Download
1 / 15
E N D
هجرت پیامبر به مدینه هجرت محمد که گاهی به خلاصه هجرت نیز خوانده می‌شود، واقعهٔ هجرت محمد پیامبراسلام و همراهانش از شهر مکه به یثرب است که در سال ۶۲۲ میلادی/۱ قمری صورت گرفت. این واقعه منجر به ایجاد اولین حکومت اسلامی در یثرب (که بعداً مدینة النبی یا به‌خلاصه مدینه نامیده شد) شد و به علت اهمیتش در اسلام مبدأ تاریخ مسلمانان در دو تقویم هجری شمسی وهجری قمری در این سال گرفته شده است.
علت هجرت پیامبر به مدینه اهالى مكه پس از درگذشت حضرت خديجه (س) ، همسر پيامبر (ص) و درگذشت حضرت ابوطالب ، عموى آن حضرت، بر دشمنى خويش افزودند و حتى قصد جان پيامبر (ص) را نمودند. از سوى ديگر تعدادى از اهالى يثرب در همان سالهاى غربت و تنهايى پيامبر(ص) در ايام حجّ با وى و اهداف بلند دينش آشنا شده و پس از بازگشت به يثرب، به تبليغ آن پرداختند. مردم يثرب، رفته رفته به اسلام علاقه نشان داده و در مراسم سال بعد، تعداد زيادترى به نزد رسول خدا (ص) رسيدند و به دست مبارك وى، مسلمان شده و با آن حضرت پيمان بستند. امّا در مراسم حجّ سال سيزدهم بعثت، گروهى از حاجيان يثربى كه تعدادشان هفتاد و سه مرد و زن بود، در اواسط ايام تشريق و در محل عقبه در سرزمين منى، ايمان آورده و با آن حضرت پيمان بستند، تا از وى و يارانش همانند خانواده و طايفه خويش پشتيبانى كنند.
آشنایی مردم یثرب با پیامبر (ص) اهل مدینه از جنگ داخلی که سال ها در میان دو قبیله بزرگ اوس و خزرج برپا بود، به ستوه آمده بودند، بالاخره به فکر افتادند که برای خود، پادشاهی انتخاب کرده، بدین ترتیب به کشتار خاتمه دهند. برای این کار، جمعی از سرشناسان خود را به مکه فرستادند تا در این باره با سران اهل مکه مشورت کنند و این واقعه، زمانی بود که پیغمبر اکرم به دعوت علنی خود قیام کرده بود. سرشناسان مدینه وقتی به مکه رسیدند مقصد خود را با سران قریش در میان نهادند، سران قریش، به این عذر که مدتی است محمد در این سامان، دعوی نبوت می کند و خدایان مقدس ما را ناسزا می گوید و جوانان ما را فاسد می کند و افکار ما را مشوش می دارد، از شرکت در مشورت ایشان سرباز زدند. شنیدن این سخن، اهل مدینه را که بارها بشارت ظهور نبی امی را در مکه از یهود شنیده بودند، تکان داد و به این فکر انداخت که پیغمبر اکرم را ببینند و از چگونگی دعوتش مطلع شوند، وقتی که به حضور آن حضرت رسیدند و سخنانش را شنیدند و به آیات قرآنی گوش دادند و ایمان آوردند.
پس از گذشت ايام حج و بازگشت اهالى يثرب به سرزمين خويش، مهاجرت مسلمانان مكه به سوى يثرب آغاز گرديد. آنان به دستور پيامبر(ص) به دور از چشم مشركان قريش به صورت فردى و گروهى عازم يثرب شدند.به طورى كه در مكه معظمه، جز پيامبر(ص) و تعدادى اندك از يارانش و گروهى زنان و مردان كهن سال و از كار افتاده، كسى باقى نماند. پيامبر(ص) بيش از هر زمان ديگر، در يكى دو ماه آخر اقامتش در مكه، احساس تنهايى و خطر مىكرد. سرانجام سران قريش در واپسين روزهاى ماه صفر، تصميم به كشتن پيامبر(ص) گرفتند. در دارالنّدوه كه مجلس شوراى اعيان و اشراف آنان بود، جلسهاى برگزار كرده و پس از تبادل نظر و گفتگوهاى زياد، به كشتن پيامبر(ص) از سوى نمايندگان تمام طوايف قريش رأى دادند و شب اوّل ربيع الاوّل را براى اين كار برگزيدند. شب موعود فرا رسيد، پيامبر(ص) براى فريب مشركان، حضرت علي (ع) را به جاى خويش در بسترش خوابانيد و خود، بسوي مدينه مهاجرت نمود. مشركان، پس از هجوم به خانه پيامبر(ص) و مشاهده امام على بن ابى طالب (ع) در رختخواب آن حضرت، خشمناكتر شده و به تعقيب آن حضرت پرداختند و براى پيدا كردن وى، صد شتر جايزه تعيين نمودند ولى هرچه تلاش كردند، به وى دست نيافتند.
آن حضرت پس از سه شب پنهان ماندن در غار ثور، به سوى مدينه حرکت كرد و وارد مدينه شد و مورد استقبال باشكوه اهالى مدينه قرار گرفت. اين شهر از آن پس، به مدينة الرّسول (ص) شهرت يافت. اگر پيامبر اسلام در مکه می ماند جانش در خطر بود و به تبع دين اسلام نمی توانست گسترش پيدا کند و به همين منظور برای گسترش اسلام می بايستی جای ديگری غير از مکه در نظر گرفته می شد لذا با توجه به شرايط يثرب(مدينه) و آمادگي اهالي آن براي دفاع از اسلام پيامبر اين شهر را انتخاب نمود. قرآن به مهاجرت پیامبر اشاره می کندو می فرماید: ( و کأین من قریه هی اشد قوه من قریتک التی اخرجتک اهلکناهم فلا ناصر لهم ) (محمد آیه ی 13 ). « چه سرزمینهایی بود که مردم آنجا، از شهری که تو را اخراج کردند قوی تر و نیرومندتر بودند، خدا آنان را نابود کرد و برای آنان یار و یاوری نبود ».
ورود پیامبر به مدینه و پیشرفت اسلام وقتی که مردم یثرب خبر تشریف فرمایی پیغمبر اکرم را شنیدند ، شاد شده ، با آغوشی باز به استقبال حضرتش شتافتند و مقدم آن حضرت را گرامی داشته و با نهایت خلوص، جان و مال خود را برای پیش رفت اسلام در اختیار وی گذاشتند و به همین مناسبت انصار نامیده شدند. خدای متعال در کلام خود به قصه هجرت پیغمبر اکرم (ص) و هم به خدمات انصار اشاره فرموده، از آنان قدردانی می نماید: والذین تبوءو الدار و الایمان من قبلهم یحبون من هاجر الیهم ولایجدون فی صدورهم حاجة مما اوتوا و یوثرون علی انفسهم ولو کان بهم خصاصة (حشر آیه 9)، خلاصه ترجمه: و آنان (انصار) که پیش از مهاجران، خانه برای مسلمانان ساختند و ایمان را تقویت کردند، اینان مسلمانانی را که به سویشان مهاجرت کردند دوست می دارند در حالی که نیاز و طمعی به آنچه در دست مهاجران بود نداشتند و با وجود دست تنگی، دیگران را بر خود مقدم می داشتند.
پیغمبر اکرم در مدینه مستقر شد و تدریجا جمع کثیری از مسلمانان مکه در زیر شکنجه کفار بودند از خانه و زندگی خود دست برداشته به مدینه مهاجرت کردند، انصار نیز به عهد خود وفا کرده، پذیرای گرمی از ایشان به عمل آوردند. پیغمبر اکرم (ص) مسجدالنبی را در مدینه بنا کرده و مساجد دیگری نیز به تدریج ساخته شد و مبلغین اسلام به اطراف فرستاده شدند و معاهده هایی با طوایف یهود که در مدینه و اطراف مدینه بودند و همچنین با قبایلی از اعراب بسته شد و اسلام با نورانیت خود، به سرعت شروع به پیش رفت نمود و در ظرف ده سال - که مدت اقامت آن حضرت در مدینه می باشد - سلطه کامل اسلام بر سراسر شبه جزیره عربستان برقرار گردید و از ملوک و سلاطین ممالک - مانند قیصر روم شاهنشاه ایران و نجاشی حبشه و خدیو مصر - دعوت دینی به عمل آمد.
پیغمبر اکرم (ص) در ظرف این ده سال به انجام ماموریت خود اشتغال داشت و لحظه ای نیاسود، وحی آسمانی را تلقی می فرمود و تعلیمات اسلام را از معارف و اخلاق و قوانین که از طریق وحی از جانب خدای متعال به او می رسید به مردم یاد می داد و به پند و اندرز مردم می پرداخت و به سوالاتشان پاسخ می داد و با مخالفان و دانشمندان ملل - خاصه یهود - مناظره و محاجه می نمود و امور کشوری را اداره نموده، چرخ زندگی مردم را می گردانید و با این که در این ده سال با دسته های مختلف کفار و مشرکین، در حدود هشتاد جنگ نمود و در خونین ترین و هولناک ترین آن ها، مانند جنگ بدر و احد و جنگ خندق و خیبر، شرکت جست و مثل یکی از لشکریان به زد و خورد اشتغال داشت، هرگز دیده نشد که شخصا کسی را بکشد.
خدای متعال در کلام خود به اختصار، جریان وقایع این ده ساله را ذکر نموده، می فرماید: یریدون لیطفوا نور الله بافوههم والله متم نوره ولو کره الکافرون هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله ولو کره المشرکون، خلاصه ترجمه: کفار می خواهند نور و روشنایی خدایی را خاموش کنند و حال آن که خدا نور و روشنایی خود را به حد تمام و کمال خواهد رسانید، اگر چه کفار دوست ندارند. خدا همان است که فرستاده خود را با هدایت و دین حق به سوی مردم فرستاده تا آن را به همه ادیان و مذاهب غلبه دهد، اگر چه بر مشرکان ناگوار باشد.
نتایج هجرت پیامبر به مدینه اولين نتيجه اين سفر، رهايي از فشارهاي اقتصادي و سياسي و شكنجه هاي كفار بود. نتيجه ديگري كه هجرت به مدينه براي مسلمانان در برداشت، ايجاد احساس امنيت رواني در بين مسلمانان بود و اين احساس خوشايند زمينه برنامه ريزي و طراحي جامعه اسلامي را براي ايشان فراهم ساخت. پايه ريزي يك "تمدن جهاني" با وجود فشارهاي روحي امكان پذير نبود و هجرت به مدينه، اين زمينه را ايجاد كرد. دستاورد ديگر هجرت پيامبر(ص) به مدينه، طرح ريزي يك جامعه مدني بر اساس يك طرح الهي يعني دين بود. اختلافها و سليقه هاي قبيله اي، بزرگترين مشكل آن زمان بود كه پيامبر(ص) بايد آن را رفع مي كردند، تا بتوانند امت اسلام را پايه ريزي كنند.
زندگي در مدينه، براي مسلمانان اين فرصت را به وجود آورد تا درباره نحوه ارتباطات، تجارت، مسايل نظامي و... به يك نظام مندي جامع دست يابند، كه اين امر به انسجام دروني امت اسلام كمك بسياري مي كرد. از طرف ديگر، قبايل غير مسلمان اطراف مدينه هم خواستار عقد پيمان با پيامبر(ص) و امت اسلام بودند. لذا ما علاوه بر اتحاد در درون مرزهاي اسلام، شاهد روابط دور از تشنج با بيرون مرزهاي اسلام هم هستيم كه اين خود امنيت و آسايشفراواني براي جامعه اسلامي آن روز فراهم مي ساخت. شكل گيري يك جامعه و پايه ريزي تمدني كه بايد حصر زمان و مكان را بشكند و هويت و ماهيتي جهاني يابد، مستلزم رفع اختلافهاي دروني بود؛ لذا پيامبر(ص) در اولين اقدامهاي خود اختلافهاي بين ياران خود اعم از انصار و مهاجر را برطرف مي كردند، لذا ايشان در ابتكاري ماندگار، مسأله عقد اخوت بين آنان را مطرح ساختند. اين پيمان بين انصار و مهاجر و حتي بين مهاجرين بسته شد تا علاوه بر تقويت روحيه ايثار و گذشت، برتري جوييهاي قومي و قبيله اي را از بين ببرد.
مهاجرت پیامبر « ص » از مکه به مدینه، در سرنوشت آیین اسلام نقش مرثری داشت، این مهاجرت گذشته بر این که جان پیامبر را خرید و او را از چنگال خونخواران شرک رهایی بخشید، سبب شد که پیامبر در یک محیط مناسب و آماده و آشنا به شرایع و کتب آسمانی، فرود آید و به تبلیغ بپردازد و گروه بی شماری از جوانان پاکدل ( انصار ) دور او را بگیرند و سرانجام به صورت قدرت چشمگیری از مکتب اسلام دفاع نمایند. این هجرت سبب شد که پیامبر از نیروهای جوان یثرب برای تربیت مبلغ بهره بگیرد و پس از آموختن قرآن و تعالیم اسلام آنان را به اطراف و اکناف شبه جزیره اعزام دارد و توجه قبائل دور دست را به اسلام جلب کند. در پرتو این مهاجرت در قلب شبه جزیره دولت قدرتمند و نیرومندی پدید آمد که توانست در برابر شیاطین عرب با شدت و قدرت بایستد و توطئه ها را در نطفه خفه کند و یهودان منطقه را که مزاحم تبلیغ اسلام بودند، ادب کند. در پرتو این مهاجرت، مدینه به صورت یک مرکز مذهبی و سیاسی در آمد و در اواخر حیات پیامبر « ص »، هیئتهای فراوانی از نقاط دور دست وارد مدینه می شدند و درباره ی اسلام به تحقیق می پر داختند و غالباً جذب معنویت و قدرت ظاهری آن می گشتند.
منابع ومراجع : Aviny.com Encyclopaediaislamic.com Howzah.net Historylib.com Tahoorkotob.com
پژوهشگر : فاطمه اکبری زیرنظر استاد محترم : دکتر حسین مجتبوی
