôùc ñöôïc caáp maùu bôûi ñoäng maïch cuû-ñoài thò • ÑK: Nhoû nhaát • Thænh thoaûng vaøo caùnh tay tröôùc bao trong vaø nhaân ñuoâi • Thænh thoaûng vaøo söøng traùn NT beân • Hieám khi gaây giaõn NAÕO THAÁT • Ít bò hieäu öùng ñaåy ( Chung CS, Caplan LR, Han W, et al. Brain (1996), 119, 1873-1886)

19. Xuaát huyeát ñoài thò vuøng sau trong Nhoùm buïng sau-trong ñöôïc xaùc ñònh khi oå xuaát huyeát naèm vuøng ñoài thò trong ñöôïc caáp maùu bôûi caùc nhaùnh ñoäng maïch xuyeân ñoài thò • ÑK: Nhoû neáu giôùi haïn ôû ñoài thò trong, trung bình neáu lan xuoáng thaân naõo • Thöôøng lan xuoáng trung naõo • Thöôøng vaøo NT ba • Thöôøng gaây öù dòch naõo tuûy • Hieäu öùng ñaåy: trung bình ñeán naëng, gaây cheøn eùp cuoáng naõo ( Chung CS, Caplan LR, Han W, et al. Brain (1996), 119, 1873-1886)

20. Xuaát huyeát ñoài thò vuøng sau beân Nhoùm buïng sau-beân ñöôïc xaùc ñònh khi oå xuaát huyeát naèm vuøng ñoài thò sau beân ñöôïc caáp maùu bôûi ñoäng maïch goái-ñoài thò • ÑK: Lôùn • Thöôøng lan vaøo bao trong vaø haïch neàn. • Thöôøng vaøo söøng sau NT beân • Ít gaëp aûnh höôûng giaõn NT • EÙùp vaøo bao trong nheï ñeán trung bình ( Chung CS, Caplan LR, Han W, et al. Brain (1996), 119, 1873-1886)

21. Xuaát huyeát ñoài thò vuøng löng Nhoùm löng ñöôïc xaùc ñònh khi oå xuaát huyeát naèm ôû maët löng cuûa ñoài thò, naèm cao hôn caùc nhoùm treân • ÑK: Trung bình • Thöôøng vaøo chaát traêng vuøng trung taâm baàu duïc • Ñoâi khi vaøo thaân NT beân • Hieám gaây aûnh höôûng NT • Hieäu öùng ñaåy nheï ( Chung CS, Caplan LR, Han W, et al. Brain (1996), 119, 1873-1886)

22. Xuaát huyeát ñoài thò lan toûa nhieàu vuøng Nhoùm lan toûa khi oå xuaát huyeát lôùn chieám gaàn toaøn boä ñoài thò vaø oå chaûy maùu raát khoù xaùc ñònh treân hình aûnh • ÑK: raát lôùn • Lan roäng nhieàu vuøng • Gaàn nhö luoân traøn vaøo söøng sau NT beân • Thöôøng gaây öù dòch naõo tuûy • Hieäu öùng ñaåy naëng neà ( Chung CS, Caplan LR, Han W, et al. Brain (1996), 119, 1873-1886)

23. Xuaát huyeát ñoài thò vaøo nhu moâ naõo laân caän • Do phaàn lôùn xuaát huyeát ñoài thò xaûy ra ôû vuøng sau beân neân hieän töôïng maùu laán vaøo bao trong vaø haïch neàn laø bieán chöùng thöôøng gaëp cuûa xuaát huyeát ñoài thò. Theo nghieân cöùu cuûa taùc giaû Chung vaø coäng söï,4 xuaát huyeát ñoài thò laán vaøo bao trong vaø ñoài thò chieám tæ leä 44%, vaø 2/3 trong soá hoï coù chaûy maùu vaøo naõo thaát beân qua söøng thaùi döông. • Xuaát huyeát ñoài thò vuøng tröôùc coù theå laán vaøo caùnh tay tröôùc bao trong vaø nhaân ñuoâi, vaø qua nhaân ñuoâi ñeå vaøo söøng traùn naõo thaát beân. Nhoùm xuaát huyeát naøy ít gaëp vaø tieân löôïng töông ñoái toát. • Xuaát huyeát ñoài thò traøn xuoáng vuøng beân döôùi ñoài thò vaø trung naõo gaây tæ leä töû vong khaù cao. Cuõøng theo nghieân cöùu cuûa Chung vaø coäng söï,4 tæ leä töû vong cuûa nhoùm naøy leân ñeán 56%, phaàn lôùn beänh nhaân bò hoân meâ sôùm, roái loaïn thaân nhieät vaø töû vong sôùm do cheøn eùp thaân naõo.

24. TOÙM LAÏI • Ñoài thò laø moät phöùc hôïp nhaân xaùm lôùn ôû vuøng gian naõo, noù coù vai troø nhö caùnh cöûa ñeå ñi vaøo ra voû naõo. • Ñoài thò laø moät trong caùc vò trí thöôøng gaëp cuûa xuaát huyeát naõo do cao huyeát aùp. • Do vò trí ñaëc thuø trung taâm trong naõo cuûa ñoài thò, xuaát huyeát ñoài thò khoâng nhöõng gaây caùc roái loaïn thuoäc veà chöùc naêng ñoài thò, maø coøn coù caùc bieåu hieän do aûnh höôûng ñeán caùc vuøng xung quanh nhö bao trong, haïch neàn, döôùi ñoài, naõo thaát,… • Nghieân cöùu veà ñoài thò vaø xuaát huyeát ñoài thò ñaõ vaø seõ cung caáp theâm cho chuùng ta raát nhieàu thoâng tin boå ích cho quaù trình ñieàu trò beänh.

25. Xin caûm ôn quyù thaày vaø ñoàng nghieäp ñaõ chuù yù theo doõi