Historyczny rozwój prawa

1. Historyczny rozwój prawa rok akademicki 2013/2014 studia doktoranckie WPiA UJ rok I Kraków, 18 stycznia 2014

2. A jednak darowiznamortis causa Wykład 2

3. Darowizna na wypadek śmierci? Czy to dziś poważna propozycja?

4. I. 2,7,1 Darowizna na wypadek śmierci jest ta, której dokonuje się ze względu na przewidywanie śmierci; gdy ktoś daje tak, że jeśli umrze, będzie miał ten, kto otrzymuje. Jeśli zaś pozostanie przy życiu, kto darował, albo jeśli pożałuje, że mu darował, albo pierwszy umarł ten, komu darowano, zabierze rzecz z powrotem.

5. I. 2,7,1 Te darowizny zostały sprowadzone pod wszelkimi względami do postaci zapisu. Bowiem podczas gdy dla prawoznawców było niejasne, czy należy, aby taka darowizna uchodziła za podobną do zwykłej darowizny, czy do zapisu, bo miała ona pewne cechy ich obydwu, i jedni pod pierwszą, inni znów pod drugą kategorię ją podciągali, zostało przez nas postanowione, że ma ona być niemal pod każdym względem zaliczona do zapisów i ma być dokonywana w formie przepisanej przez naszą konstytucję.

6. I. 2,7,1 W ogóle zaś darowizna na wypadek śmieci jest wtedy, gdy ktoś chce, aby raczej on miał, niż ten, któremu daje i aby raczej miał ten, któremu daje, niż własny spadkobierca. Tak też daruje u Homera Telemach Pireusowi (Odys. 17, 78-83).

7. donationesmortis causa skuteczne w razie śmierci darczyńcy przed obdarowanym dwa sposoby: • strony postanawiały, że przedmiot przejdzie na obdarowanego w momencie śmierci darczyńcy - darowizna z warunkiem zawieszającym. • mogły zdecydować, że przejdzie od razu, ale w razie wcześniejszej śmierci obdarowanego zostanie zwrócony darczyńcy - warunek rozwiązujący osiągano przez klauzulę umowną z warunkiem zawieszającym.

8. darowiznę wiązano z nieprzeżyciem tylko danej choroby lub określonego niebezpieczeństwa, a więc z konkretną obawą rychłego odejścia • ale też można było mieć na myśli śmierć w ogóle, która z różnych powodów nastąpiłaby wcześniej, niż zgon obdarowanego • nie dotyczy zakaz darowizn między małżonkami • nie podlegają rejestracji, jak inne darowizny w czasach późnego cesarstwa

9. środki realizacji darowizn mortis causa:mancypacja, traditio, stypulacja, akceptylacja • „czy przyrzekasz dać sto, gdy będziesz umierał, a ja pozostanę przy życiu?” • iniurecessio albo mancypacjiresmancipi towarzyszyło pactum, mówiące o obowiązku zwrotu przekazanej rzeczy, gdyby darczyńca przeżył obdarowanego • gdyby w traditio przedmiotem były resnecmancipi, na obdarowanego przenoszono detencję, posiadanie zaś, a w konsekwencji i własność, przechodziły dopiero w momencie śmierci darczyńcy • w traditio przekazywano również res mancipi, jednak zasiedzenie ich nie mogło się rozpocząć od razu – iusta causa pojawiała się dopiero, gdy darczyńca umarł

10. prawo współczesne

11. Współcześnie niektóre ustawodawstwa wprost przewidują możliwość zawierania umów darowizny, których skuteczność prawna uzależniona jest od śmierci darczyńcy: Niemcy, Szwajcaria, Austria, Holandia, Węgry • Możliwość zawierania takich umów dopuszcza w drodze wykładni (z zastrzeżeniem warunku przeżycia darczyńcy przez obdarowanego i z niemożnością swobodnego odwołania przez darczyńcę) Francja i Włochy

12. W prawie angielskim: • darowizna musi być dokonana w związku z nieuchronną śmiercią, choć nie koniecznie w bezpośrednim jej oczekiwaniu • darowizna musi być dokonana pod warunkiem, że jest absolutna i dokonana dopiero w momencie śmierci darczyńcy • przedmiot darowizny musi zostać wydany

13. Z uwagi na treść art. 941 k.c. przyjmuje się, że na gruncie polskiego prawa cywilnego darowizna mortis causajest w ogóle niedopuszczalna. Art. 941. Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

14. Uchwała Senatu RP z 28 maja 2009 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw Art. 8881. § 1. Własność nieruchomości lub inne prawa, będące przedmiotem darowizny na wypadek śmierci, przechodzą na obdarowanego z chwilą śmierci darczyńcy i nie wchodzą w skład spadku po nim (darowizna na wypadek śmierci). Z tą chwilą następują skutki także innych darowizn na wypadek śmierci. Do śmierci darczyńcy uprawnienia wynikające z umowy są niezbywalne. § 2. Obdarowanym może być także osoba prawna, o ile istnieje w chwili śmierci darczyńcy. § 3. Przedmiotem darowizny nie może być zbycie ani obciążenie całości lub części majątku przyszłego. § 4. Umowa darowizny staje się bezskuteczna z chwilą wcześniejszej śmierci obdarowanego lub wcześniejszego ustania osoby prawnej. Jednakże, gdy jest kilku obdarowanych, udział współobdarowanego przypada pozostałym obdarowanym w stosunku do przysługujących im udziałów, chyba że co innego wynika z umowy.

15. Tytułem komentarza (z Uzasadnienia projektu): „Do czasu śmierci darczyńcy, osoba obdarowana będzie pozostawała w pozycji uprawnionego do nabycia przedmiotu darowizny, co znaczy że będzie służyła jej ochrona przed celowym wyzbyciem się majątku przez darczyńcę. (art. 116 k.c.)” Art. 8882. Jeżeli przedmiot darowizny na wypadek śmierci objęty był wspólnością majątkową darczyńców, obdarowany nabywa z chwilą śmierci każdego z małżonków udział w tym przedmiocie. W umowie można zastrzec, że przedmiot darowizny przejdzie na obdarowanego z chwilą śmierci pierwszego z darczyńców. Art. 8901. Umowa darowizny na wypadek śmierci powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

16. W uzasadnieniu projektu: • „…dominującą formą dysponowania majątkiem na wypadek śmierci jest testament. Nie jest to jednak forma wyłączna. Obok testamentu mogą występować umowy dziedziczenia oraz umowy darowizny na wypadek śmierci. Tego rodzaju umowy wywodzą się z tradycji rzymskiej.” • „…zasada sukcesji uniwersalnej jest często niezrozumiała dla osoby, która w testamencie pragnie podzielić (rozpisać) swój majątek na spadkobierców w sposób uznany przez siebie za najlepszy. Zadysponowanie w testamencie określonymi składnikami spadku ma dla spadkodawcy w pierwszej kolejności wydźwięk gospodarczy i nie dba on o czystość konstrukcji prawnej zawartej w treści testamentu.”

17. Instytucje justyniańskie definiują legat jako pewną darowiznę od zmarłego (I. 2,20,1)

18. Wątpliwości co do wprowadzenia umowy darowizny na wypadek śmierci pojawiają się przede wszystkim w związku z: • zasadniczą niemożnością jej odwołania, • brakiem odpowiedzialności obdarowanych za długi spadkowe (z wyjątkiem zachowków), • określeniem charakteru prawnego uprawnienia przysługującego obdarowanemu w okresie od zawarcia umowy darowizny do chwili śmierci darczyńcy

19. Legat windykacyjny? Komisja Kodyfikacyjna Prawa Prywatnego przy Ministrze Sprawiedliwości RP

20. Projekt z dnia 20 stycznia 2010 r.http://www.ms.gov.pl/projekty/projekty.php#sec2 Art. 968. § 1. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). § 2. Spadkodawca może obciążyć zapisem także zapisobiercę (dalszy zapis). w księdze czwartej tytule III dziale III wprowadza oznaczenie w brzmieniu: „Rozdział I. Zapis zwykły” Art. 968. § 1. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). § 2. Spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym także zapisobiercę (dalszy zapis).

21. Rozdział II. Zapis windykacyjny Art. 9811. § 1.  W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). § 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być: 1) rzecz oznaczona co do tożsamości, 2) zbywalne prawo majątkowe, 3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, 4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Art. 9812. Zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca jest zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca jest zobowiązany do jego zbycia.

22. Art. 9813. § 1. Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego, uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenie zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. § 2. Zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności. Art. 9814. Spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym osobę, na której rzecz uczynił zapis windykacyjny. Art. 9815. Przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów windykacyjnych. Art. 9816. W sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale oraz w przepisach szczególnych do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym.

23. Zapis windykacyjny występuje • we Włoszech (art. 649 ust. 2 CCI), • we Francji (art. 1014 CC), • w Belgii (art. 1014 CCB), • Hiszpanii (art. 882 CCE), • Portugalii (art. 2249 i nast. CCP), • Grecji (art. 1996 CCH), • na Węgrzech (§ 641 CCM), • a także w Luksemburgu, Rumunii, Japonii oraz w wielu państwach Ameryki Środkowej i Południowej.

24. Rada ministrów przedstawiła projekt rewolucyjnych zmian w K.C. dotyczących wprowadzenia instytucji zapisu windykacyjnego oraz darowizny na wypadek śmierci. Dzięki tym zmianom przekazywanie majątku spadkobiercom będzie nareszcie wyglądać w sposób jaki znamy jedynie z amerykańskich seriali w których Spadkodawca wskazuje dla osoby konkretny składnik majątku.... piątek, 16 października 2009 http://www.visumlex.pl/aktualnosci/70/zapis-windykacyjny-i-darowizna-na-wypadek-smierci-projekt/

25. U C H W A Ł ASENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJz dnia 3 marca 2011 r.w sprawie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw Senat, po rozpatrzeniu uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 4 lutego 2011 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, wprowadza do jej tekstu następujące poprawki: • 1) w art. 1 w pkt 9, w art. 981² użyte dwukrotnie wyrazy "spadkodawca jest zobowiązany” zastępuje się wyrazami "spadkodawca był zobowiązany"; • 2) w art. 1 w pkt 9, w art. 981² wyrazy "przedmiot majątkowy obciążony użytkowaniem lub służebnością" zastępuje się wyrazami "przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością,"; • 3) w art. 1 w pkt 10 w zdaniu wstępnym po wyrazach "w tytule III" dodaje się wyrazy "w dziale III"; • 4) w art. 1 skreśla się pkt 11; • 5) w art. 1 w pkt 14, w art. 988 w § 3 po wyrazach "zapis windykacyjny" dodaje się przecinek; • 6) w art. 1 w pkt 27 w zdaniu wstępnym skreśla się wyrazy "wprowadza się następujące zmiany"; • 7) w art. 2 w zdaniu wstępnym skreśla się wyrazy "wprowadza się następujące zmiany"; • 8) w art. 3 w pkt 3 w zdaniu wstępnym przed wyrazami "w księdze drugiej" dodaje się wyrazy "w części pierwszej"; • 9) w art. 5 w pkt 5, w ust. 2 po wyrazach "na której rzecz został uczyniony zapis zwykły lub windykacyjny" dodaje się przecinek.

26. U C H W A Ł ASENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJz dnia 3 marca 2011 r.w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilnyoraz niektórych innych ustaw Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Jednocześnie upoważnia senatora Piotra Zientarskiego do reprezentowania Senatu w pracach nad projektem. MARSZAŁEK SENATU Bogdan BORUSEWICZ

27. uchwała Sądu Najwyższego z 13.12.2013(III CZP 79/13) • Czy umowa darowizny, w której strony uzgodniły, że jej skutek w postaci bezpłatnego przysporzenia majątkowego po stronie obdarowanego nastąpi z chwilą śmierci darczyńcy (darowizna na wypadek śmierci) należy do umów o spadek po osobie żyjącej wskazanych w art. 1047 k.c. bądź jest sprzeczna z przepisem art. 941 k.c.,a w przypadku odpowiedzi negatywnejczy taka umowa jest również dopuszczalna w świetle powyższych norm prawnych, jeśli jej przedmiot wyczerpuje cały lub prawie cały majątek darczyńcy?

28. uchwała Sądu Najwyższego z 13.12.2013(III CZP 79/13) Dopuszczalne jest zawarcie umowy darowizny na wypadek śmierci, jeżeli jej przedmiotem są konkretne rzeczy lub prawa, a umowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

29. I. 2,7,1 Te darowizny zostały sprowadzone pod wszelkimi względami do postaci zapisu. Bowiem podczas gdy dla prawoznawców było niejasne, czy należy, aby taka darowizna uchodziła za podobną do zwykłej darowizny, czy do zapisu, bo miała ona pewne cechy ich obydwu, i jedni pod pierwszą, inni znów pod drugą kategorię ją podciągali, zostało przez nas postanowione, że ma ona być niemal pod każdym względem zaliczona do zapisów i ma być dokonywana w formie przepisanej przez naszą konstytucję.

30. A jednak darowiznamortis causa