1 / 31

Hari Fundu Mina-rai ida ba Timor-Leste

Hari Fundu Mina-rai ida ba Timor-Leste. Cristino Gusmoa ho Thomas Ekeli Politica Tributaria e Macro Economia Ministério do Plano e das Finanças Outubru 2004. Ajenda. Tamba sa mak depozito petroliu ida? Poupa osan. Konsumusaun nebe diak Riku soin mina – graca ida ka susar ida?

chika
Télécharger la présentation

Hari Fundu Mina-rai ida ba Timor-Leste

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Hari Fundu Mina-rai ida ba Timor-Leste Cristino Gusmoa ho Thomas Ekeli Politica Tributaria e Macro Economia Ministério do Plano e das Finanças Outubru 2004

  2. Ajenda • Tamba sa mak depozito petroliu ida? • Poupa osan. Konsumusaun nebe diak • Riku soin mina – graca ida ka susar ida? • Dezenho konaba depozitu petroliu nian • Wainhira no oinsa mak atu gasta osan

  3. Tambasa mak fundo Mina-rai? • Rendimentu petroliu kria komplikasaun ba politika fiskal • Rendimentu petroliu diferente husi rendimentu sira seluk: • Laos profitu nebe real (income), maibe transformasaun husi rikusoin (husi mina rai no Gas). Reservasaun mina rai tun bei-beik no la kleur sei hotu. • ”Osan livre”. Sei la redus gastu iha seitor privadu hanesan rendimentu governu nian sira seluk. • Ladun stabil no certeza kompara ho rendimentu seluk. • Fundu ida bele hatudu nesesidade ba stabilizasaun (Gastu husi publiku) no reserva (ba jerasaun aban bain rua nian) Iha nesesidade ida atu salva/reserva parte substansial balun husi rendimentu mina rai – Atu seopara ou fahe gastu husi profitu nebe lao hela husi aktividade mina no gas. Osan mina rai bele sai nudar meius/ instrumentu reserva ida nebe pas.

  4. Jestaun riku soin – husi teoria ba pratika • Gastu tenke separa husi profitu mina no gas nebe lao hela • Osan mina rai bele suporta jestaun fiskal wainhira : • Politika nebe luan no suporta publiku • Regulamentu nebe klaru • Tau hamutuk investamentu nebe real Dalan Foti/hasai Extraction t tempo 0 Dalan konsumasaun Consumption Depozitu petroliu ida la iha substituisaun ba jestaun fiskal nebe diak. Depozitu nebe planu didiak bele tulun atu hari konsiensia publika nian no tulun ba jestaun ida nebe diak liu no jestaun prazu naruk ba riku soin mina rai. tempo t 0

  5. Riku soin Mina-rai Timor-Leste Rendimentu petroliu projektada • Projeksaun hatudu katak rendimentu sae ba liu iha $350M iha 2011 • Rendimentu bo’ot kompara ba ekonomia (2004-2005): CFET expenditure $75m, combined sources exp $245m, GDP $350m.) • Quantidade rendimentu futuru provolta de $3.7bn, maibe ladun klaru maski bo’ot (+/-$2bn depende ba mina nia folin deit) Rendimentu petroliu importante ba Timor-Leste (maibe la importante hanesan kapasidade rekursu humana)

  6. La iha certeza nebe signifikante konaba medidas husi rendimentu petroliu nebe hein hela Mina-rai nia fólin tuir istória • Jeolojia: Area foun nebe presiza atu diskobre? • Legal: Tasi ketan sira seidauk hari • Operasional: Hasai petroliu ne’e prosesu ida nebe kompleksu, gastu nebe la iha serteza. Depende los ba area ida deit. • Mina & gas nia folin: Large fluctuations (chart) Jestaun riku soin mina rai presisa hare didiak ba nesesidade sira nebe la iha serteza.

  7. Ajenda • Tamba sa mak depozito petroliu ida? • Poupa osan. Konsumusaun nebe diak • Riku soin mina – graca ida ka susar ida? • Graca ida wainhira maneija didiak. Susar ida wainhira maneija la diak • Dezenho konaba depozitu petroliu nian • Wainhira no oinsa mak atu gasta osan

  8. Graca Prezente ida husi natureza rasik Sei hadia standar Moris Timor oan sira nian Bele sai nudar kapital ida ba kresementu ekonomia nebe lais liu hodi estimula investamentu iha infrastrutura (dalan sira) no kapital humanu (edukasaun, saude), nebe dala ida tan bele hasae’ moris nebe diak liu tan Susar Mina rai nudar “deabo nia saseluk” Mina rai hasae’ aktividade nebe la lori ba nasaun nia diak Esperiensia Internasional fo razaun ba preokupasaun bo’ot hirak ne’e(“Susar nia Hun”): Kiak no kresimentu ekonomia nebe ki’ik Konflitus, funu no disturbus civil Korupsaun (KKN) Governo nebe la representativo Mina Rai – Graca ida ka susar ida?

  9. Oinsa mak atu evita rekursu nebe perigu? • Politika nebe prudente, transparensia no akontabilidade konaba operasaun iha areas balun • Jestaun no taxa husi fatin ke’e ka fati mina no gas • Pagamentus husi kompanhia Mina (EITI) • Planu no exekusaun orsamentu governu nian • Jestaun konaba reservba finansial (Deposita/osan mina) • Instituisoens seitor publiku ho qualidade be a’as • Hari konsensus ida iha jestaun ida nia laran ho tempo be naruk husi riku soin mina ba Timor Oan sira nia benefitu iha loron aban bainrua • Presisa informa ba publiku ho sentimentu nebe klaru konaba Timor oan sira nia propriedade. Ida ne’e importante atu hasae standar komprehensaun publika, no halo politika nebe sublinha ba transparensia no akuntabilidade

  10. Transparensia & Akuntabilidade relasione ho deposita osan mina rai (1) • Nivel a’as konaba transparensia iha planu no operasoens fundu • Halo reportazen ida nebe komprehensivu no asesivel konaba jestaun osan, no osan nebe sai ou gastu ne’e konsistensia no konsiderasaun praju naruk nian. • MoPF: Halo relatoriu iha dokumentus orsamental no relatorio annual • Osan nebe tama no osan nebe sai • Osan nebe sai konsistente no antisipasaun ho konsiderasaun ba praju naruk nian. • Osan nebe tama ou fila, hodi akumula valor no strategia investamentu nian.

  11. Transparensia & Akuntabilidade relasione ho deposita osan mina rai (2) • BPA: Halo relatoriu trimestral konaba jestaun operasional (Valor osan, aktividade investamentu, kontrola ba risku, ect) • External, Halo auditu nebe independente (Liu husi MoPF no BPA) • Halo konsiderasaun ba hari ”supervisor” ida nebe independente – konselho hosi ema importante sira atu hare no fo konselho ba parlamentu konaba aspeitu hotu-hotu husi operasoens osan ? Teransparensia no akuntabilidade presisa sublina iha aspeitu hotu-hotu husi osan petroliu nian, ida ne’e importante atu asegura jestaun riku soin mina rai nian.

  12. Ajenda • Tamba sa mak depozito petroliu ida? • Poupa osan. Konsumusaun nebe diak • Riku soin mina – graca ida ka susar ida? • Graca ida wainhira maneija didiak. Susar ida wainhira maneija la diak • Mapa konaba osan petroliu nian: Osan tama nian, osan sai nian, Jestaun • Politika ida nebe komprehensivu. Haforsa/ hametin instituisaun sira nebe iha ona. Transparensia no akuntabilidade • Wainhira no oinsa mak atu gasta osan

  13. Mapa osan petroliu nian– Prinsipiu sira nebe importante • Integradu ho orsamentu • Prevene duplikasaun, politika nebe kordena hamutuk atu fo fuan nebe diak, hari kapasidade husi instituisaun sira nebe iha ona. • Jestaun nebe prudente • Salva investimentu, riku soin sira nebe iha rai maran, buat sira nebe la real. • Investamentu domestika iha risku barak liu, bele hakanek ekonomia (inflasaun sasan nia folin, governasaun nebe la diak,) • Transparensia no akuntabilidade • Fo hatudu ba publiku konaba osan, esplika konaba politikamekanismu atu prevenu utilizasaun osan nebe la los, auditor husi liur. • Prevene utilizasaun osan se wainhira la iha autorizasaun, fo informsaun nebe barak no halo desizaun nebe diak, kria no hari konfiansa publika. • Mantein nafatin soberania parlamentu nian

  14. Oinsa mak osan mina nebe propoin lao? Rendimentu Domestika Rendimentu husi mina rai +mai husi investamentu Fundu Mina-rai Orsamentu Transfere hodi suporta fali ba orsamentu nebe iha defisit (La inklui petroliu) Gastu sira• konsumasaun • investimentu (infrastrutura, kapital humanu)

  15. Ilustrasaun, Halo nusa mak Fundu Mina-rai integrado ba Orcamento

  16. Rendimentu domestika Rendimentu husi mina-rai +mai husi investamentu 129 37 76 Fundu Mina-rai Orsamentu Transfere hodi suporta fali ba orsamentu nebe iha defisit (La inklui petroliu) 113 Gastu sira• konsumasaun • investimentu (infrastrutura, kapital humanu) Note: Numerus nebe hatudu konaba osan hola husi slide tabela uluk liu ba

  17. Ilustrasaun ida konaba osan mina rai nian

  18. Planu konaba osan signifika katak: • Osan nudar instrumentu ida atu rai, no mos politika atu rai osan hakotu iha orsamentu • Nasaun ida bele rai osan hodi investe ba fisiko ou investe financial • Tan ne’e orsamentu mak deside konaba politika rai osan nian: • Osan hira mak hasai ba konsumasaun foin lalais ne’e • Osan hira mak gasta ba investamentu fisiku, hanesan investamentu iha infrastrutura (dalan sira) no kapital humana (saude, edukasaun) • Osan hira mak rai iha aset finansia (Osan mina rai nian)

  19. Jestaun ba osan mina rai nian - Konsiderasoens nebe importante tebes • Linha nebe klaru konaba responsibilidade entre ministeriu do Plano e das Financas hanesan nia nain no BPA hanesan Maneijer. Servisu BPA nian: Halao didiak nia benchmark (Hare ba risko), Foli –Jestaun nebe efisiente . • Transparencia konaba jestaun ba publiku sira liu-liu konaba objektivu no rendimentu sira, relatoriu publiku konaba jestaun no assesu tomak ba propriedade osan • Kontrola jestaun liu husi • Konsulta ho parlamentu relasione ho asuntu importante • Halo auditu independente no husi liur (no sukat mina nia resultadu) • Karik diak liu konselho ida husi ema importante sira

  20. Ministério do Plano e das Finanças Hola responsabilidade tomak Stratejia alokasaun aset Limite risku Halo evaluasaun ba jestaun operasional Jestaun konaba osan mina rai nian- Linha nebe klaru konaba responsabilidade Autoridade Bankaria no Pagamentu • Kria stratejia investamentu • Risku Jestaun nian • Kontas no relatoriu • Hato’o konselho ba ministeriu konaba stratejia atu halo desizaun iha investamentu

  21. Jestaun osan mina rai nian - Stratejia investamentu • Osan tenke investa aseguramente iha risku nebe ki’ik iha aset finansial husi liur nian. • Tambasa mak ba investa iha rai liur? Hamenus risku no hamenus presaun ba ekonomia domestika • Investa iha rai laran iha merkadu finansial nebe ki’ik sei fo diversifikasaun nebe ki’ik ba risku iha politika no finansial (ref. Kuwait), aumenta risku ba korupsaun no governasaun nebe ladiak, presu nebe sae maka’as no dezenvolvementu ekonomia nebe la iha balansu(“Moras Holandes” no “rekursu nebe ladun diak”)

  22. Ajenda • Tamba sa mak depozito petroliu ida? • Poupa osan. Konsumusaun nebe diak • Riku soin mina – graca ida ka susar ida? • Graca ida wainhira maneija didiak. Susar ida wainhira maneija la diak • Mapa konaba osan petroliu nian: Osan tama nian, osan sai nian, Jestaun • Politika ida nebe komprehensivu. Haforsa/ hametin instituisaun sira nebe iha ona. Transparensia no akuntabilidade • Wainhira no oinsa mak atu gasta osan (politika konaba rai osan) • Presisa gastu ho sustentavel Keta haluha katak osan mina-rai nian mak kareta investamentu nian, no distintamente separa husi desisaun konaba politika investamentu nian.

  23. Gastu husi rendimentu mina nian Politika fiskal posivel Mantein nafatin riku soin mina rai nian Mantein nafatin valor husi riku soin mina rai per kapita (wainhira populasaun aumenta) Tempu Valor husi riku soin mina rai (Fundu Mina-rai + rekursu mina-rai) Parsial nebe husi petroliu nebe maran ba bei-beik iha termu medium, no stabiliza fali Note: Grafiku ida ne’e atu hatududeit ilustrasaun jeral ida. Sumariu aktual diferensia maka’aslos, depende ba formulasaun politika. Iha mos nivel risku nebe la hanesan haleu sumario ne’e, no mos nebe la hatudu iha sumariu ne’e. Tempu

  24. Politika do Governo sobre Poupansa Manter valor real ba riko soin mina-rai Gastu husi rendimentu mina nian Hateten katak: Atu gasto ”Rendamento Permanente” (hanesan, total bele hatutan ba oin nafatin/sustentavel) Tempu Valor husi riku soin mina rai (Fundu Mina-rai + rekursu mina-rai) Mina rai kido Note: Grafiku ida ne’e atu hatududeit ilustrasaun jeral ida. Fundu Mina-rai Tempu

  25. Politika do Governo sobre Poupansa: Manter valor real ba riko soin Petroleo • Hanoin atu gasto ”Rendamento Permanente” • Hanesan, total bele hatutan ba oin nafatin • Timor Leste sei gasto ba nafatin sei liu hosi $ 100m • Receitas Domestika (sei liu hosi $ 30m) • Rendimento Permanete hosi Petroleo (liu hosi $ 70m) • Maibe: Estimativa Revisaun (Estimativa ne sei hare hosi preso) • Gasto sei sae neneik • Gasto tinan kotuk $ 75 • Presiju halo lolos exstra gasto la bele sae • Poupansa sei sae lalais

  26. Despesa do Governo e osan de poupansa Estimativa de corente hosi politika de poupansa Akumulasaun de poupansa iha Fundo de Petroleo

  27. Sumariu husi proposta osan petroliu nian • Objektivu: Instrumentu ida atu maneija riku soin petroliu diak liu ho matenek, atu tulu hari kompresaun ida ba nesesidade atu rai parte substansial balun husi rendimentu petroliu. • Osan nebe tama: Remdimentu sira hotu nebe husi mina rai + profitu husi investamentu • Gastu husi fundu: Quantidade nebe presisa atu finansa orsamentu governu nian nebe deficit (la inklui rendimentu mina rai). Ida ne’e signifika katak fundu totalmente integradu ba orsamentu governu nian. • Jestaun fundu: Fundu ne’e atu investa aseguramente iha risku aset finansial nebe kaman diak liu iha rai liur.MoPF iha responsabilidade tomak, no ninia jestaun operasional sei delega ba BPA. • Transparensia: Iha nivel nebe a’as konaba transparensia operasaun, inklui relatoriu nebe komprehensivu no asesivel konaba jestaun fundu no osan nebe sai mos sustentavel. Ema ruam bele konsidera konaba hari konselho independente ida husi ema importante sira atu bele halo supervisaun.

  28. Novas Estimativas das Receitas • Receitas de Petróleo mais elevadas • Preços mais elevados para o petróleo • Afecta os impostos e a PTP/FTP • Receitas do Petróleo duplicam durante os próximos 4 anos • Receitas Domésticas mais Elevadas • Aumento da Arrecadação • Melhor Administração

  29. Revisão às Receitas Petrolíferas

  30. Riscos e Incertezas • Estimativas das Receitas irão mudar • Sobem ou Descem? Grandes ou Pequenas?

  31. Novas Estimativas das Receitas

More Related