Tìm kiếm thông tin trên Internet

1. Tìmkiếmthông tin trên Internet Trung tâm Thông tin Phát triển Việt Nam

2. Khái quát Mục tiêu của bài học này nhằm giúp bạn: • Hiểu rõ hơn về Internet – một địa chỉ giúp bạn tìm kiếm thông tin. • Khám phá những ưu và nhược điểm của những công cụ tìm kiếm khác nhau và làm thế nào để chọn công cụ tìm kiếm phù hợp nhất cho nhu cầu tin của bạn. • Học cách sử dụng các công cụ tìm kiếm một cách phù hợp: tạo một câu lệnh tìm kiếm sao cho phù hợp với nguyên tắc hoạt động của công cụ tìm kiếm. • Đánh giá thông tin tìm được: cách lựa chọn những kết quả phù hợp nhất. • Xây dựng thư viện trực tuyến của riêng bạn.

3. Internet – một môi trường thông tin • Không có thống kê cụ thể nào về lượng thông tin có trên Internet • Không có hệ thống xử lý thông tin tiêu chuẩn • Các công cụ tìm kiếm chỉ có thể tìm trong một số lượng các trang web nhất định – không phải là tất cả các trang

4. Có thể tìm được mọi thông tin trên Internet không? • Có phải mọi thông tin đều miễn phí? • Các thông tin khó tìm thấy trên Internet • Các bài báo chuyên môn toàn văn • Các tài liệu cũ • Chất lượng nội dung

5. Một số công cụ tìm kiếm • Máy tìm kiếm • Danh mục theo chủ đề / Cổng thông tin • Cơ sở dữ liệu chuyên ngành

6. Máy tìm kiếm • Do các chương trình máy tính tập hợp, xây dựng (một cách cơ học) một cơ sở dữ liệu của các nguồn tin tham khảo • So sánh các từ tìm kiếm với các từ trong văn bản của các trang web được lưu trong CSDL • Số lượng trang tìm kiếm có thể dao động từ số lượng nhỏ đến số lượng lớn các trang web • Kết quả tìm phụ thuộc vào việc hiểu rõ cú pháp của lệnh tìm và phạm vi tìm kiếm của công cụ đó Điểm mạnh: các nhu cầu tin cụ thể sử dụng các tên người hoặc tổ chức, tên tài liệu cho trước, tìm kiếm nhanh và trên phạm vi rộng, các chủ đề khó phân loại Điểm yếu: không cho phép xem lướt các trang web trong một chủ đề cụ thể

7. Một số máy tìm kiếm • Google www.google.com • Yahoo www.yahoo.com • Microsoft www.bing.com • Askwww.ask.com • Alltheweb www.alltheweb.com • AltaVista www.altavista.com • Nguồn: www.searchengineshowdown.com/

8. Một số máy tìm kiếm tiếng Việt • Tìm nhanhwww.timnhanh.com (có cả tính năng tìm kiếm việc làm) • Xalo www.xalo.vn • Tìm kiếm nhạc, video • http://baamboo.com/ • http://mp3.zing.vn • Tra cứu bản đồwww.diadiem.com

9. Cổng thông tin • Gồm có các thư mục Internet, các danh mục theo chủ đề, các thư viện ảo và cổng thông tin • Giới thiệu các nguồn tin thuộc một lĩnh vực cụ thể • Thường được tổ chức theo các danh mục có nhiều lớp • Do con người tạo ra • Chú trọng nhiều hơn vào sự phù hợp và chất lượng của thông tin Điểm mạnh: giúp tìm theo các chủ đề mà người khác đã nghiên cứu và lập danh mục và xem lướt trong từng lĩnh vực Điểm yếu: không thể tìm kiếm nhanh thông tin từ các chủ đề khác nhau

10. Cổng thông tin – vài ví dụ • Cổng thông tin phát triển http://www.eldis.org/ và http://www.developmentgateway.org/ • Thư viện ảo trên mạng http://www.vlib.org/ • SOSIG (cổng thông tin khoa học xã hội)http://www.sosig.ac.uk/ • Librarian’s Index ww.lii.org/ • InfoMine http://infomine.ucr.edu/ • Intute http://www.intute.ac.uk/ • Open Directory Project http://www.dmoz.org/ • Yahoo! Directory http://dir.yahoo.com/

11. Cổng thông tin – Việt Nam • Cổng thông tin phát triển Việt Namhttp://www.vietnamgateway.org/ • Cổng thông tin kinh tế Việt Namhttp://www.vnep.org.vn/ APC - UNESCO MMTK Project

12. Cơ sở dữ liệu chuyên ngành • Được ví như “web ẩn” – những trang web mà robot không thể tìm thấy • Thường là các số liệu thống kê, bản đồ, số liệu • Các mục lục thư viện trực tuyến • Nội dung luôn thay đổi • Có công cụ tìm kiếm riêng • Có thể tìm trang chủ bằng các máy tìm kiếm. Điểm mạnh: thu thập thông tin, dữ liệu cụ thể Điểm yếu: không thể xem lướt theo chủ đề

13. Sử dụng các công cụ một cách phù hợp Những điều cần biết: • Phân tích yêu cầu tin • Diễn đạt lệnh tìm kiếm • Chọn công cụ tìm kiếm phù hợp • Tìm lời khuyên từ một người thích hợp • Đánh giá kết quả

14. Phân tích yêu cầu tìm • Đặt câu hỏi để làm rõ yêu cầu tin • Phân thành các khái niệm cụ thể

15. Phân tích yêu cầu tin • Tôi muốn làm gì? • Xem lướt những thông tin có sẵn trong lĩnh vực mà tôi quan tâm => xem trong danh mục như Yahoo! Directory • Tìm một thông tin/tài liệu cụ thể đã biết=> sử dụng các công cụ tìm kiếm như Google, Yahoo!, Alltheweb, … hoặc một cổng thông tin chuyên môn • Tất cả thông tin về một chủ đề => thử tìm kiếm trên một vài công cụ tìm kiếm khác nhau, đồng thời kiểm tra các nguồn thông tin khác ngoài Internet ví dụ như sách, báo, các ấn phẩm in khác.

16. Phân tích yêu cầu tin • Có cơ quan, tổ chức, hiệp hội nào có thể cung cấp thông tin về chủ đề này? => Tìm trang web của tổ chức đó • Chủ đề bạn quan tâm có thuộc một lĩnh vực rộng hơn không? => Tìm tới cổng thông tin có bao quát lĩnh vực đó

17. Diễn đạt lệnh tìm kiếm Các nguyên tắc cơ bản về mặt cú pháp của các là công cụ tìm là giống nhau, tuy nhiên các chi tiết có thể khác nhau – vì vậy luôn luôn xem phần hướng dẫn của từng công cụ tìm để biết rõ cách thức tạo câu lệnh.Đưa thuật ngữ mà bạn nghĩ là quan trọng nhất lên đầu lệnh tìm, tiếp đó là các thuật ngữ khác. Trong quá trình tìm kiếm có thể đảo trật tự sắp xếp thuật ngữ

18. Diễn đạt lệnh tìm kiếm • Tìm những thuật ngữ thay thế cho từng khái niệm • các từ đồng nghĩa: lợn / heo ; nhà đất / bất động sản • các cách viết khác nhau của một từ: favourite / favorite globalisation / globalizationViet_Nam / Vietnamquy chế / qui chế • từ số ít, số nhiều: program / programs

19. Diễn đạt lệnh tìm kiếm • Sự độc đáo của các từ khóa tìm kiếm: • Tên tài liệu (cụm từ) • Các từ khóa chính APC - UNESCO MMTK Project

20. Diễn đạt lệnh tìm kiếm • Các tham số thu hẹp phạm vi tìm: “” , +, - “nạn vi phạm bản quyền phần mềm” - tìm chính xác theo cụm từ +coffee +pickers +price +Columbia – kết quả phải bao gồm tất cả các từ này +coffee –cup –cotton – chỉ tìm các trang có từ coffee mà không có từ cup hoặc cotton.

21. Diễn đạt lệnh tìm kiếm • Các toán tử Boolean phức tạp • OR (mở rộng phạm vi tìm kiếm): global warming OR greenhouse effect • AND hoặc + (thu hẹp phạm vi tìm): +“Việt Nam”+”Trung Quốc” +“buôn bán trẻ em” • NOT (thu hẹp phạm vi tìm): “gỗ tự nhiên”NOT ”gỗ ép”

22. Diễn đạt lệnh tìm kiếm • Một số cách thu hẹp phạm vi tìm kiếm khác • Giới hạn theo định dạng file (.pdf, .doc, .mp3, …) • Giới hạn theo ngôn ngữ (tiếng Anh, tiếng Pháp, …) • Giới hạn theo từng loại địa chỉ web (ví dụ chỉ tìm các tài liệu từ các trang web có đuôi .gov.vn, hoặc .edu) • Giới hạn theo địa điểm xuất hiện của từ tìm kiếm (ở tên tài liệu hoặc trong nội dung) • Tìm tranh ảnh hoặc bản đồ

23. Công cụ tìm kiếm Google

24. Chọn công cụ tìm kiếm phù hợp với yêu cầu tin • Chọn công cụ tìm kiếm phù hợp với yêu cầu tin của bạn. • Xem xét cách mà công cụ tìm sẽ làm để xử lý lệnh tìm của bạn và diễn đạt lại lệnh tìm để có thể sử dụng công cụ hiệu quả nhất. • Sử dụng nhiều công cụ tìm khác nhau.

25. Tạp chí khoa học miễn phí • Google scholar http://scholar.google.com • www.openj-gate.com • www.doaj.org • www.findarticles.com • www.thefreelibrary.com • Vietnam Journals Online www.vjol.info

26. Sách điện tử miễn phí • OAPEN (Open Access Publishing in European Networks) www.oapen.org • Online Books Page http://onlinebooks.library.upenn.edu/ • Nhà xuất bản Hàn lâm Quốc gia Hoa Kỳ (NAP) http://www.nap.edu/ • Danh mục các trang web cung cấp tài liệu truy cập mở (Đại học Nottingham và Thư viện Đại học Lund) http://www.opendoar.org

27. Học liệu mở • Open Educational Resources – OER • Open Course Ware - OCW • http://ocw.mit.edu/ (MIT OCW) • www.ocwconsortium.org/ (OpenCourseWare Consortium – Liên minh Học liệu Mở)

28. Ấn phẩm miễn phí của Ngân hàng Thế giới • Tài liệu dự án www.worldbank.org/projects • Ấn phẩm và báo cáo nghiên cứu www.worldbank.org/documents • Dữ liệu thống kê http://data.worldbank.org • Thư viện điện tử www.worldbank.org/elibrary APC - UNESCO MMTK Project

29. Ấn phẩm miễn phí của Liên hợp quốc • Liên hợp quốc www.undp.org hoặc www.undp.org.vn • Các cơ quan, tổ chức khác… APC - UNESCO MMTK Project

30. Video bài giảng miễn phí • Video mảng giáo dục trên youtube www.youtube.com/edu • Academic Earth http://academicearth.org. • TED Bài giảng, bài nói chuyện của các chuyên gia www.ted.com

31. Video bài giảng miễn phí • iTunes: phần mềm miễn phí chạy các file âm thanh và video, chạy cả trên máy PC, Mac, iPod, iPhone, và Apple TV. • http://itunes.stanford.edu/ • http://itunes.berkeley.edu/ • http://web.mit.edu/itunesu/ • http://itunes.yale.edu/ • http://itunes.umich.edu/ • http://www.cam.ac.uk/video/itunesu.html

32. Phiên bản cũ của các trang web • http://www.archive.org • http://www.bibalex.org/ISIS/archive_web.htm • http://pandora.nla.gov.au/index.html • Google cached pages • http://www.archive-it.org/ • http://www.webcitation.org

33. Một số trang web hữu ích • Phiên bản cũ của các trang web • Ví dụ: • http://www.agroviet.gov.vn/html/BandoKT-XHVietnam/Contents.asp APC - UNESCO MMTK Project

34. Tìm kiếm các cơ sở dữ liệu chuyên ngành (web ẩn) • Sử dụng các máy tìm kiếm (google, yahoo!, alltheweb, v.v. • Lệnh tìm: Từ khóa nội dung/chủ đề + “database/portal/online resources/web resources/web site/gateway” • Ví dụ: economics database

35. Một số cách mở rộng kết quả tìm kiếm • Xem mục “Bibliography” hoặc “References” của các tài liệu và tiếp tục tìm kiếm các tài liệu này. • Mở rộng tìm kiếm từ trang web hiện tại có thông tin hữu ích (ví dụ vào các phần Publications/Resources)

36. Tìm lời khuyên Các công cụ tìm kiếm không biết suy nghĩ, con người có kỹ năng này! • Khi không tìm thấy các kết quả phù hợp qua các công cụ tìm kiếm trực tuyến. • Tìm thông tin về những người có thể giúp bạn: • Địa chỉ email của một cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có chuyên môn về lĩnh vực mà bạn quan tâm • Số điện thoại • Địa chỉ liên hệ • Gửi yêu cầu tin của bạn tới một diễn đàn phù hợp

37. Đánh giá kết quả tìm được Hãy nghĩ trước khi nhấn chuột! • Mạng Internet thiếu cơ chế kiểm soát chất lượng như của ấn phẩm in. • Ai cũng có thể đưa thông tin lên Internet. Vì vậy cần đánh giá những thông tin tìm thấy trên Internet cẩn thận hơn so với thông tin tìm thấy trên các nguồn tin truyền thống như sách, tạp chí chuyên ngành, các cơ sở dữ liệu mang tính học thuật.

38. Tiêu chí đánh giá thông tin • Sự cập nhật của thông tin: ngày cập nhật cuối cùng. • Trình độ của của tác giả. • Nơi xuất bản: nguồn tin từ cơ quan chính phủ, viện nghiên cứu, trường đại học thường đáng tin cậy hơn so với các cơ quan kinh doanh.Từ một trang web của cơ quan nghiên cứu, trường đại học, ký hiệu ~ trong URL thể hiện đó là một trang web cá nhân của một nhân viên/giảng viên. Ví dụ www.curtin.edu.au/~joebloggs.html

39. Địa chỉ web của một số loại hình cơ quan, tổ chức • .edu / .ac.uk / .re.kr – cơ quan giáo dục, nghiên cứu • .com / .co.jp – doanh nghiệp • .gov / .go.jp – cơ quan chính phủ • .mil – quân đội/cơ quan quân sự • .net – các mạng lưới, nhà cung cấp dịch vụ internet, các tổ chức • .org / or. –các tổ chức phi lợi nhuận, phi chính phủ

40. Tiêu chí đánh giá thông tin • Thành kiến: cách đánh giá thiên lệch hay cân bằng. Ví dụ: thông tin về lợi ích của thịt từ trang web của Hiệp hội chăn nuôi sẽ khác với thông tin tương tự từ trang web của Hội những người ăn chay. • Chiều sâu của nội dung: trang web dành cho nhà nghiên cứu hay cho học sinh tiểu học, dành cho đông đảo công chúng hay cho các nhà chuyên môn? • Mục tiêu của trang web: Nội dung nhằm mục tiêu bán sản phẩm hay cung cấp thông tin?

41. Phát triển ngân hàng tư liệu trực tuyến của bản thân • Sử dụng tính năng Favorites/Bookmarks của phần mềm duyệt Internet. • Thêm chú thích vào các địa chỉ này. • Dùng tính năng sắp xếp để tổ chức nguồn tin của bạn theo một hệ thống logic. • Danh mục của bạn sẽ trở thành một cổng thông tin cá nhân của bạn.

42. Phát triển ngân hàng tư liệu trực tuyến của bản thân • Một số trang web cung cấp dịch vụ lưu địa chỉ web hữu ích. • http://delicious.com/ • www.digg.com • http://www.google.com/bookmarks/ • Lưu thành các danh mục trong file Word

43. Hỏi đáp?Chia sẻ kinh nghiệm của bản thân? Đại học California ở Berkeley soạn một chương trình hướng dẫn tìm kiếm Internet (bằng tiếng Anh) http://www.lib.berkeley.edu/TeachingLib/Guides/Internet/FindInfo.html