Radyoterapide Ana Ekibin Fonksiyonu ve İş Bölümü

1. Radyoterapide Ana Ekibin Fonksiyonu ve İş Bölümü Dr. Dilek KÖSEHAN

2. Kanser tedavisi onkoloji uzmanı doktorlar tarafından yapılır. Birçok merkezde Onkoloji Hastaneleri mevcuttur. Kanser tedavileri 3 çeşit yolla yapılır: • Cerrahi (Kanserli dokuyu ve çevresindeki invazyon riski taşıyan bir miktar sağlıklı dokuyu alıp çıkartmak. Bazı durumlarda kanserli dokuyu cerrahi müdahale ile çıkartmak imkansız olabilir.) • Radyoterapi (ışın) tedavisi (Uygun dozda ışın uygulayarak kanser hücrelerinin öldürülmesi) • Kemoterapi (kanser hücrelerini öldürmek üzere ilaçlar kullanılması

3. Radyasyon Onkologu • Kanser hastalarının radyasyonla tedavisinde uzmanlaşmış kişidir. • Görevi; hastaya ve tümöre bağlı tüm durumları değerlendirmek, teşhis ve evreleme işlemlerine olan ihtiyacını sistematik olarak gözden geçirmek ve diğer onkologlarla işbirliği içinde en iyi tedavi stratejisini belirlemektir.

4. Radyasyon Onkologu, kanserli hasta grubunda tanı, ayaktan ve yatarak radyasyon ve her türlü ilaçla öncül ve destek tedavisinden, hastaların izlem ve kayıtlarının tutulması, analiz ve yayınlanmasından sorumlu ve yetkilidir.

5. Kanser tedavisinde disiplinler arası çalışma ilkelerini, radyoterapinin yanısıra cerrahi ve kemoterapinin tedavi endikasyonlarını ve yan etkilerini bilen, takip eden ve tedavisini üstlenen uzman hekimdir.

6. Radyasyon onkologları, medikal onkologlar ve cerrahi onkologlarla bir ekip olarak çalışırlar. • 4 yıllık ayrı bir ihtisas alanıdır. • Eğitimleri süresince onkoloji, iyonizan radyasyon fiziği ve biyolojisi ile kanser hastalarının radyasyon ile tedavisi konularında eğitim alırlar.

7. Radyoterapinin amacı; çevre sağlam dokuya en az zararla, dikkatlice ölçülmüş radyasyon dozunun, belirlenmiş tümör hacmine verilmesidir. Bu sayede, en az morbidite ile tümör eradikasyonu, yüksek hayat kalitesi, uzamış sağ kalım süresi, ağrı gibi kansere bağlı pek çok semptomun etkili palyasyonu veya önlenebilmesi, luminal devamlılık, kemik bütünlük ve organ fonksiyonunun korunması sağlanabilmektedir.

8. Tedavinin başında tedavinin amacı tanımlanmalıdır. • Küratif:yeterli tedavi sonrası uzun dönem sağ kalım şansı vardır. Tedaviye bağlı bazı yan etkiler, istenmediği halde kabul edilebilir.

9. Palyatif: uzun dönem sağ kalım ümidi yoktur. Rahatsızlık yaratan semptomlar ya da hasta konforunu ve kendine yeterliliği bozabilecek durumlar tedavi gerektirir. Tedaviye bağlı major yan etkiler görülmemelidir. Hastanın yaşam süresi içinde, tümör kontrolü için nispeten yüksek doz ışınlanmalar (bazen küratif dozun %75-80’i kadar) gereklidir.

10. Hasta ile tümörün karakteri, prognozu, yapılacak işlemler ve tedavinin muhtemel yan etkilerini tartışmak için zaman ayırması çok önemlidir. • Tedavi detaylarını hasta yakınlarıyla (özellikle çocuk ve yaşlı olgularda), hasta tarafından da kabul edilmek kaydı ile tartışmalıdır.

11. En az haftada bir radyasyon onkologu tarafından, tedavi etkilerini ve yan etkilerini değerlendirmek için, tedavi boyunca hastanın devamlı takibi ve desteklenmesi zorunludur. Psikolojik güçlendirme, ilaçlar, diyet danışmanı, ağız içi ve cilt bakımı eğitimi bu hastaların tedavisinin önemli bir parçasıdır.

12. Radyasyon onkologu, hayat kalitesini ve sağlık durumunu etkileyecek risk faktörlerinin tespitinde, morbiditeyi azaltmada, tümör kontrol ve sağ kalımını arttırmada aktif rol almalıdır.

14. Medikal Fizikçi • Hastalıkların tanı ve tedavisinde fiziğin yöntem ve kavramlarının uygulamalı olarak kullanıldığı bilim dalıdır. • Radyoterapi, radyoloji ve nükleer tıp alanlarında ihtiyaç duyulur.

15. Dört ana konudan sorumludur; • dozimetre, • radyasyon güvenliği, • kalite kontrolü, • tedavi planlaması.

16. Radyoaktif kaynakların keşfi • Radyasyon kaynaklarının kullanıldığı cihazların AR-GE hizmetleri • Cihazlardan çıkan radyasyonun ölçülmesi • Uygulama dozlarının hesaplanması • Radyasyon dozlarının alt limitlerinin belirlenmesi, radyasyon korunma önlemlerinin alınmasında

17. Radyoterapide tedavi planlanması doktor-fizikçi işbirliği ile yapılır. • Hastaya minimal zararla en uygun tedavinin seçilebilmesi için fizikçi hastanın istenilen dozu alması için gerekli süreyi hesaplar, doktor tarafından istenilen tedavi şekline göre hangi organın ne kadar doz alacağını gösteren izodoz eğrilerini bilgisayarda tedavi planlama programını kullanarak çizer.

18. Lisans düzeyinde fizik mühendisliği ya da temel fizik bölümü eğitiminden sonra radyasyon fiziği ve medikal uygulamalarla ilgili teorik ve pratik eğitim yapmış kişilerdir. • Radyasyon onkolojisinde kullanılan aletlerin kalite kontrolü ve hastaya verilen dozun doğruluğundan sorumludurlar.

19. Cihazların kalibrasyon ve fiziksel verilerinin doğruluğundan ve belirli aralıklarla kontrolünden sorumludur. • Bütün personel ve hastaların radyasyondan korunması, bunun için gerekli önlemlerin alınması fizikçinin sorumluluğundadır.

20. RT merkezi açılması ve çalıştırılması için TAEK lisansı zorunludur, TAEK lisansı alabilmek için sorumlu RT fizikçisi bulundurmak şarttır. • Sorumlu RT fizikçisi olarak başvuracak kimselerin fizikçi, fizik mühendisi, sağlık fizikçisi ya da nükleer enerji mühendisi ünvanına sahip,

21. Üniversitelerin fen bilimleri, sağlık bilimleri veya nükleer bilimler enstitülerinden en az birinden eğitim almak suretiyle bilim uzmanı, yüksek mühendis veya doktora derecesine sahip olanlardan; • Lisans üstü eğitimini nükleer fizik, temel onkoloji, klinik onkoloji veya radyasyon onkolojisi bilim dallarından konuya ilişkin birinde yapmış olmak veya, • Lisans üstü eğitimini belirtilen bilim dallarının dışında yapmış olanlardan bir radyoterapi merkezinde en az 1 yıl çalışmış olup

22. Hasta dozimetrisi, • Tedavi planlaması, • Optimizasyon, • Kalite kontrol-kalite temini • Radyasyondan korunma konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.

23. Radyoterapi fizikçisinin görev ve sorumlulukları • Yeni alınmış cihazlar ile bakım ve onarımdan geçmiş cihazları kullanıma sokmak üzere gerekli ölçümleri yapmak • Tüm tedavi koşulları için hasta dozu ile ilgili gerekli ve yeterli bilgileri elde ederek doz hesaplamaları yapmak • Tedavi planının en doğru şekilde uygulanamsı ve hastanın radyasyon güvenliği için gerekli yöntem ve düzeneklerin teminini ve kullanılmasını sağlamak

24. Radyoterapi fizikçisinin görev ve sorumlulukları • Kalite teminin programlarının protokollere uyun olarak düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak • Radyasyon tehlikesi olan alanlardaki çalışmalarda radyasyon güvenliğini sağlamak

25. Radyoterapi fizikçisinin görev ve sorumlulukları • Radyasyon korunması görevlisi ile birlikte her cihazın olası kaza durumuiçin tehlike durumu planını hazırlamak ve tehlike durumunda planda belirtilen yükümlülükleri yerine getirmek • Yeni cihazların seçimi ve yeni tesislerin planlanmasında radyasyon güvenliğine ilişkin hususlarda görüş ve önerilerde bulunmak

26. Radyoterapi fizikçisinin görev ve sorumlulukları • Tesiste çalışanların eğitiminde görev almak • Çalışan kişiler, kaynaklar ve kalite kontrolü hakkında kayıtları tutmak

27. Medikal fizikçi ünvanını alacak kişilerin yüksek lisans eğitim programları içinde RT merkezlerinde en az 3ay süreyle staj yapmış olmaları gerekir. • İlgili radyoaktivite bilgisinin yanı sıra tıbbi terim ve kavramları da öğrenmeleri gerekir.

28. RT fizikçisi yetiştirmek üzere açılan bir programın içeriğinde temel olarak Sağlık Fiziği, Radyoterapi Fiziği, Radyasyon Deteksiyon ve Ölçüm Elektroniği, Radyobiyoloji dersleri bulunmalıdır.

29. MEDİKAL FİZİK DALINDA YÜKSEK LİSANS EĞİTİMİ VEREN ÜNİVERSİTELER • İ. Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü • H.Ü. Onkoloji Enstitüsü • DEÜ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü • EÜ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü • U.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü • AÜ. Fen Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü • EÜ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü • İstanbul Ticaret Üniversitesi

30. Radyasyon Onkolojisi Teknikerleri • Teknikerler tedavi sırasında doğru pozisyonu verip, radyasyon üreten cihazları kullanmakla sorumludur. Tedavi bölgesinde oluşabilecek yan etkileri izler ve gerektiğinde radyasyon onkologuna haber verirler. Planlama sırasında simülatör cihazının kullanımı, hasta vücudunu masaya fikse eden ve tedavi sırasında hareket edilmesini engelleyen maskelerin yapımı ve tedavi alanlarının belirlenmesi de teknikerlerin sorumluluğundadır. Tedavi planının günlük kaydını tutar.

31. Teknikerler lise eğitimi sonrasında Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Radyoterapi ve/veya Radyoloji Ön Lisans programı mezunu olmalıdırlar. Radyoloji Bölümünden gelecek kişilerin Radyoterapi ders ve staj notu 75 ve üzeri olmalıdır.

32. Tedavinin ilk kurulumunda doktor ve medikal dozimetrist ile birlikte ilk gün kontrollerini yapar. • Tedavi cihazının kullanımı ile ilgili basit günlük kontrollerin takibini yapar, meydana gelen arıza durumlarını sorumlu fizikçiye iletir.

33. Tedavide hasta için kullanılacak olan aksesuarları (maske, vakumlu yatak vb.) hazırlar. • İmhası gereken artık malzemenin bertaraf edilmesine nezaret eder, çevreye zararlı olmasını önlemek için gerekli tedbirleri alır.

34. Tedavi planına bağlı kalarak doktorun tedavi alanını hasta üzerine işaretlenmesine yardımcı olur. • Konvansiyonel ve CT simülatör, Cobalt 60, lineer hızlandırıcı özellikli cihazları kullanır, basit günlük kontrollerini yapar. • Bilgisayar (office) kullanmayı bilmesi tercih sebebidir.

35. SB Görev Tanımı • Radyoterapi teknisyeni, radyoterapi uzmanının direktifi ve radyasyon fizikçisinin (yoksa uzmanın) ölçü ve hesaplarına göre, iyonizan ışınlı tedaviyi uygulamakla yükümlüdür.

36. Hasta ışınlamasını radyoterapi fizikçisi ve hekimden aldığı talimatlara uygun şekilde yapmak, • Işınlama süresince odada hasta dışında kimsenin bulunmamasını sağlamak, • Işınlama süresince oda kapısının kapalı olmasını sağlamak,

37. Kumanda odasında görevliler dışında kimsenin olmamasını sağlamak, • Işınlama süresince kumanda odasında bulunarak tedavi için önceden ayarlanmış değerleri kontrol altında tutmak, • Işınlama süresince hastayı gözlemek ve beklenmeyen bir durum olması halinde radyasyon fizikçisine haber vermek, • Bir tehlike anında planda belirtilen yükümlülükleri derhal yerine getirmek

38. Poliklinik ve protokol defterini düzenli olarak tutar, servis ve laboratuarın tıbbi istatistiklerini hazırlar. Cihazların bakım, muhafaza ve en uygun şekilde çalışmasını sağlar. Gördüğü arızaları en kısa zamanda şef veya uzmana haber verir. • Görevini, kalite yönetim sistem politikası, hedefleri ve prosedürlerine uygun olarak yürütür.

39. Dozimetrist • Radyoterapinin yanı sıra fizikte uzmanlaşmıştır. • Medikal fizikçi ve radyasyon onkologu ile birlikte doz dağılım ve hesaplamalarına katkıda bulunur, cihazlar ve araçlar hakkında genel bilgi sahibidir.

40. Radyasyon onkologu tanımlanmış bir tümör hacmine belli bir doz radyasyon verilmesini planlar. • Daha sonra dozimetrist bilgisayar ve/veya elle sağlıklı dokuları da göz önüne alarak hedeflenen dozun hastaya verilebileceği bir plan hazırlar.

41. Dozimetrist verilmesi gereken doz ile hastanın sağlıklı organlarının zarar görmemesi arasında hassas bir denge kurmak zorundadır. Bu amaçla birden fazla tedavi planı hazırlar ve doktor+fizikçi ile birlikte hangisinin tümörün yeterli RT’yi alması için en uygunu olduğuna karar verir.

42. Radyasyon Onkolojisi Hemşiresi • 1980lerden beri ekibin etkin bir parçası haline geldiler. • İlk zamanlarda aynı zamanda radyoterapi teknisyeni olarak da eğitilmekte ve kullanılmaktaydılar. • İdari ve/veya danışman pozisyonunda ya da hasta ve aile eğitimi, hasta bakımı ve araştırma alanlarında çalışmaları mümkündür.

43. Hastanın tedavi öncesi değerlendirmesinde ekibin bir parçasıdırlar. • Hastalara tedavinin genel seyrini ve olası yan etkilerini açıklar ve görülmesi durumunda ne yapılması gerektiği hakkında ilk bilgileri verir. • RT süresinde haftada bir ya da daha sık olarak hastaların kontrolünü yaparlar.

44. Özellikle adjuvan ve neoadjuvan KT ve RT alan hastalarda bilgili hemşireler kritik önem taşır. • Her iki tedavinin de bağımsız yan etkileri olmakla beraber birlikte kullanıldıklarında sinerjistik etki yapabilir ya da birbirlerinin etkisini alevlendirebilirler. • Akut toksisite ve geç etkiler konusunda deneyimli ve bilgili olmaları gerekir.

45. Önerilen en az 2 yıllık genel tıbbi-cerrahi hemşirelik+1yıl onkoloji hemşireliği deneyimi olan kişilerin bu pozisyonda görev almasıdır. • Hastane bilgi yönetim sistemlerini ve bilgisayarı pratik şekilde kullanabiliyor olmaları beklenir.

46. Radyasyon onkologu gerekli gördüğünde ekibe yardımcı olacak bir diyetisyen psikolog hazır bulunmaktadır.

47. Sosyal Hizmetli • Hasta ve ailesine pratik anlamda yardım ve danışmanlık yaparlar. • Gerektiğinde evde verilebilecek bazı bakım hizmetlerinin sağlanabilmesi için gerekli organizasyonu yaparlar. • Lisans derecesi olan kişiler olmaları gerekir.

48. Diyetisyen • Hastanın ağırlığını ve beslenme durumunu takip ederler. • Tedavi öncesi ve sonrasında ayrıca tedavi süresince uygun ve yeterli beslenebilmeleri için gerekli listeler oluştururlar. • Lisans dereceleri olması gerekir.

49. Türkiye’de Radyasyon Onkolojisi Merkezlerinin Coğrafi Bölgelere Göre Dağılımı, Kullanılan Radyasyon Verici Cihazlar ve İnsan Gücü • Türk Onkoloji Dergisi, cilt 19, sayı3, 2004, 87-96

50. Faal 50 adet RT merkezi • 216 uzman doktor, 125 araştırma görevlisi doktor • 77 uzman fizikçi, 30 sertifikalı fizikçi • 220 YO mezunu RT teknikeri, 39 sertifika sahibi RT teknikeri