Scholen voor het leven . De leerkracht in het spanningsveld van professionaliteit en spiritualiteit

1. Scholenvoorhetleven.De leerkracht in hetspanningsveld van professionaliteit en spiritualiteit Univ.-Prof. Dr. Bert Roebben Houffalize, 16 maart 2012 www.seekingsense.be

3. Kijken met de lens van de hoop “Don’t ask what the world needs. Ask what makes you come alive, and you do it. Because the world needs people who have come alive” (Howard Thurman, 1899-1981) “Wie leert, hoopt. Dat de wereld beter wordt. Dat er toekomst is. Dat mensen kunnen leren uit hun fouten en andere wegen gaan. Dat niets bij het oude moet blijven. Dat verandering mogelijk is. En dat zulke processen zinvol zijn, ook als de zaken anders aflopen dan je verwacht had” (Scholen voor het leven, p. 19-20)

4. Kerk en samenleving in crisis • Ontbreken van zinoriëntaties, einde van de fasci-natie van markt en media. Tegelijk nood aan “slow food”, aan “spirituele musculatuur” (Carlo Martini) • Bestuursdruk bij directies en uitvoeringsdruk bij leerkrachten in het onderwijs • Implosie van kerken en een gebrek aan moed tot hervorming en gesprekscultuur • Ondertussen vragen filosofen wereldwijd (Ferry, Habermas, Joas, Taylor, enz.) om herbronning van religies met het oog op de humanisering van de samenleving – “eineLockerungoderBefreiungvon der FixierungaufmichSelbst” (Hans Joas)

6. Kerk en samenleving in crisis Kinderen hebben het recht to come alive, recht op “leven in overvloed” (Joh. 10,10). Daarom dit appèl: als het zo is dat het evangelie ons in vor-ming, opvoeding en onderwijs ten diepste kan inspireren, als blijkt dat we nog steeds warm wor-den van de onderstroom van menselijkheid die uit het verhaal van Jezus de Levende spreekt, die nie-mand uitsluit van de tafel – waarom maken we dan aan de basis niet gewoon meer werk van een radi-cale herbronning van christelijk onderwijs? – Laten we daarvoor de resources gebruiken die voor-handen zijn: het sociaal kapitaal van leerkrachten!

7. Tweemaal resources aanboren • Resource 1: pedagogische professionaliteit – de roeping van de leraar in “the heart of teaching”, in het midden van zijn of haar professionaliteit, behoeden en voeden. • Resource 2: bijbelse spiritualiteit – vastgeroeste, geïnstitutionaliseerde religie achter ons laten en terugkeren naar de verhalenbron zelf. De roeping van de leerkracht ligt in dit spannings-veld, tussen wat is en wat zou kunnen zijn – dus: de spanning erin houden!

8. Een nieuw bezield verband Zin in samenleven vraagt de-centrering van zichzelf en toe-wijding aan de ander. De vraag is waar en hoe mensen steeds nieuwe kracht, bezieling, moed en geloof hiertoe vinden. Het brandpunt van onze aandacht moet liggen bij de mens in zijn/haar verhouding tot het ‘samen’ van de samenleving en tot het ‘bezield verband’ dat hij/zij daarin (al dan niet gelovig) onderkent. Zijn wij als samen-leving nog bereid een visioen voor het onderwijs te ontwerpen en te realiseren? Hebben wij er nog zin in?

9. Een nieuw bezield verband Spiritualiteit in professionaliteit: “Wat doe ik met mijn kennis en wat doet kennis met mij? Hoe word mijn ‘ik’ ‘gevormd’? In welke vorm wil ik later zelf een bijdrage leveren aan de samen-leving? Hoe verhouden zich in mijn kennis-ontwikkeling ‘weten en ge-weten’, kennis en ethiek? Hoe ga ik verbindend met anderen om? Hoe verzamel ik informatie over andere stand-punten en hoe laat ik ze toe in mijn eigen levens-project?” (Scholen voor het leven, p. 57). Hoe smeden wij uit het ‘ik’ en het ‘jij’ een nieuw ‘wij’?” Hoe wordt de (virtuele) stad een leefbare stad?

15. Schoenenuit! De klas als Holy Space

17. Hetleerproces in de klasontrafeld… • Diagnosticering • Socialisering • Elementarisering • Communicatie • Verlangzaming • Toe-eigening • Menswording

18. 1. Diagnosticering “Het heeft heel wat voordelen in je eigen stad een reiziger op doortocht te zijn. Je ergert je niet en je wordt niet verwaand. Buitenstaander zijn hier, in de baarmoeder, levert veel vrije tijd op: je kunt rustig achter je bureau zitten zonder te hoeven werken. Het feit dat iedereen in je omgeving je moedertaal spreekt, is een niet te onderschatten voordeel: je kunt je genuanceerd uitdrukken en hoeft je niet aan gemeen-plaatsen te bezondigen. Bovendien blijft het onvermij-delijke heimwee van de emigrant je bespaard. Vreem-deling te zijn in je eigen woonplaats is een ideale situatie” (G. Konrad, in Scholen voor het leven, p. 24)

19. 2. Socialisering “De grondstructuur van het mens-zijn is spiritueel van aard: ik word in en aan de kwetsbare en geweldloze ontmoeting met de ander meer en meer mezelf. En omgekeerd is dat zelf onontbeerlijk voor de ontmoeting. Zonder verschil geen ontmoeting. Zonder ontmoeting geen verschil. Deze humane, ethisch gekwalificeerde grondstructuur is op zichzelf spiritueel van aard. Ik ontvang ten diepste wie ik ben” (Scholen voor het leven, p. 51)

20. 3. Elementarisering “Sommige mensen zijn zo ijdel in het etaleren van kennis, dat zij zich verliezen in window dressing en dat zij leerlingen tot onderdanige toeschouwers maken, die gedwongen zijn zich te vergapen aan zoveel kennis uitgestald in de etalage van de les. Waarachtig grote leraren daarentegen beschikken over veel vakkennis, maar ook over veel geduld, om studenten en leerlingen langzaam in die vakkennis te initiëren. Zij laten leerlingen verder kijken dan de etalage en nodigen hen uit om binnen te komen in de winkel, in de plek waar kennis verzameld en ontsloten wordt, in het laboratorium waar de leraar zelf worstelt met de materie” (Scholen voor het leven, p. 75)

21. 4. Communicatie “De mens in zijn of haar uniciteit zoekt zich een eigen weg om een antwoord te vinden en botst in deze zoektocht noodzakelijk op de ander die ook zoekend is. De dialoog als de ontmoeting met de ander wordt dan zelf een source of knowledge, een bron van kennis die opwelt uit de ontmoeting. Dan treffen twee zielen elkaar: op een dieper niveau blijven mensen ‘verschillig’ in het vinden van een ultiem antwoord op de levensvraag maar precies in die verschilligheid vinden ze elkaar als mogelijk antwoord op de levensvraag. De mogelijkheid van het antwoord primeert, niet de perfectie van het antwoord (Scholen voor het leven, p. 94)

22. 5. Verlangzaming „Wekmijnzachtheidweer. Geefmijterug de ogen van eenkind. Dat ikziewatis. En mij toevertrouw. En het licht niet haat.” (H. Oosterhuis, in Scholen voor het leven, p. 120)

23. 6. Toe-eigening “Leren kan men niet zien, ruiken of horen. Een leraar heeft slechts een beperkt zicht en een beperkte invloed op het feitelijke leren van de leerling: de leraar kan hoogstens zijn of haar onderrichtsstructuur op de vermoedelijke leerstructuur van leerlingen oriënteren en aanpassen (...). Leren als actieve identiteits-ontwikkeling van de persoon is tegelijk ook passief ontdekken en ontvangen van identiteit. Zij is een gave of geschenk. En de leraar is tegelijk actief organisator en passief getuige van dit proces!” (Scholen voor het leven, p. 127)

24. 7. Mens-wording Krachtigeleeromgevingwordt heilige grond – „Uwkinderenzijnuwkinderenniet…“ (Kahlil Gibran, in Scholenvoorhetleven, p. 157-159) Liefde – stilte – schoonheid – roeping

25. Besluit “Rijpen als de boom die zijn sappen niet opstuwt en die rustig in de voorjaars-stormen staat zonder bang te zijn dat er geen zomer zal volgen. De zomer komt toch” (Rainer Maria Rilke)

26. Besluit “Blijf niet staren op wat vroeger was. Sta niet stil in het verleden. Ik, zegt Hij, ga iets nieuws beginnen. Het is al begonnen. Merk je het niet?” (Jesaja 43,18)

27. Dank vooruwaandacht!